Нтижелер арылы есептеулер жргізеді

Алынан нтижелер арылы резинаны спирт пен бензинде ісіну дрежесіні( ) уаыта(t) туелді графмгін салады.

орытынды: Резина андай еріткіште ісінетіндігін жне ол ай ісінуге жататындыын(шекті жне шексіз) орытындылайды

2 тжірибе. «Желатинні ісіну дрежесіне ортаны рНны сері»

Жмысты жргізу жолы Ход работы: Бес ра пробиркаа желатин нтатарыны бірдей млшерін -5мм (h₀) биіктікте салады. Одан кейін пробиркалара З10 мл ден рНы ртрлі ерітінділерді яды. Пробиркаларды ішіндегі оспаны шыны таяшамен араластырады да 40 минуттей уаыта ойып ояды.Уаыт ткеннен кейін р пробиркадаы ісінген желатинні дегейін (h) лшейді. Алынан нтижелерді кестеге жазады.

Нтижелер арылы есептеулер жргізеді

Пробиркаларды №	Ерітінділерді рН	Желатинні дегейі	Ісінген желатинні дегейі, Dh, мм
бастапы, h₀, мм	Ісінгеннен кейінгі, h, мм

	4,1
	4,7
	5,3
	12,0

Тжірибе нтижесінен ісінген желатин дегейіні (Dh) ортаны рНна туелділік графигін салады. Графиктен желатинні изоэлектрлік нктесін (ИЭН) табады.

орытынды: Желатинні ісінуіні ерітінділерді рНна туелділігін сипаттау жне ИЭНін крсету.

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

Баылау дістері:

2) Тесттілеу жне карт.баылау.

Сратар

1) Тірі азаны биополимерлері. Белоктарды адам азасы шін маызы.

2) Белок-полиамфолиттер. Белокты изоэлектрлік нктесі жне оны анытау дістері. Белок рН-ті андай мнінде зін абысан негіз жне ышыл ретінде крсете алды? Электрофорез, белоктар мен петидтерді блетін дісі. Белок молекуласыны зарядын алай анытауа болады?

3) Ограниченное и неограниченное набухание. Степень набухания и факторы, влияющие на нее.

Limited and unlimited swelling. The degree of swelling and the factors affecting it.

4) ЖМЗ мен зол ертінділеріні асиеттеріне салыстырмалы трде сипаттама берііз?

5) Биополимерлерді траылыын бзатын факторлар: денатурация, тиксотропия, синерезис, тз тзу(тнбаа тсу), коацервация. Сірнені, тиксотропияны жне синерезисті медико-биологиялы маызы.

6) Белоктарды денатурациясы. Денатурациямен бірге жретін процестер; денатурацияны тудыратын физика- химиялы факторлар; денатурацияны физиология мен медициналы практика шін маызы.

7) анны онкотикалы ысымы жне оны биологиялы маызы. Биополимерлерді осмосты ысымын есептеуді ерекшеліктері. Галлер тедеуі.

8) ЖМЗны ттырлыы. Марка Кун-Хаувинк тедеуі. анны жне баса биологиялы сйытытарды ттырлыы. Биореология туралы тсінік.

Ситуациялы есептер:

1) Блшы ет миозині суа араанда сутек ионыны концентрациясы 100есе арты ерітіндіге .батырылды. Белок молекуласыны зарядын анытаыз.

2) Гидрофосфат- жне дигидрофосфат-аниондарыны концентрациялары бірдей буферлік ерітіндіге батырылан -лактоглобулин электрофорез кезінде ай электрода арай жылжиды, егер белок рН=5,2 де бастапы стартта озалмай алса?

3) рН=8,6 буферлік ерітіндісіндегі -лактоглобулинні электрофорезді жргізгенде ай электрода жылжитынын анытаыз, егер оны рI= 5,2 болса. Жауабын тсіндірііз.

№14 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП:Моносахаридтер: рлысы, стереоизомериясы, цикло-оксотаутомериясы, химиялы асиеттері, биологиялы ролі. Фелинг, Троммер, Селиванов реакциялары.

МАСАТЫ:

1. Тірі азадаы бл заттарды алмасуын тсіну шін, моносахаридтерді реакциялы абілеттілктерін, оптикалы изомерлері, рлысы туралы білімдерін алыптастыру.

2. Кмірсуларды биологиялы сйытытарда демонстрациялы сапалы реакциялармен ашу жне алынан нтижелерге негізделген дадыларды алыптастыру

ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:

Білім алушылар абілетті болады:

1. Биологиялы маызды моносахаридтерді кеістіктік рылымыны кілдері жне молекуладаы хиралды орталыты бар екендігін анытау.

2. Моносахаридтерді маызды кілдеріні формулаларын крсету жне оларды реакциялы абіліеттіліктерін тсіндіру.

3. Моносахаридтерді рекациялы абілеттіліктерін баалау шін кмірсутектерді гомо жне гетерофункционалды туындыларыны реакциялы абілеттіліктерінен алан білімдерін пайдалану.

4. Моносахаридтерді асиеттері мен рлысы туралы білімдерін жануарлар азасындаы бл заттарды алмасуын тсіну шін пайдалану.

5. Кмірсулара сапалы реакцилар жасауды нтижесіне ортынды жасай білу, оларды биологиялы сйытытарда моносахаридтерді ашу шін олдану.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1) Кмірсулар, жіктелуі, маызы.

2) Моносахаридтер. Жіктелуі.

3) Кмірсуларды стереоизомериясы.

4) Моносахаридтерді цикло-оксотаутомериясы. Фишер формуласы. Хеуорсты перспективті формулалары.

5) Моносахаридтерді химиялы асиеттері.

САБА БЕРУ жне ОЫТУ дістері:

1.діс- йлескен трде:

а) йлесімді срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша срау).

б) й тапсырмасын шыару.

2. Белсенді оыту дісі «Кіріс жаттарымен папка»

Оыту ралдары: оу кестелер, таырып бойынша сызба нсалар, тесттік тапсырмалар, билеттер.

Шаын топтармен жмыс:

Оытушыны нсауымен студенттер ш топа блінеді, р топа ситуациялы есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабаты таырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманы орындалуы шаын топтарда талданады, содан кейін студенттерді біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаан, екі топа, таыды бір тапсырмадан беріледі. Барлы тапсырмаларды орындаан, топтар, здік деп саналады. Талдау кезінде оытушы студенттерді жмысын баылап жне коррекция енгізіп отырады.

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалы химия [Мтін]: Оулы / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; аза тіліне аударан жне жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 197-216.

2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 249-253.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.369-399.

осымша:

1. Алмабекова, А.А. Органикалы химиядан тесттік тапсырмалар жинаы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.

Кмекші:

1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалы химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак- 1 курс студент- зіндік жмысына арналан оу-дістемелік рал [Мтін]: 1-блім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындаы азМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Лабораториялы жмыстар:

Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі жне негізгі ортындылар). Оытушы студенттерді жмысын баылыап, оларды практикалы дадылара йретеді.

№ 1 ЖМЫС. ГЛЮКОЗАНЫ МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН СІЛТІЛІК ОРТАДА РЕКЕТТЕСУІ (СУЫТА)

Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ертіндісі, 2% мыс сульфаты ертіндісі Пробиркаа 1 тамшы глюкоза жне 2-3 тамшы натрий гидроксиді ертіндісін таммызып шайап, оны стіне 1 тамшы мыс сульфатын осады. Алашы кезде тзілген тнба мыс гидроксиді Cu(OH)₂ тез еріп, млдір кк тсті мыс сахараты тзіледі. Мыс (II) гидроксидіні еруі глюкозада гидроксил тобы бар екенін длелдейді. оспа ертіндіні келесі тжірибеге алдырыыздар. Жргізілген реакцияны, мыс глицератын (3 жм.ара), жне шарап ышылыны комплексті тздарын алу реакцияларымен салыстырыыздар.

Рекациятедеуін жазыыздар.

№ 2 ЖМЫС. МЫС (II) ГИДРОКСИДІНІ СІЛТІЛІК ОРТАДА ГЛЮКОЗАМЕН РЕКЕТТЕСІП ТОТЫСЫЗДАНУЫ (ЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ – ТРОММЕР РЕАКЦИЯСЫ)

Алдыы тжірибеден алынан кктсті мыс сахаратын ыздырыдар. Не байадыыздар?

Сілтілік ортада глюкозаны молекуласыны кміртегі тізбегі зіліп, трлі тотыу німдері тзіледі, оларды ішінен: глицерин, гликоль, мырса ышылдарын кездестіруге болады.

№ 3 ЖМЫС. ФЕЛИНГ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, Фелингреактиві.

Пробиркаа 1 тамшы глюкоза тамызып, оныстіне 2-3 тамшы Фелинг реактивін осып ыздырыдар. Не байалады? Фелинг реактиві рамында мыс (II) гидроксиді жне сегнет тзы кіретін крделі комплексті оспа ертінді. Кейде сегнет тзыны орнына мыс (II) гидроксидін ертіндіге ауыстыру шін, глицерин (Гайнес рекативі) олданады. Троммер реакциясына араанда Фелинг жне Гайнес реактивтеріні артышылытары олармен антты тез ашуа болады. Сонымен атар глюкозаны аздыына арамай, мыс (II) гидроксидіні комплексті осылысы арты болса да айнатанда бл інбейді, яни ара тнба мы (II) оксиді тзілмейді.

Фелинг жне Гайнес рекативтері, клиникада кіші зрден глюкозаны ашуа олданылады.

№ 4 ЖМЫС. ТЗ ЫШЫЛЫНЫ ФРУКТОЗАА СЕРІ – СЕЛИВАНОВ РЕКАЦИЯСЫ

Реактивтер:1% фруктоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.

Пробиркаа 2-3 тамшы фруктоза тамызып жне оны стіне 1-2 тамшы Селиванов реактивін осады. Пробиркадаы затты су моншасында ыздырады. Біразданкей інсйыты шие–ызыл тске боялады.

Кетогексоздарды тз ышылымен немесе ккірт ышылымен осып ыздыранда, резорцин мен конденсация німін беретін (шие–ызыл тсті), ш молекула су блініп гидроксиметилфурфурол тзеді.

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

2) Тжірибелік дадылар.

Баылау дістері:

1) Жаттыуларды орындауын баылау.

2) Тест тапсырмаларын жне баылау карталарын баылау.

СРАТАР:

1) Углеводы, классификация, значение.

Carbohydrates, classification, importance.

2) Моносахаридтер.Функционал топтарды трі бойынша (альдозалар, кетозалар) жне кміртегі атомдарыны саны бойынша (пентозалар, гексозалар).

3) Кмірсуларды стереоизомериясы.Энантиомерлер. Диастереомерлер. Эпимерлер.a-,b-аномерлер. Рацемат.

4) Глюкоза, галактозалар, манноза, фруктоза, рибоза, дезоксирибозаны оксо трі жне саиналы трін тзуі. Фишер формуласы. Циклооксотаутомерия. a- жне b-аномерлер. Хеуорсты перспективті формулалары. Гликозидтік гидроксил.

5) a-жне b-гликозидтерді тзілуі жне асиеттері.

6) Моносахаридтерді тотыуы: он, ар, урон ышылдары. Урон ышылдарыны декарбоксилденуі.

7) Тотыу реакцияларына негізделген сапалы реакциялар: кміс айна (Толленс) жне мыс гидроксидімен (II) (Троммер) жне Фелинг реактивімен реакциялар.

8) Моносахаридтерді тотысыздануы: маннит, сорбит, дульцит, ксилит.

9) Гидроксил тобы бойынша реакциялар: жй жне крделі эфирлер, органикалы жне минералды (Н₂SО₄, Н₃РО₄) ышылдармен.

10) Аминоанттар: глюкозамин, галактозамин. О- и N-ацил туындыларыны тзілуі.

Жаттыулар

1. a-галактопиранозаны жне b-фруктофуранозаны оксо формадан тзілу схемасын жазыыз.

2. Д-маннозаны a,b-аномерлеріні Хеуорс формулаларын жазыыз.

3. Глюкозаны глюкон жне глюкар ышылдарына дейін тотыу реакциясын жазыыз.

4. Галактозаны галактурон ышылына дейін тотыуын жне німні декарбоксилдену реакциясын жазыыз. Галактурон ышылыны оксо-жне циклді трлерін жазыыз.

5. Маннозаны гидрлену реакциясын жазыыз.

6. N-ацетил-Д-маннозаминмен пирожзім ышылыны алдольды конденсациясыны нтижесінде ацетилнейрамин (сиал) ышылын алыыз.

7. Жартылай ацеталды гидроксил тобыны ерекше асиеттері. Глюкопиранозаны метил спиртімен реакциясын жазыыз (НСI-ды атысуымен).

8. b,Д-фруктофуранозаны 1,6-дифосфатыны тзілу реакциясын жазыыз.

9. Галактозаминні сірке ышыл ангидридімен жіне ккірт ышылмен N- жне О-ацил туындыларыны реакциясын жазыыз.

№15 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП:Олиго- жне полисахаридтер. Тотысыздандыратын жне тотысыздандырмайтын дисахаридтер. Гомо- жне гетерополисахаридтер биологиялы ролі. Крахмала тсті реакция.

МАСАТЫ:

1. Олиго- жне полисахаридтерді реакциялы абілеттілігін жне оларды биологиялы ролін оя білуді, рлыстарын тсіндіре білуді йрену.

ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:

Білім алушылар абілетті болады:

1. Оытушыны нсауымен дисахаридтерді формулаларын жаза білу, гликозидтік байланыс трін анытай білу.

2. Оларды рлысына байланысты дисахаридтерді асиеттерін тсіндіру.

3. Гомо- жне гетерополисахаридтерді рлысы туралы білімі бар жне оларды биологиялы ролін тсіндіру.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1. Крделі кмірсуларды жіктелуі. Маызы.

2. Тотысыздандыратын жне тотысыздандырмайтын дисахарид.

3. Дисахаридтерді асиеттері жне сапалы реакциялары.

4. Гомо- жне гетерополисахаридтер.

САБА БЕРУ жне ОЫТУ дістері:

діс- йлескен трде:

а) йлесімді срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша срау).

б) й тапсырмасын тексеру.

Оыту ралдары: оу кестелер, таырып бойынша сызба нсалар, тесттік тапсырмалар, билеттер.

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 254-259.

2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалы химия [Мтін]: Оулы / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; аза тіліне аударан жне жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 217-229.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.400-420.

осымша:

Кмекші:

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Лабораториялы жмыстар:

№ 1 ЖМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДІ ТОТЫСЫЗДАНДЫРУ АСИЕТТЕРІ

Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Фелинг реактиві.

Бірінші пробиркаа 1 тамшы сахароза, екінші пробиркаа 1 тамшы мальтоза, шінші пробиркаа 1 тамшы лактоза ертінділерін осыдар. Содан кейін барлы ш пробиркаада Фелинг реакциясын жргізідер (3 жм. араыз) жне мыс (II) гидроксидімен андай дисахаридтер тотысыздандаратынын анытаыздар. Нтижелерін кестеге енгізііздер (6 жм. араыз).

Мальтоза шін Фелинг реакциясыны химизмін жазыыздар.

№ 2. ДИСАХАРИДТЕРГЕ СЕЛИВАНОВ РЕАКЦИЯСЫ

Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.

Бірінші пробиркаа 2-3 тамшы сахароза, екіншіге – мальтоза, шіншіге – лактоза ерітінділерін осып, жне осы ертінділерге Селиванов реакциясын жргізідер (4 жм.).

Алынан нтижелерді салыстырыдар жне ортынды жасадар, андай дисахаридтерде фруктоза бар екенін анытаыздар.

Дисахаридтерді асиеттеріне ортынды жасап жне жргізілген реакцияларды нтижелерін (5, 6 жм.) таблицаа енгізііздер. Реакция нтижелерін жрсе о (+), жрмесе сол (-) табалармен белгілеіздер.

Дисахаридтер	Реакциялар	Тотысыздандыратын, тотысыздандырмайтын дисахаридтер
Фелинг	Селиванов
Мальтоза
Лактоза
Сахароза

№ 3 ЖМЫС. САХАРОЗАНЫ ЫШЫЛ СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ

Реактивтер:1% сахароза ертіндісі, 10% ккіртышылы ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ерітіндісі, Фелинг реактиві.

Пробиркаа 1-2 тамшы сахароза тамызып, 1 тамшы ккіртышылын жне 5-6 тамшы су осыдар. оспаны 1 минут айнатыыздар. Одан кейін сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жргізііздер (3 жм.).

Сахарозаны гидролиз реакциясынжазыыздар.

№ 4 ЖМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДЕГІ ГИДРОКСИЛ ТОПТАРЫН АШУ

Реак.тивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, 10% натрий гироксиді ерітіндісі, 2% мыс сульфатыны ерітіндісі.

ш пробирка алып, бір тамшыдан біріншіге 1 тамшы лактоза, екіншіге – мальтоза жне шіншіге – сахароза ертінділерін тамызып, оларды стіне 2-3 тамшыдан натрий гидроксидіні ертіндісін осып, шайап жне оан 1 тамшыдан мыс сульфатыны 2% ерітіндісін барлы пробиркалара осыыздар – реакция нтижесінде кк тсті лактоза, мальтоза жне сахароза алкоголяттары тзіледі.

Дисахаридтерді біреуімен мыс сахаратыны тзілу реакциясын жазыыздар.

№ 5 ЖМЫС. КРАХМАЛДЫ ИОДПЕН АНЫТАУА АРНАЛАН ТСТІ РЕАКЦИЯ.

Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, Люголь реактиві.

Пробиркаа 1-2 тамшы Люголь тамызып оны ашыл-сары тске дейін сумен сйылтыдар (ертіндіні келесі дістерді жасау шін сатаыздар).

Баса пробиркаа 2-3 тамшы крахмал ертіндісін жне 1 тамшы сйытылан Люголь реактивін осыыздар. Ерітінді комплексті осылысты тзе отырып кк тске боялады.

Егерде пробиркадаы ерітіндіні сулы моншада ыздырса – ерітінді тссізденеді, салындатса айтадан кк тске айналады.

Иодкрахмалды реакцияны, крахмалды жне иодты ашуа олданады.

№ 6 ЖМЫС. КРАХМАЛДЫ ЫШЫЛДЫ СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ (ДЕКСТРИНДЕНУІ)

Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, 10% ккіртышылыныерітіндісі (9), Фелинг реактиві (8), лакмус аазы, 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі.

Пробиркаа 3 мл крахмал ертіндісін, 1 мл ккірт ышылын йып жне айнапжатан су моншасына ойыыздар.

ыздыра бастааннан 2-3 минуттан кейін оспадан 1 тамшы ертіндіні алып, оны ішінде 2-3 тамшы сйытылан Люголь реактиві бар (4, 5 жм.) пробиркаа осыыздар. Крахмалы бар пробирканы ыздыра отырып, рбір 1-2 минут сайын, 2-3 тамшы сйытылан Люголь реактиві бар, пробиркадан баса пробиркаа 1 тамшыдан ертінді алынып отырады. Алынан пробиркалардан иодпен реакция кезінде сынауытарды тстеріні згереберетіндігін байауа болады.

Осыдан кейін ерітіндіні суытып, лакмус арылы сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жргізідер (3 жм.). Крахмалды гидролизі кезінде біратар аралы німдерге – декстриндерге ыдырайды. Бны схема ретінде былай крсетуге болады:

Крахмал жнеоныдекстринденунімдері	Иодпен боялады
Крахмал	Кк тске
амилодекстриндер	Клгін, оыр-клгін
эритродекстриндер	ал-ызыл, ызылт-сары
флаводекстриндер	Ашы сары
ахродекстриндер	Иодпенбоялмайды
Мальтодекстриндер
Мальтоза
глюкоза

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

Баылау дістері:

2) Тесттілеу жне карт.баылау.

Сратар:

1) Classification of coplex carbohydrates.

Классификация сложных углеводов.

2) Дисахаридтер: тотысыздандыратын (мальтоза, лактоза), оларды рлысы, байланыс трі.

3) Тотысыздандырмайтын дисахарид (сахароза), рлысы, асиеттері, байланыс трі. Сахароза неге Троммер, кміс айна реакцияларына тспейді?

4) Крахмал. рамы, крахмалды біріншілік рылымы. Крахмалды маызы жне олданылуы.

5) Амилоза, амиопектинні рлысы

6) Гликоген. рамы. Гликогенні біріншілік рлымы.

7) осалы тінні полисахаридтері. Гиалурон ышылыны дисахарид фрагментіні тзілу схемасы. Фрагменттерді араларында жне ішінде андай байланыс трлері бар? Гиалурон ышылы азада андай функцияны орындайды?

8) Хондроитин-4-сульфаты, хонроитин-6-сульфатыны дисахарид фрагменттеріні тзілу схемасы. Фрагменттерді араларында жне ішінде андай байланыс трлері бар? Хондротинсульфаттарды биологиялы ролі.

9) Гепаринні тзілу схемасы. Фрагменттерді араларында жне ішінде андай байланыс трлері бар? Гепаринні маызы.

Жаттыулар

1. Лактоза, мальтоза жне сахарозаны тзілу реакциясын жазыыз. Бастапы моносахаридтерді жне реакция нтижесінде тзілген, гликозидтік байланыстарды атаыз.

2. Лактоза, мальтоза, сахароза дисахаридтерді ай тріне жатады жне оны андай сапалы реакция арылы длелдеуге болады?

3. 1) Фелинг реакциясы; 2) гликозидтер тзу; 3) жй жне крделі эфирлер тзу реакцияларындаы сахароза, мальтоза, лактозаны састыы мен айырмашылыы неде?

4. Амилоза, амилопектинні дисахаридтік фрагменттін жазыыз.

5. Хондроитин-6-сульфатыны дисахарид фрагментіні тзілу схемасын жазыыз.

6. Гиалурон ышылыны дисахарид фрагментіні тзілу схемасын жазыыз.

7. Гепаринні дисахарид фрагменті тзілу схемасын жазыыз. Азада гепарин андай роль атарады?

№16 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП:Биологиялы маызды гетероциклды осылыстар. Зр ышылыны жне оны тздарыны ерігіштігін зерттеу. Нуклеозидтер,нуклоетидтер. Нуклеин ышылдарыны бірінші реттік рылымы.

МАСАТЫ:

1. Гетероциклды осылыстарды рылысы, таутомериясы, асиеттері, жне биологиялы ролі туралы білімді алыптастыру.

2. Алынан нтижелер негізінде бейімділік дадыларын жне гетероциклды осылыстар шін крнекілік реакциялар дадыларын алыптастыру.

3. Нуклеин ышылдарыны жне нуклеотидтерді, нуклеозидтерді маызы жне жалпы тзілу схемасыны ерекшеліктері туралы білімді алыптастыру.

ОЫТУДЫ МІНДЕТТЕРІ:

Білім алушылар абілетті болады:

1) Бір жне екі гетероатомды бес, алты мшелі гетероциклдарын жне оларды туындыларыны электронды рылыстарыны ерекшеліктерін, таутомериясын, асиеттерін, биологиялы ролдерін тсіндіре білу.

2) Конденсирленген гетероциклды жне оларды туындыларыны рылысыны ерекшеліктері мен маызын талдау.

3) Крнекілік дісті орындау кезінде жеке гетероциклдар мен алкалоидтарды рылысы мен асиеттері туралы білімді бекіту.

таырыпты негізгі сратары:

1. Бес, алтымшелі жне конденсирленген гетероциклдер.

2. Пирролды, пиридинні химиялы асиеттері.

3. Пурин мен пиридинні туындылары.

Алкалоидтар. Никотин. Кофеин.
Нуклеозидтер.Нуклеотидтер.
Нуклеин ышылдарыны бірінші реттік рылымы.

ОЫТУ дістері МЕН РАЛДАРЫ:

1. діс йлестірілген

а)йлестірілген срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша, срау)

б) й тапсырмасын тексеру.

2. ТВL дісі

ралдар: оу кестелері, таырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер

Шаын топтармен жмыс:

ДЕБИЕТтер:

Негізгі:

2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 260-268.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.147-149, 278-312, 420-444, 484-488.

осымша:

Кмекші:

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Лабораториялы жмыстар:

№ 1 ЖМЫС. ПИРИДИННІ АСИЕТТЕРІ.

Реактивтер:пиридин, темір (III) хлоридіні 1% ерітіндісі, ызыл лакмус аазы.

Пробиркаа 1 тамшы пиридин жне 5-6 тамшы су осып шайаймыз.Пиридинні тны ерітіндісі алынады, ол суда жасы ериді. Пиридинні зіне тн ткір иісіне кіл блііздер (денатурат иісі). Пробирканы сл екейтіп, лакмус аазын пинцетпен стап пиридин ерітіндісіне батырыыз. ааз кк тске боялады, яни пиридин сумен негіз тзеді.

Осыдан кейін пиридин ерітіндісі бар пробиркаа 1-2 тамшы темір (III) хлориді ерітіндісін тамызыыздар. Темірді (III) ызыл кре тнбасы тзіледі..

Пиридинні хлорлы сутекті тзын алу схемасын жазыыз.

№ 2 ЖМЫС. ЗР ЫШЫЛЫНЫ ЖНЕ ОНЫ ТЗДАРЫНЫ СУДА ЕРІГІШТІГІ

Реактивтер:зр ышылы, 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі, аныан аммоний хлориді, кмір ыыл газ.

Зр ышылы екі трлі таутомерия трінде кездеседі:

2.1.Пробиркаа крекшені шымен зр ышылынан азантай салыыз. Оан тамшылатып су йып, пробирканы шайаймыз.8-10 тамшы су тамызаннан кейінде, ерігендігі байалмайды. Зр ышылы суда тіпті ерімейді.

2.2.Осы лайлы ерітіндіге 1-2 тамшы натий гидроксидін осамыз. Ертінді еріп тны тске айналады.Зр ышылыны лактим трі сілтімен рекеттесіп жасы еритін орта тз тзеді (натрий ураты).

Зр ышылыны орта тз тзу реакциясын жазыыз:

Тура айтанда бл тз емес, енолят. Зр ышылыны ышылды асиеті фенолда лсіз берілген.

2.3.Екінші пробиркаа 1 тамшы аммоний хлоридіні ерітіндісін осыыз. А тнба ертінде зр ышылыны аммоний тзы тзіледі. Ураттаы екі натрий ионы, екі аммоний ионына алмасады.

Аммоний уратыны тзілу схемасын жазыыз.

№ 3 ЖМЫС. ЗР ЫШЫЛЫН АШУ (МУРЕКСИД ДІСІ).

Реактивтер:зр ышылы, концентрлі азот ышылы, 10% аммиакты сулы ерітіндісі.

Фарфор пластинкаа крекшені шымен зр ышылынан кішкене салыыздар, оны стіне 1-2 тамшы азот ышылын осып жайлап кепкенше суалту керек. Суалтуды тартпа шкафыны астында жргізііздер. Кептірілгеннен кейін алан алды ашы-ызыл тске боялады. Суытаннан кейін бл ра алдыа 1 тамшы аммиак ертіндісін осыдар. Пурпур ышылыны аммиакты тзы тзілуіне негізделген – мурексид (мурексидтік діс), яни пурпурлі – клгін тсті бояуды байауа болады.

Мурексид дісі зр жолында пайда болан тастарды рамындаы зр ышылын ашу жолында олданылады.

Бл діс кофеинді, теоброминді жен пурин негіздеріні баса туындыларын ашуа полданылады.

№ 4 ЖМЫС. НИКОТИННІ АСИЕТТЕРІ (АЛКАЛОИД ТЕМЕКІЛЕРІ).

Реактивтер:никотинні судаы ерітіндісі, Люголь реактиві, 5% танин ерітіндісі, на пикрин ышылыны аныан ерітіндісі, 1% фенолфталеинні спирттегі ерітіндісі.

4.1.Пробиркаа 2-3 тамшы никотин ерітіндісін жне 1 тамшы фенолфталеин тамызыыздар. оспа малина тске бояланы байалады.Екі аминдік азоты бар, никотинні бір азоты «ароматты саина» рамына кірмейді, сондытан ол кшті негіздік асиет крсетеді:

Никотинні формуласын жазыыз:

4.2.ш пробирка алыпи 3 тамшыдан никотин ертіндісін тамызыыздар. Бірінші пробиркаа 1 тамшы Люголь реактивін осыыз. оспадан ызыл-кре тсті тнба тзілгені байалады. Екінші пробиркаа 1 тамшы танин осыыз. А тнба тзіледі. шінші пробиркаа 1 тамшы аныан пикрин ышылын осыыздар, сары тнба тзіледі. Никотин иодпен, танинмен, пикрин ышылымен рекеттесіп, суда нашар еритін німдер тзеді. Бл тнба тзу реакциялары жалпы кптеген алкалоидтара тн асиет, келтірілген реактивтер баса да алкалоидтара жалпы реактив болып табылады.

Тнба тзу реакциялары сот-медициналы зерттеу кезінде, алкалоидтармен улану кдік тудыранда олданылады.

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

2) Тжірибелік дадылар.

Баылау дістері:

1) Жаттыуларды орындауын баылау.

2) Тест тапсырмаларын жне баылау карталарын баылау.

Сратар:

1) Бес, алтымшелі жне конденсирленген гетероциклдер:пиррол, фуран, тиофен, имидидозол, пиридин, пиразол, пиримидин,пурин. Ароматтылы критерийі.

2) Гем,порфинні рлысы туралы тсінік.

3) Кислотно-основные свойства пиррола, пиридина.

The acid - base properties of pyrrol, pyridine.

4) Пирролды, пиридинні тотысыздану реакциялары.

5) Пирролды, пиридинні электрофильді орын басу раекциялары.

6) Пиримидиндік негіздер: урацил, тимин, цитозин. рлысы. Лактим-лактам таутомериясы.

7) Алкалоидтар. Никотин. Кофеин. Химиялы табиаты жен маызы.

8) Никотин ышылы жне оны амиді (витамин В₃) НАД⁺ жне НАДФ коферменттеріні рылымды бірілігі. Маызы. НАД⁺ - НАДН жйесіні серінен жне гидрид-ионыны тасымалдануы туралы тсінік.

9) Пуринні гидрокси туындылары: а) гипоксантин жне ксантин, лактим-лактам таутомериясы; б) зр ышылы. рылысы. Зр ышылыны ышылды жне орта тздары.Таутомериясы.

10) Нуклеозидтер. Нуклеин негізіні кміртек алдыымен байланысыны сипаттамасы. Нуклеозидтер гидролизі.

11) Нуклеотидтерді циклді трі. Циклды АМФ, ГМФ, маызы.

12) рылымыны жалпы схемасы. Нуклеин ышылдарыны трлері. Маызы. Рибонуклеин (РН) жне дезоксирибонуклеин (ДН) ышылдары. рамыны ерекшеліктері. Полинуклеотид тізбегіндегі алдытарыны арасындаы байланысты сипаты. Нуклеин ышылдарыны (РН, ДН) бірінші реттік рылысы туралы тсінік.

Жаттыулар:

1) Гликоген биосинтезіне глюкозаны активті формасы атысады. 1-фосфат-Д-глюкопиранозаны уридинтрифосфатпен рекеттесу реакциясын жазыыз. Белгілі, реакция нтижесінде дифосфат блінеді.

2) Гликолизді стадиясыны біреуіне глюкозаны АТФ-пен рекеттесуі жатады. Реакция німдері:глюкоза 6-фосфат жне АДФ. Реакция схемасын жазыыз. Жаа тзілген байланыс алай аталады?

3) Келесі згерістерді схемасын жазыыз: никотин®никотин ышылы®никотинамид. Никотин ышылы жне оны амиді андай витаминдер ботына жатады?

4) Никотинні лимон ышылымен тз тзуін жазыыз.

5) Зр ышылы азадаы метаболизмні соы німі болып табылады. Ол азада андай реакциядан, андай заттарды нтижесінде тзіледі? Бл реакцияны жазыыз.

6) Зр ышылы андай тздар тзеді? Бны алай тсінуге болады? Зр ышылыны аммоний гидроксидімен ышылды жне орта тздарыны тзілу реакциясын жазыыз.

7) Дезоксицитидил ышылы (дЦМФ) жне гуанил ышылыны (ГМФ) тзілу реакцияларын жазыыз.

8) Аденозин - 5’ – монофосфат (АМФ), аденозин - 5’- дифосфат (АДФ) аденозин - 5’-трифосфатті (АТФ) тзілу реакцияларын жазыыз. Оларды маызы.

9) Циклды ГМФ-ты (гуанозин-3’, 5-циклофосфат) тзілу реакциясын жазыыз.

10) Полинуклеотид тізбегінде мононуклеотидтер бірімен-бірі алай байланысады. Аденозин-5-монофосфат (АМФ) пен цитидин - 5 - монофосфатты (ЦМФ) мысала алып, оларды зара байланысуын крсетііз.

№17 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП: Сабынданатын липидтер, стериндер,стеридтер, стероидтар жне оларды туындылары. Майлара реакциялар. аныпаан жоар май ышылдарын ашуа реакциялар.

МАСАТЫ:

1. Липидтерді жіктелуі, рылысы, химиялы асиеттері жне негізгі ызметтері туралы тсінікті алыптастыр.

2. Сабынданатын липидтерді химиялы асиеттеріні крнекілік дадылары жне алынан нтижелер негізіндегі дадыларды жетілдіру.

ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:

Оушы абілетті болады:

1. Жоары аныпаан май ышылдарын ашуа крнекілікті жмыс жргізу жне липидтерді рамына кіретін, жоары май ышылдарыны рлысын талдау.

2. Фосфоглицеридтерді рылысыны жалпы схемасын сыза білуді мегеру.

3. Липидтерді азадаы рлін тсіндіру.

4. Сабынданбайтын липидтерді рлысын талдау.

5. Жргізілген реакцияларды нтижелері бойынша студенттерді липидтердін жеке кілдеріні асиеттері мен рылысына орытынды жасай білуге йрету.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1) Липидтер жіктелуі.

2) Май ышылдары – табии липидтерді компоненттері.

3) Триацилглицирендер. Йодты сан.

4) Фосфоглицеридтер.

5) Сабынданатын липидтерді химиялы асиеттері.

6) Стериндер: холестерин, эргостерин. Д₂ жне Д₃ витаминдері.

7) т ышылдары.

САБА БЕРУ ЖНЕ ОЫТУ дістері:

1. діс- йлестірілген діс.

а) йлестірілген срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша, срау)

б) й тапсырмасын тексеру

2. Интеллектуалды ойын «Липидтер»

ралдар: оу кестелері, таырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер.

Шаын топтармен жмыс:

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 269-273.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.444-464, 469-476.

осымша:

Кмекші:

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Лабораториялы жмыстар:

Студенттер протокол толтырады (реакция химизмі, негізгі орытындылар). Оытушы студенттерді жмысын баылап оларды практикалы дадылара йретеді

№ 1 ЖМЫС. МАЙЛАРДЫ ЕРІГІШТІГІ.

Реактивтер:этил спирті, бензин, бензол, хлороформ, эфир,сімдік майы.

ра жеті пробиркаа 1 тамшыдан сімдік майын тамызыыздар. Осыдан кейін 3 тамшыдан келесі еріткіштерді осыыздар:біріншіге – су, екінші жне шіншіге – спирт, тртіншіге – бензин, бесіншіге – бензол, алтыншыа – хлороформ, жетіншіге – эфир.

Барлы пробиркадаы оспаны араластырыыздар, ал шінші пробиркадаы сйытыты ыздырыыздар. Белгілеіздер, андай пробиркаларда майды ерігендігі байалды.

№ 2 ЖМЫС. МАЙДЫ САБЫНДАНУЫ.

Реактивтер:сімдік майы, натрий гидроксидіні спирттегі ерітіндісі, аныан натрий хлоридіні ерітіндісі, 2% мыс сульфаты (II).

Пробиркаа 2 тамшы май жне 3-4 тамшы сілтіні спиртті ерітіндісін осыдар. Араластырып жне су моншасында 5 минуттай ыздырыдар. Спиртті судаы ерітіндісінен сабынды бліп алу шін пробиркаа 6-8 тамшы натрий хлоридіні ерітіндісін ерітіндісін осыдар (сабынды май ылып алу). Суытыдар. Жайлап декантациялау дісімен ерітіндіні екінші пробиркаа йыдар. Бірінші пробиркада алан сабынны тйіріне 2-3 мл су йып ыздырыдар. Пробирканы шайаанда сабынны кбіктенгендігі байалады. Осыдан кейін екінші пробиркаа 1-2 тамшы мыс сульфатын осыдар, ерітінді кк тске боялады, бл глицеринні бар екендігін длелдейді (№7 жм.).

Реакция химизмі:

№ 3 ЖМЫС. МАЙ РАМЫНАН АНЫПААН МАЙ ЫШЫЛДАРЫН АНЫТАУ.

3.1. Калий перманганатына сері

Реактивтер:0,1% калий перманганаты ерітіндісі, 10% сода ерітіндісі, сімдік майы.

Пробиркаа 1 тамшы май, 1 тамшы сода ерітіндісі, 2-3 тамшы калий перманганаты ерітіндісін тамызып, шайадар. Марганецті тотысыздануы барысында клгін тс жоалады, ал майды рамына кіретін, аныпаан ышылдар, этилен трізді тотыады.

Реакция схемасын жазыдар:

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

2) Тжірибелік дадылар.

Баылау дістері:

1) Жаттыуларды орындауын баылау.

2) Тест тапсырмаларын жне баылау карталарын баылау.

Сратар

1) Липидтер жіктелуі.

2) Fatty acids - a component of natural lipids. Essential fatty acids - vitamins of group «F».

Высшие жирные кислоты – компоненты природных липидов. Незаменимые жирные кислоты – витамины группы «F».

3) Триацилглицирендер. Жай жне аралас майлар. атты сйы майлар. Йодты сан – майды аныпаанды млщері. Сабындану саны.

4) Фосфолипидтер. Фосфоглицеридтерді рамына кіретін аминспирттері жне оларды арасындаы генетикалы байланыс.

5) Фосфоглицеридтерді рылысы. Фосфатид ышылы. Фосфатидилсериндер, фосфатидилэтаноламиндер, фосфатидилхолиндер. Бл осылыстарды бифилдігі.

6) Сабынданатын липидтерді химиялы асиеттері: гидролизі (сабындану), тотыуы, гидрирлеу, йодпен жнеа броммен рекетесу рекациялары.

7) Стериндер: холестерин, эргостерин. Табиатта таралуы. Биологиялы ролі.

8) Жоары май ышылдарымен холестеридтерді, эргостеридтерді тзілуі.

9) Д₂ жне Д₃ витаминдеріні тзілуі. Маызы.

10) т ышылдары. Хол ышылы. Дезоксихол ышылы. Жп т ышылдары: гликохол, таурохол ышылдары.

Жаттыулар:

1) Триацилгицериндерді рлысын жазыыз:1) 1-олео-2,3-дипальмитинні;2)1,2-дилинолено-3-стеаринні тзулу реакцияларын жазыыз. Консистенциясы андай?

2) Тристеаринні гидролиз реакциясын жазыыз: 1)сумен; 2)натрий гидроксидімен. Тзілген німді атаыз.

3) Серин,коламин, холин арасындаы генетикалы байланысты схемасын жазыыз.

4) Стеарин жне олеин ышылдарыны алдытарынан ралан, глицеро-3-фосфатта лейцитинні (фосфатидилхолин) тзілу реакциясын жазыыз.Молекуланы полярлы жне полярсыз блігін белгілеіз.

5) Стеарин жне линолен ышылдарыны алдытарынан тратын, кефалинні (фосфатидилсерина) рлысын жазыыз.

6) Жоары май ышылдарымен холестеридтерді, эргостеридтерді тзілуін жазыыз. Реакция механизмі.

7) Д₃ витаминіні алынуыны схема реакциясын жазыыз.

8) Эргостеринні УК-сулені серінен жретін реакция схемасын жазыыз. Алынан витаминді атаыз..

9) Глико- жне таурохол ышылдарыны тзілу реакциясын жазыыз. Оларды биологиялы ролі.

№18 Тжірибелік саба