ТАЫРЫП. Алашы ауымды рылыс мдениеті. Номадаларды ежелгі мдениеті

Жоспар:

1. Алашы ауымды рылыс мдениетін кезедерге блу.

2. ауымды рылыс мдениетіні материалдары жне рухани негіздері.

3. Ежелгі адамдарды дниетанымы. Миф жне оны ежелгі адамдар міріндегі ролі.

4. Дінні алашы формалары ( анимизм, магия, фетишизм, тотемизм, шаманизм).

Алашы ауымды рылыс мдениеті ашан жне ай жерде пайда болды? Бл сратара наты жауап беру оайлыа сопайды, йткені адамны алыптасу процесіні тарихы тереде, сонау кне заманда жатыр. Аиата жгінсек, азіргі антропология ылымыны зі де адамзат баласыны алыптасып, дамуына байланысты туындайтын ккейкесті мселелерге егжей-тегжейлі жауап бере алмайды. Алашы ауымды рылыс адам баласыны сіп дамуындаы, адамды жола тсе бастауыны е алашы кезеі болды жне оны жздеген мыжылдытара созыланы аиат. Оан басты длел ретінде адамдарды е алашы ебек ралдарыны пайда боланына 2,5 млн. жыла жуы уаыт ткендігін айтса та жеткілікті

алымдарды пікірінше, алашы ауымды рылыс ш дуірге блінеді. Олар: тас дуірі, ола дуірі жне темір дуірі. Тас дуіріні зі дниежзілік ылымда бірнеше кезедерге блінеді. Кне тас дуірі (палеолит) “Палеолит”термині гректі “палайос” – кне, “литос” – тас деген сздерінен алынан, орта тас дуірі (мезолит), жаа тас дуірі (неолит). Археология ылымы саласындаы мндай ылыми тжырым XІX асырда алыптасан. Тас дуірі бдан 2,5 – 2,6 млн. жылдай брын басталып, б.з.б. екі мыыншы жылдыты басына дейін созылан.

Алашы ауымды рылысты екінші жне шінші кезедері – ола асыры – б.з.б. екінші жне бірінші мыжылдытарды басын амтыса, темір дуірі шамамен б.з.б. бір мыжылдыты ортасынан басталады. Алашы ауымды рылыс неріні бастапы кезеіні басты ерекшелігі – синкретизм (гректі “осылу” деген сзінен шыан) болды. Алашы адамдарды зін оршаан дниені танып – білуі стихиялы жадайда тті жне олар табиат кштеріні алдында те дрменсіз болды. Таылы жадайында мір срген маймыл тріздес адамдар – пикантроптар, синантроптар жне т.б. жануарлар дниесінен біртіндеп блініп шыа бастайды. Сйтіп олар шін тіршілікті жаа кезеі басталды. Ертедегі адамдар тобыры біріге жріп, здеріне баспана, мекен-жай шін гірлерді, апандарды жануарлардан тартып ала бастайды. Олар табиатты дайын німдерін теріп жеп, ашылыпен айналысты. Алашы ауымды рылысты кемелденген кезеі – неолит дуірі. Бл рулы рылысты орныып,тас индустриясынны шарытаан кезеі. Бл тста, сіресе те сапалы етіп жасалан тас балталарды кмегімен алашы ауым адамдары аашты кесіп й салды, айытар жасады. Жаа тас дуірінде адамдар саз балшыты кйдіріп, оны су ткізбейтін атты зата айналдыруды йреніп, оны одан рі жетілдіре тсті.мір сру ажеттілігінен туындаан бл саладаы з нерін біртіндеп жетілдіре берді.

Неолит дуірінде алыптасан бейнелеу неріні сан-алуан туындылары мен иероглифтер дниені трт брышында кеінен таралан. Оларды басым кпшілігі Африка рылыында табылса, стилі жаынан те сас болып келетін материалды мдениетті ескерткіштерін Испанияда, Онега клінде, А теізде, Сібірде, збекстанда жне т.б. жерлерден кездестіруге болады.

Палеолит дуіріндегі нерге араанда неолит дуірі неріні зіндік рнегі, зіндік ерекшелігі бар.Е бастысы- адар бейнесін жай ана емес, озалыс стінде крсетуге тырысушылы байалды. Жартастаы графикалы алашы ауымды бейнелеу нерінде тыш рет сем нзіктікке талпыныс айын байалады.Оан длел ретінде Шыыс Испания жерінен табылан аашта жабайы ара жинап жатан йелді бейнесін жоарыда атап ткен кне тас асырыны ересек «Венералармен салыстырып крелікші.

Неолит дуіріндегі шаруашылыты жргізуді екінші саласы егіншілікпен жне мал сірумен тыыз байланысты боландытан, оны «ндіретін экономика деп атаан. Неолиттік техниканы жетілуі нтижесінде бай оныстар, деревнялар пайда бола бастады, ауымдар тайпалара бірікті, сйтіп мемлекетті пайда болуына даыл жол ашылды. Тас асырындаы пайда болан ркениетті ошаы- кне Египет болды.Осы бір жаадан туындаан шаруа шаруашылытарыны басты белгілері – аграрлы экономика, ол ебегі, рулы жне ауымды йым, ал діндер-анимизм болды. Анимизм дегеніміз рух пен жанны мір сретіндігіне деген сенім.

Дінні е кне трі сиыршылы болатын болса, оны басты трлеріні бірі-фетишизм болып саналады.Фетишизм- табиат заттарымен атар адам олынан шыан материалды заттарды діретіне де сену, яни зат бейнесіндегі рухани кштерге табыну.Адамзат даналыы мен кемегерлігіні арасында мдениет жаа сатыа ктерілді. з кезегінде алашы ауымды рылыс мдениеті – дниежзілік мдениетті негізін алауда орасан зор роль атарды. Ол негіздер - леуметтік йым, тіл, нер, салт-дстрлер, наным-сенімдер, білім, туысанды арым-атынастар жне т.б. болды.Дуірлер аымындаы бл мдени байланыстар-адамзат тіршілігіні басты мн- маынасына айналды.

Кілт сздері:Дін, фетишизм, анимизм, тотемизм, палеолит, рулы.