Таырып. Мдениетті нді-буддизм типі

Жоспар:

1.нді ркениетіні баса мдениеттерден айырмашылыы неде?

2. нді мифологиясындаы дайлар иерархиясы. Кне нділіктерді дниетанымы, мифологиясы, діни наным-сенімдері мен салт-дстрлері.

3. ндіні кне жазба ескерткіштері, оларды лемдік дебиеттегі алатын орны.

4. Кне нді сулет неріні ерекшеліктері.

ндістан –адамзат баласыны е кне мдениет ошатарыны бірі. Баа жетпес мдени азынаны иесі осы бір дарынды халыты мдени мраларын баса халытарды мдени жетістіктерімен ауыстырып алуа болмайтындыын ерекше атап ткіміз келеді. Талай шапыншылыты басынан ткізсе де здеріні ешуаытта да басыншылыа бармауы, бл лы халыты лтты ерекше асиеті де болар.

Б.з.б. бірмыжылдыты ортасына арай мдениетті дамуы арыны жоарылады, біра ндістанны барлы жерінде де бл арын бірдей болды деп айтуа таы да болмайды. нді мдениеті мен нері, сіресе Маурья дуірінде (б.з.б ІV- ІІ .) айтарлытай табыстара жетті. Бл кезедегі мдениетті глденуіне нді тарихында алаш рет орталытандырылан мемлекетті рылуы зор ыпалын тигізді.

Б.з.б. бірінші мыжылдыта индуизм дамуыны басталуында – брахманизм трды. Дін ендігі жерде оамды тесіздікті атау шін олданыла бастады, сйтіп “дайлар иерархиясы” алыптасты. Оларды ішінде е мртебелілері – Брахма (лемді жаратушы), Вишна (оны сатаушы) жне Шиба (оны таландаушы) дайлары болды. Бл діни ілімні негізінде – адамдарды айы-асіретін елемеу, оларды баытсыздыына мн бермеу сияты маыналар жатыр. Абыздар (брахмандар) абырасы айысып ебек етуді, байларды кндемеуді баыныштылыты жне т.б. уаыздады.

Б.з.б. VІ . Буддизм діні – дамыан лды оамны идеологиясына айнала бастады. Оны нді жерінде е шарытаан кезеі – б.з.б V . мен б.з. бір мыыншы жылдыыны басы болды. Буддизм – ведалы дін мен брахманизммен тыыз байланыста дамыды. Дл осы кезеде (б.з.б. VІ .) буддизммен атар дінні екінші бір саласы – “джайнизм” алыптаса бастады. Оны діни – философиялы трактаттары – “сутраларда” – сансарыны (жанны айта трленуі) ыпалынан босану жайындаы ілім жатыр. Бл масата жету шін джайнизмні ш аидасын орындау ажет. Олар: дрыс білім (діни білім), дрыс кре білу (шынды) жне дрыс мінез-лы.

нді- будда мдениетіне тн асиет дін мен философияны зара тыыз байланыста болып, штаса білуінде. Бл туралы Гегель былай деп жазды:”нді мдениеті-жоары дамыан сан-салалы діретті мдениет, біра оларды философиясы дінмен сабатас, зара тыыз байланыста болып келеді. Философия ылымы айналысатын мселелерді діннен де кптеп кездестіруге болады. Сондытан да болар, ведалар- дінні ана негізі емес, сонымен атар философияны да негізі болып саналады”. «Гегель. Соч. Л., 1972. И.9. С.116.

Буддизм бойынша, мірді азаптары жайындаы асиетті шынды мынандай: мірге келу – азап, артаю азап, жрегі аламайтын адаммен осылу – азап, жасы крген адамынан айрылысу – азап, кздеген масатыа жете алмау – азап. Ал аталан осы азаптардан тылуды басты жолы – сегіз салалы асиетті мір жолын тадап алу.

Будда ілімі адам бойындаы ізгілік, адамгершілік асиеттерді одан рі дамытуды насихаттайды. Онда былай делінген: «Бл дниеде шпенділікті шпенділікпен жеуге болмайды, адам ашу – ызасын аыла жедіріп, злымдыты айырылымдыпен ауыздытауы ажет. рыста мы адамды жеіп шыуа болады, ал наыз жеіс адамны зін-зі жеіп шыуы болып табылады.

Касталы рылыс жадайында алыптасан ережелерді млтіксіз орындау талап етілді. Мысалы, касталар арасында йленуге ата тыйым салынды, тіпті трлі касталар кілдері дастархан басында бірге отырып тама та іше алмайтын болды.

Индуизм- бір-бірінен туелсіз бірнеше діни наным-сенімдерден тратын діни-мдени аым. Оны негізінде-Брахмана, Вишнуа, Шиваа табыну мен тантризм жатыр. Осыларды ішінде Вишну мен Шиваны мерейі стем болды.

Вишну- адамдарды адал аморшысы, кмекшісі. Ол адамдарды злымды пен атыгездіктен орайды, оларды ауіп-атерден сатайды жне адамдара шындыты жариялап отырады. Ал оны жзеге асырушы Будда. Сйтіп Будданы беделі ктеріліп, дай дрежесіне жеткізілді.

Шива-атал да, орынышты дай. Оны ш кзі бар, денесіне жыландар жабысан, мойнында- бас сйектер. Шива - нер мен ылымны, салтанатты мір мен махаббат сайраныны дайы.

з тарихына немрайды арау, наты мірден алшатау, мірге кзарастарды кмескілігі сияты келесіз жадайларды орын алуы мдениетті дамуына нсан келтірді. оамды мірді тратандыруда дін аншама рл атаранымен де, нді мемлекеті ылым мен білім жолына, яни ркениетті ел болу жолына тсуі- тарихи ажеттілік болды. Заман аымында бл асаралы міндеттері біртіндеп жзеге асырыла бастады .

Кілт сздері:Буддизм, Веды, Упанишад, Нирвана, Иога, Ньяя, Вайшешика, Миманса,Трипитаки.