Мдениетті конфуцийлы-даосистік типі

Жоспар:

1. Ежелгі ытай еліні мдениеті.

2. Ежелгі ытай оамы мдениетіні зіндік ерекшеліктері, діни наным-сенімдері, салт-дстрлері.

3. Ежелгі ытай мдениеті жетістіктеріні дниежзілік ркениетке осан лесі.

4. Конфуцийшілдік-даосизм философиялы іліміні ытай оамын алыптастырудаы ролі.

Жер бетіндегі алашы мемлекеттерді бірі – ежелгі ытай еліні трындары – ерекше материалды жне рухани мдениетті жасаушылар болды. Олар мірді – дайды табиаттан тыс кштеріні сыйы екендігіне кміл сеніп, дниедегіні брі де дайы озалыста болады жне жары пен араылы атты бір-біріне арама-арсы екі космосты кштерді зара атыысымен нтижесінде лем дайы згерістерге шырап отырады деп санады. Кне заманды тарихта жер жзіндегі баса да халытар сияты табиат кштеріне, яни жерді, кнні, айды, тауларды, зендерді, желді, жабырды жне т.б. рухына табынды жне оларды рметіне рбандытар шала отырып, халыты ажеттілігіне байланысты игі тініштер жасады. Соларды ішінде барлы рухтар мен о дниедегі адамдарды жандарын з ырында стайтын “жоары дай” ерекше бааланды.

Конфуцийлік-даосистік мдениет:

ытай этносы ытай халыны баса халытардан згеше мдениетіні алыптасуына ерекше ыпал жасады.ытайлытар болмыс пиялары мен мір жне лім мселелерінен грі жарылаушылара бас иіп, олара еліктеуді здерінні асиетті парызы деп санады. ытай елінде о дниедегі рахат мірді уаыздаушылардан грі,осы наты мірді мн-маынасын тере тсіне отырып «мір шін мір сруге йретушілерді лылар атарына жатызып, оларды даналы аидаларына бас иген.Дстрлі ытай мдениетіні зіндік бет-бейнесіні алыптасуына діннен грі, салтты этиканы ерекше сер етуі де осы жадайа тікелей байланысты болса керек.

Олай болса, ытай халыны салт-дстрінде, дет- рыптарында жне т.б. дін этикалы нормалара айналды. Ерекше атап тетін бір жайт, ытайда халы аспан еркіні жаршысы деп жарияланып, рухтара араанда халыты жадайына ерекше мн берілді, ал бл жадай ытай мдениетіні дамуына з серін тигізбей ойан жо. Мдениет тарихына тереірек іліп араса, табиат дниесімен етене, байланыста болып, ерекше сезіммен, рі сеніммен арау ытай халыны бойында алыптасан табии асиет екендігін аарамыз. Табиат пен адам жаныны ндестігі, табиатты аялау, оан деген сбилік махаббат сезімі халыты мдени туындыларды одан рі нрлендіре тсті. Демек, ытай халыны тсінігіндегі дние бейнесі зіні ттастыымен, зара йлесімділігімен та алдырады. ытай халы табиатты бес айнар блаын бес асиетпен байланыстырады. Олар – адамгершілік (жень), парыз сезімі (и), депті ылы (ли), ізгілік (синь) жне даналы (чжи).

лы уаыздар Конфуцийді кзарасынша, адам бойындаы асиеттерді барлыы да табиатпен тыыз байланысты. Табиат адама дарын береді, ал дарындылы- табиатты шыармашылы процестерді зады нтижесі болып табылады. Демек, оам мен табиатты зара йлесімділігі негізіде Аспан лемімен, оны табии іс-рекеттерімен байланыстыра арастырылаттын леуметтік-этикалды мазмндаы идеялар жатыр. Бл идеялар даосизм жне Конфуций ілімінде одан рі трлендіріліп, толытырыла тсті. Халы тарапынан олдау тапан бл идеяны ытай мдениетіні рухани зегіне айналан будда діні де кеінен пайдаланып, одан рі дамыта тсті .Соны нтижесінде будда діні даосизм мен Конфуций ілімдерімен осыла отырып философиялы- діни штікті (саньцзяо) рады.

«Ата-бабалара табыну- ежелгі ытайда кеінен орын аланы тарихтан белгілі. Осы бір ежелден алыптасан дстрді мазмны мен трін ана згерткен Конфуций оан ерекше мн бере отырып, бл табынушылыты рбір ытай азаматыны оамдаы басты міндетіне, тртіп нормасына айналдырды.Сйтіп, осындай масатты жзеге асыруа негізделген «Сяо- яни «Балалар рметі ілімі мірге келді. Конфуцийді пайымдауынша, «сяо»- адамгершілікті негізі болып саналады. «Сяо» ережелері- ата-анаа алтысыз рмет крсетуді, оларды «ли дстрімен жерлеуді жне дл осы тртіппен ата-аналар рметіне рбандытар шалып отыруды ата талап етеді.

Конфуцийді «ата-бабаларды рметтеу жне «сяо» ережелері ытайлытарды отбасын ыдыратпай , тату-ттті мірге трбиеледі. Отбасы- оамны негізгі тірегі деп саналды, отбасылы мдделер жеке адамдарды мддесінен жоары ойылды.

ытай алымдары ылым мен техника саласында оматы табыстара жеткен. Тіпті Конфуций мір срген кезенен бір мы жыл брын Хуанхэ жазыыны байыры трындары кнтізбені, иероглифтерді жне т.б. білген. Одан кейін олар компасты, о-дріні ойлап тапан, фарфор жне жібек жасауды мегерген. Конфуций адам бойындаы ателік- кемшіліктерді сырттай баылап ана оймай, оны жіберген ателіктерін мият зерттеуді з шкірттерінен ата талап етіп отыран. Ол кітаби білімді мірден алша, сондытан да ол аылды адамны зін де аымаа айналдырып жібереді деп есептеген.

Кілт сздері:Конфуцийлы, даосизм, адамгершілік, парыз, сяо.