Айта жаыру мдениеті. Жаа замандаы мдени згерістер

Жоспар:

1. айта Жаыру мдениетіндегі гуманизм жне адам идеалы.

2. Антика дниесі мен айта Жаыру дуірі мдениеттеріні сабатастыы.

3. айта Жаыру дуірі алыптары.

4. Діни реформация жне мдени ндылытарды згеруі.

5. Жаа Заманны мдени-ндылы бадарлары.

6. оамдаы ылым мен техника роліні абсолюттендірілуі.

айта жаыру мдениеті (Ренессанс) деп аталатын алашы буржуазиялы мдениет – XІV. аяында XV. басында Еуропада, оны ішінде Италияда алыптасты. Бл мдени ткеріс Венециядан басталып, бкіл Италияны амтыды. айта жаыру дуірін Еуропаны кптеген мемлекеттері, атап айтанда: Франция, Испания, Нидерланды, Польша, Чехия, Венгрия, Англия, Балан елдері жне т.б. бастарынан кешірді. Бл кезеде итальян оамы Грекия мен Римні кне мдениетіне ерекше мн беріп, кне мдени мраларды жаыртумен ызу айналыса бастады. Тыш рет Еуропа діни идеялар негізінде емес, жалпы адамзатты гуманистік идеялар рухында бірігуге ммкіндік алды. Бл дуір адамзат тарихындаы сындарлы заман болды. Еуропа бастан кешірген бл тпелі кезе – оамды-саяси жне мдени мірде елеулі орын алды: экономика саласында – бл географиялы ашулар заманы мен капиталды алашы орлану заманы, отарларды жыртыштыпен бліп, басып алынан халытарды айуандыпен тонау заманы, отаршылды соыстар заманы болды. Саясат саласында – туелсіздік шін крес заманы болды.

“айта жаыру” термині осы дуірді белгілі суретшісі, сулетшісі жне нер тарихыны асан білгірі Джордане Базари (1512-1574) зіні “Жизне описание наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих” (XVІ.) деген ебегінде алаш рет олданан.

Соларды бірі - нер алыбы Леонардо да Винчи (1456-1519 жж.) з заманында ол айналыспаан ылым мен білімні, мдениет пен нерді бірде-бір саласы болмаан. Ол- рі мсінші, рі суретші, рі математик, рі инженер, рі геолог, рі философ, рі аын, рі физик т.б. болды. Сегіз ырлы, бір сырлы Леонардо да Винчи шу аппаратыны анатыны, токарь станогіні жобаларын жасады. Деонардо да Винчи соным ен атар ылымны р саласына байланысты жазылан р таырыптаы ылыми трактаттарды авторы. Леонардоны керемет лы туындысы жне барлы замандардаы е аламат суреттеріні бірі – “пия жиын”.

Дниені др сілкіндірген, бл кндері Париждегі Лувр музейіні інжу-маржаны болып отыран “Мона Лиза” - Джоконда туындысы асырлар бойы крген адамды та алдырып келеді. Леоандо “Джокондоны” салуда салуда за ебектенді, ажымай-талмай жетілдіре тсуді нтижесінде артына баа жетпес асыл мра алдырды.

Осы орайдаы нер тарихындаы лыларды бірі – Рафаэль Санти (1483-1520 жж) наыз кемелді шаында – 37 жасында айтыс боланына арамастан артына мгілік шпес мра алдырды. Оны «Сикст мадоннасы еуропалытар шін те асиетті дние. Рафаэль зіні йгілі болан шыармалары «Афины мектебі, «Парнас т.б. гуманизм идеяларын кеінен насихаттап адамны лі де ашыла оймаан рухани ммкіндіктерін ашып крсетуге тырысты.

Адамзат оамына мгілік рухани азы болан шыармаларды авторы, таса тіл бітірген тедесі жо мсінші, тамаша ыл алам шебері, сулет неріні сарбазы, нерді ай саласыны болсын майталманы – ататы Микеланджелоны ататы мсіндері – «Давид, «Моисей, «Баудаы л, т.б. суреттерінде асірет шеккен халыты илы тадыры, оны азатты шін кресі, ана жрегі, ана махаббаты, сулелі болаша пен мірді сан-салалы кріністері нанымды берілген.

Еуропа елдеріні мдени-тарихи дамуындаы басты кезе – Реформация дуірі болып саналады. Реформация – XVІ. алашы ширегінде неміс еліні топыраында дниеге келген діни-идеологиялы жне леуметтік-саяси озалыс. Ол католиктік баыт трінде алыптасан христиан дініні кейбір аидаларын айта арап жаыртуа баытталан.

Реформацияны басталуы – “айта жаыру” мдениетіні соы кезеімен сйкес келеді. Демек, бл діни озалыс адамзат баласы басынан кешірген прогрессивтік ткерістерді ішіндегі е лы мдени ткеріс – “айта жаыру” дуіріні зады жаласы болып саналады. Ал осы екі мдени-діни озалыстарды арасында заман аымынан, рухани ажеттіліктен туан байланыс та, арама-айшылыта бар, йткені айта жаыру дуіріні тарихи маызы – гуманизм идеологиясымен, гуманизм идеяларымен таразыланады.

“Бірінші буржуазиялы революция” деген атаа ие болан діни озалысты дем берушісі – Витенберг университетіні профессоры, Августин шіркеуіні монахы Мартин Лютер. Дін саласындаы тбегейлі згерістер, яни реформалар жолындаы бл озалыс католиктік шіркеуді айта руа, діни салт-жоралар шін тленетін шамадан тыс млшердегі салытара тыйым салуа, христиан дініні арама-айшылытара толы аидаларын алып тастауа баытталды. Демек, бл озалысты нтижесінде жаа шіркеу жне жаа діни аидалара негізделген христиан дініні “протестантизм” деп аталатын млде жаа баыты алыптасты.

Кілт сздері:Ренессанс, Леонардо да Винчи, Реформация, шіркеу, протестантизм.