Кесте. азастан ірлеріндегі мір сапасы крсеткіштеріні жйесі

 

Кезе.

мір сапасы зерттеушілер интегралды крсеткішті алыптастыру бойынша ртрлі сыныстарды талылайды. ртрлі лгілік тсілдер сияты рамы жне саны бойныша ерекшеленетін крсеткіштер де пайдаланылады.

Мысалы, арапайым лгі барлы рамдаушы рамдауыштар бойынша баллдарды жиынтытауа шырады. Барынша крделі лгілер адам шін мір сапасыны ртрлі сипаттамаларыны маыздылыын ескеретін лшенген жинатауды болжайды.

рбір наты адам шін ртрлі крсеткіштерді маыздылыы айтарлытай сараланан, сондытан оларды талдау кезінде субъективтілік элементінен айналып туге болмайды. Осы уаыт стінде «орталанан» адам оларды маыздылыын анытау маызды.

сынылатын крсеткіштер тобын бейімдеу масатында «олданбалы экономиканы зерттеу орталыы» ЖМ, деректерді интегралды баалау дістемесі негізінде 2009-2011жж. азастан ірлеріндегі мір сапасын тжірибелік баалауды жргізді жне тиісті рейтингті жасатады.

ірлерді мір сапасыны интегралды крсеткіштерін жинатау шін біз статистикалы талдауды параметрлік емес дістерін пайдалануды сынамыз. Параметрлік емес дістерді олдануды негізгі жетістігі бастапы апаратты «ысу» жолымен бастапы деректер алыптамаларын клемділігін азайтуды білдіреді. Бл ретте кпшамалы статистикалы салыстыруларды параметрлік емес дістері статистикалы деректерді брмалануына сезімтал, шаын іріктемелерге олданылады жне жеке крсеткіштер лшем бірліктерін салыстыруды амтамасыз етуді талап етпейді.

Крсетілген кемшіліктер салыстырмалы бааларды пайдаланатын кпшамалы параметрлік емес дістер кмегімен жойылуы ммкін. Оларды екеуін: салыстырмалы айырмашылытар дісін жне «Паттерн» дісін арастырамыз.

Салыстырмалы айырмашылытар дісі формула бойынша нормалау кмегімен жеке крсеткіштер бойынша баалар алуды болжайды [1]. Яни, i-ір бойынша j- жеке крсеткіш мніні е тменгі мннен асуы барлы ірлерді жиынтыы бойынша j- жеке крсеткішті трлену арынымен салыстырылады [1]:

 

Интегралды коэффициент мні жеке коэффициенттерден орташа арифметикалы арапайым кмегімен алынуы ммкін – формуланы араыз [2].

коэффициентіні мндері аймаыга [0;1]тиеслі болады. = 1 тек ана егер i-ір барлы жеке крсеткіштер бойынша барынша жасы мндерге ие болан жадайда ол жеткізілуі ммкін.

«Паттерн» дісін наты мндерді барынша жасы мндермен салыстыру кмегіменжеке крсеткіштер бойынша бааларды алуа ммкіндік береді. Интегралды коэффициент шамасымына формулалар бойынша аныталады [2]:

 

 

 

Салыстырмалы айырмашылытар дісін жне «Паттерн» дісін пайдалану жеке крсеткіштерді бастапы мндерді о нтижелеріне шектеу оюды болжайды.

ірлердегі мір сапасы дегейлерін анытау масаттары шін бізді пікіріміз бойынша, «Паттерн» дісін пайдалану дрыс болып табылады, йткені салыстырмалы айырмашылытар дісі оны апараттылыын тмендету асиетіне ие, атап айтанда коэффициентіні мні мні барынша нашар болатын ір шін нлге те болады.

«Паттерн» дісіні кмегімен сондай-а, физикалы, рухани жне леуметтік ажеттіліктер крсеткіштеріні топтары бойныша есептер жргізілді. Осылайша, алынан баалардан орташа арифметикалы арапайым ретінде алынан азастанны 15 ірлерінде интегралды мір сапасын баалауды анытау шін ажетті ш рамдауышты баалары алынды. Есептеу нтижелері тмендегі кестеде келтірілген.