Ылым-білім йрету мселесі

 

ылым-білім йрету мселесі – ширек асыр бойы аза халыны шешілмей келе жатан мселесі. Оны басты шешімі де осы «Алаш» партиясыны бадарламасыны жобасында крсетілген. Бл жобада жазылан басты шешімі де осы «Алаш партиясы бадарламасында» крсетілген. Бл жобада жазылан басты шарттарды бірі – «оу ордаларыны есігі кімге де болсын ашы м аысыз болу». азастан Республикасыны конституциясыны II АДАМ ЖНЕ АЗАМАТ блімінде бл мселе дрыс, рі бгінгі кнге лайыталып жазылан:

- Азаматтарды мемлекеттік оу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.

- Азаматты мемлекеттік жоары оу орнында конкурсты негізде тегін жоары білім алуа ыы бар.

- Жеке меншік оу орындарында аылы білім алу замен белгіленген негіздер мен тртіп бойынша жзеге асырылады.

- Мемлекет білім беруді жалпыа міндетті стандарттарын белгілейді. Кез келген оу орныны ызметі осы стандарттара сай келуі керек.

Жалпы орта мектептерде оу тегін боланымен кітап, яни, оулы жетіспеушілігі бар. Ол оулытарды баасы 1000-3000 тегеден кем емес. Бл бір жаынан осы 30-бапты 4-тармаыны толыанды орындалмаушылыынан деп ойлаймын. Оу бадарламаларыны бір ізге тскені дрыс. Содан со мектеп бадарламаларына сйкестендірілген оулытар жеткілікті данада шыуы керек. Жоары оу орындарында аылы негізде студенттерді жалпы санынан 70,6%, 336813 адам мемлекеттік грант пен білім беру тапсырысы есебенінен бар боланы 140261, яни, 29,4% студент оиды. лихан Бкейхандар масат еткен аысыз м ашы оуа таы бір табан жаындау шін аылы негізде оушылара да ойылатын талап кшейіп (мысалы, гранта тсуге 10 бал жетпей аландар немесе мектепте те жасы оыандар абылданса), БТ максимум діл туі тиіс.

Келесі талап – «Бастауыш мектептерде ана тілінде оу». Бгінгі кнгі оу жйесіні тілімен айтса, бастауыш сыныптарда аза тілінде, яни, мемлекеттік тілде оуа тиістіміз. Ол оушыны туан тілінен, оны топыраынан тере нр алуына кмектеседі. Тек ана тілінде бастауыш сыныпты оыса, содан со жоары буына ш тілді де оыта беруге болады. Оу жйесі бар леммен мойындалан Жапонияны зі бастауыш сынып кезеінде таза жапон тілін мегертумен айналысады. Баса тілдер тек орта буына кшкеннен со оытыла бастайды.

Келесі мселе – «аза з тілінде орта мектеп, университет ашу».

 

2016-2017 жылы жоары оу орындарыны жалпы саны – 130. Оны 47-сі мемлекеттік, оларда 217180 студент (46,0%) оиды. Оитындарды жалпы санынан ыздар лесі 55,2% ды, жігіттер 44,8 %-ды райды. Оуды кндізгі трі бойынша 370840 адам (77,7%) , 71734 (15,0% ) сырттай , 34500 адам (7,2%) кешкі трі бойынша білім алады. Мемлекеттік тілде оитын студенттер саны 63,2% –ды, орыс тілінде 33,2% –ды сонымен атар аылшын тілінде 3,6% –ды райды.

ЖОО-да 86-дан астам лт кілдері оиды. Оларды ішінде 85,9% – аза 7,0% орыс, 2,0% збек, 1,1% татар жне украин, 4,0% зге лттар бар.

2016-2017 оу жылында оыту даярлауа былтыры оу жылынан 32497 адама арты, яни, 147692 студент абылданан.Ал бітірген мамандар былтыры оу жылынан 6,2%-а тмен, 138004 адамды райды.

Штаттаы профессорлы – оытушылы рамны саны-38241 адам. Оны ішінде 5471 оытушы аартушылыпен айналысады. Жалпы профессорлы-педагогикалы ызметкерлер рамынан 9,1% - ылым докторы, 36,7%-ылым кандидаты, профессор дрежесі – 6.3%, доцент атаы – 16,5 % бар. Магистр академиялы дрежесі бар оытушы саны – 11135 адам немесе 29,1 % - философия докторы (PhD) бейін бойынша доктор – 1737 адам немесе 4,5%. [10]

Келесі арастырылан дние – «оу жолы з алды автономия трінде болу, кімет оу ісіне кіріспеу; малімдер-профессорлар зара сайлаумен ойылу» Бл оу жйесін мемлекеттен бліп арастыру дегенді білдірмейді. Бл оу орындарыны, ондаы ызметкерлерді мейлінше зін-зі басара алуы, яни, білім беруде трлі технологияларды пайдалана отырып, мемлекет тарапынан негізгі ережелерге сйкес ана ызметтерді орындай отырып, дамуы. стаздарды беделін оларды жмысыны иындыымен ана емес жалаысыны мардымдылыымен де ктере алуа тиістіміз. Мселен, Жапония мемлкетінде малімдік оуды зіне оуа тсу аса иын, рі шынайы абілетті, дарынды талап етеді, соан сйкес жалаы да жоары. Ал мемлекеттегі білім беру жйесі ата иерархиялы тртіппен басарылады. Жоары оу орындары бір-біріне туелсіз трде, автономия сияты здік жйелерімен студенттерді оытады. Міне - азіргі кні бар лемді аузына технологиясымен де, жоары дамыандыымен аузына аратып отыран Жапонияны сыры. ата тртіпке, бір жйеге баынан оыту барысында мемлкеттік ертеі – жастар алыптасып шыады. Оларды жоары білімі жне интелектуалды дрежесі, ебекке абілеттілігі, стаздарды біліктілігі – міне, мемлекетті алдыа жетелеуші кштер.

Бгінгі азастанны білім беру жйесіні басты міндеттері азастан Республикасы Конституциясыны 3-бабында (Білім беру саласындаы мемлекеттік саясатты принциптері) айын жазылан:

1. Білім беру саласындаы мемлекеттік саясатты негізгі принциптері мыналар болып табылады:
1) баршаны сапалы білім алуа ытарыны тедігі;
2) білім беру жйесін дамытуды басымдыы;
3) рбір адамны зияткерлік дамуы, психикалы-физиологиялы жне жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халыты барлы дегейдегі білімге олжетімділігі;
4) білім беруді зайырлы, гуманистік жне дамытушылы сипаты, азаматты жне лтты ндылытарды, адам мірі мен денсаулыыны, жеке адамны еркін дамуыны басымдыы;
5) адамны ытары мен бостандытарын рметтеу;
6) жеке адамны білімдарлыын ынталандыру жне дарындылыын дамыту;
7) білім беру дегейлеріні сабатастыын амтамасыз ететін білім беру процесіні здіксіздігі;
8) оытуды, трбиені жне дамытуды бірлігі;
9) білім беруді басаруды демократиялы сипаты, білім беру жйесі ызметіні ашытыы;
10) білім беру йымдарыны меншік нысандары, оыту мен трбиені нысандары, білім беру баыттары бойынша алуан трлі болуы.
2. Білім беру йымдарында саяси партиялар мен діни йымдарды (бірлестіктерді) йымды рылымдарын руа жне оларды ызметіне тыйым салынады.

Келесі талап – «ел ішінде кітапханалар ашу». азастанымызда кітапханалар саны жеткілікті. Дегенмен, кей сапалы, нды кітаптар олжетімсіздеу. Себебі, таралымы аз. араанды облысы халына кітапханалы – апаратты ызмет крсетуде азір ртрлі меншік иелеріне арайтын 952 кітапхана жмыс істейді. Оны ішінде Н.В. Гоголь атындаы орталы ОК, Облысты 3 мамандандырылан кіатапхана – Ж. Бектров атындаы облысты жасспірімдер кітапханасы, облысты Абай атындаы балалар кітапханасы, облысты заиттар жне нашар кретін азаматтара арналан арнаулы кітапханасы, 333 мемлекеттік кпшілік кітапханасы (оны ішінде 262 ауылды жерде), 80 арты Жоары жне арнаулы оу орындарыны жне 508 мектеп кітапханалары.