Пайдаланан дебиеттер


3- таырып. Халыты педагогикадаы кемелденген адам идеалы

Жоспар

1.Кемел адам – халыты трбиені масаты

2.Кемел адамны этникалы сипаты

3. Бгінгі адам – халы педагогикасыны лгісінде

1. Кемел адам – халыты трбиені масаты.Кезінде азаты аыны Абай нанбаев та «Адам» ымына сипаттама беріп, оны алыптасу жне даму сатыларына тоталан болатын. Онда аын зіні 11- ара сзінде «ашан бір бала ылым білімді махаббатпен кксерлік болса, сонда ана оны аты адам болады» деп сипаттама береді. Сонымен атар адамды сипаттар немесе асиеттер ретінде зі шін емес халы мддесі шін мір сруді маызын «зі шін мір срген адам з бетінше оттаан хайуанмен те, ал кпшілік шін тіршілік ететін адам «наыз адам» дегенді келтіреді."Адам кемелдігі неде? Баыта алай жетуге болады? деген сраа л- Фараби білім мен іс-рекет арылы жетуге болатындыын айтады. Баыта жеткізетін барлы іс-рекеттер мен ызмет рашан айырымды. рекетшіл жанны масаты - дейі кзделген мтылыс болуа тиіс. Оан іскерлік пен крегендікті, яни дниені тану абілетін бойына дарыту мтылысы йыты болады. "Адам айырымдылы, слулы, игілік жне лылыты баса адамдардан емес, зіні жаны мен тні арасындаы барлытан алса, ол шынымен де айырымдылы пен баыта ол жеткізеді". айырымды жан—аыл-парасатты, адам баыты мен ба-дулетіні крескері.айырымдылы - табии бейімділікті іс-рекетпен штасуы, маызды міндет-мрат шін жігер мен табандылы крсету. алым Б.Кiшiбеков аза халыны мінез - лы оны оршаан ортаа – ке далалы кеістікке, географиялы жадайа, баан мала, оны шаруашылыына байланысты алыптасты, - деп тжырым жасайды.

2. Кемел адамны этникалы мінезі.ай заманда болмасын заманына арай жеке тланы болмысын алыптастыру туралы ойлар мен пікірлер кпшілікті толандырып келген. Жеке тланы алыптастырудаы кемелділік, мінсіз адам бейнесі трбиені е жоары крсеткіші ретінде абылданып, оамда жоары жауапты міндеттерді атаруа лайы деп танылан. Бгінгі кнді алып араса, елімізді ркениеттілікке жеткізетін, ел экономикасын дамытатын, сондай - а, азастан Республикасын 50 дамыан елдер атарына осылуа ммкіндік жасайтын жастарды трбиелеу немесе кемел адамды трбиелеу бгінгі кнні еншісіндегі лы міндет болып отыр. Осындай асиеттерді бойына жинатаан жеке тла елімізді, халымызды баытты болашаа жетелейтін мемлекет басшысы болуа лайы. Мндай пайымдаулар мен ой - тжырымдарды бастау алар кзі сонау орта асырдаы кне трік ламалары кзарастарында туындаан болатын. Оларды кілдері л - Фараби, Махмт ашари, Жсіп Баласан, ожа Ахмет Йассауи, орыт ата, «абуснама» кітабыны авторы Кейкаус жне т.б. мндай оам талаптарына жауап бере алатын кемел адамды алыптастыру негізі отбасы трбиесінен басталады дей отырып, оны оам мдделерімен сабатастытарыны жан-жаты ырларын ортаа салады.

3. Бгінгі адам – халы педагогикасыны лгісінде.Этнология сзіні бгінгі кнде ш трлі мні бар. Олар: грекше – «кзарас», «глденген ой-пікір», индогерманша «ойшыл», «ой шырмауына берілген жан», иудейше (еврейше) – «адам». Еврейлер жеріні рпаы. р халы бл сздерді тсініктемесіне зінше ерекше мн беріп, оам дамуыны р кезеіне сай зінше згеріс енгізді. асырлар бойы гуманистік кзарастарды рашанда згеріп, жаарып отыруымен байланысты трбие мселесі жніндегі кзарастарды да жаарып, згеріп отыруы зады былыс. Балаларды лкендермен бірге оам згерген сайын мірге деген трмысты кзарастары да згеріп, жаарып отырды. Оларды: бірлесе ебек етуі, бірлесе уаныш я кйінішке бленуі, бірлесе іс-рекет жасауы, айналадаы оршаан ортамен арым-атынасы, лкендерді зінен кейінгілерді аморлыа алуы, зара кмек, зара бір-біріне тигізер олабысы деттегі былыс болды. Адамдарды осылайша бір-біріне айырымдылы кмегін орыс маалы «мір дегеніміз адамдарды бір-біріне айырымдылы жасауы» деп тжырымдайды. Халы педагогикасында отбасылы трбиеге гуманистік трыдан арап ерекше мн берген. Отбасындаы жандарды бір-бірімен тату-ттті мір сруі халы педагогикасыны ежелгі аидасы. Ол халыты мына маал-мтелдерінен крініс тапан:

- Сйіспеншілік пен аыл-кеесте уайыма орын жо;

- Отбасындаы бірлік, оймаа ойан байлыпен те;

- Отбасындаы бірлік, жандаы бірлік;

- Рухани туысты теіздегі достытан да арты.

- Орыс адамы аайын-туыссыз мір сре алмайды.

Барлы халытарды педагогикалы мрасы бізді бала кніміздегідей достыа блейді. Оны мгі сатау, аялау халыты педагогиканы мгілік станымы. Халыты идеология бізді

алдымыза логикалы тере жйемен адамгершілік асиетті рпа бойына мгі алыптастырады. Еркіндік, ткірлік, жауынгерлік, адалды т.б. адамгершілік жоары асиеттер бізді тр-тсімізге,

діни сенімімізге арамастан трбие арылы бізді анымыза беріледі. Бізді бойымыза кн санап берілетін педагогикалы тсінік ол ткен оамны бізге алдырып кеткен мдени асыл мрасы. Ол асырлар ойнауынан халы санасында сан асырлар бойы саталып бгінгі дуірге жеткен сыл азынасы. Оны кзді арашыындай сатау, келер рпаты сол арылы бауырмал, отаншыл, адал азамат етіп трбиелеу халы педагогикасыны баа жетпес байлыы. Орысты лы педагогы К. Д. Ушинский зіні «Адам трбиені прменді ралы» (1869) деген ебегінде, сондай-а зіні «Педагогикалы антропологиялы тжірибе» (1867) атты ебегінде «Трбиені прменді ралыны басты принципі оны халышылдыында. Ол оамды ортаны трбиесіне негізделген» дейді. Бл принцип асырлар бойы заман згерсе де, за згерсе де ескірмейтін, згермейтін аксиома.