Таырып. Ежелгі жазба мралардаы халы трбиесі

Жоспар

1.«лы Жаса» трбие туралы

2. Я.А.Коменский жне халыты трбие

3. К.Д.Ушинский халыты трбие туралы

 

1. «лы Жаса» трбие туралы.Халыты педагогика трбиелеуді тжірибесі ретінде, кпшілік халыты педагогикалы творчествосы ретінде, жазу пайда болана дейін те ертеде пайда болды, жалпыадамзатты мдениетті дамуында те лкен рл атарды жне педагогиканы ылым ретіндегі алашы баспалдаы болды. зіні кпасырлы тарихында рбір халы балалар мен жастарды трбиелеуді те бай тжірибесін жинатады. Адамдарды рбір жаа рпаы халыты педагогиканы здеріні жаа идеяларымен, адам жне оны трбиесі туралы кзарастарымен байытуа з лестерін осты. Тарихи дамуды барлы кезедерінде трбиені халыты тжірибесін зерттеу барлы уаытта жне барлы халытардаы педагогтарды ылыми зерттеулеріні бір таырыбы болды, олар з шыармаларында халыты трбие тжірибесіне сйенді, халыты кемегерлікті крінісі ретінде халыты педагогиканы лгілерін кеірек пайдаланды. Шыыс хан (мо. Чингис Хаан; з аты — мо. Тэмжин) — Азияда тыш бірттас мемлекет рушы, з заманыны аса ірі скери жне мемлекет айраткері. Осы жеістері жне тайпа ксемдерін з маына топтастыруа баытталан бірсыпыра леуметтік шараларды жзеге асыруы нтижесінде Тэмуджин дала асйектері рылтайыны шешімімен Барыс жылы (1206) барлы тайпаларды лы ханы болып жарияланды да, «Шыыс хан» (тркі тілдеріндегі «теіз» деген сзден шыан деп есептеледі) лауазымын алды. Ішкі саясатта Шыыс хан мемлекетті басару ісін бір орталыа баындыруа кш салды, тркі-моол тайпаларын «мыды» деп аталатын скери-кімшілік бліктерге блді (йткені хан талабы бойынша, бл бліктерді райсысы 1000 атты скер беруге тиісті болды). Шыыс хан бларды жайылым жерлерімен оса з туыстары мен нояндара еншіге бліп берді.лы хан жазбаша іс жргізуді йымдастырды. 1206 жылы ол деттегі ы (лы жаса) ережелерін бекітті.1207-11 жж. Шыыс хан Сібірмен Шыыс Тркістан ды (буряттарды, якуттарды, ойраттарды, ырыздарды, йырларды) баындырды. 1211 ж. Цзинь мемлекетіне жоры жасады. 1215 ж. Бейжінді алды. 1217 ж. Солтстік ытай тгел Шыыс ханны билігіне кшті. 1219 ж. Корея патшалыы Шыыс хан скерлерінен тізе бкті. Моол скерлеріні Солтстік ытай мен Корея патшалыына жорытарын ірі олбасшы, мір Мылы Гауин Жалаири басарды. ытайа арсы шабуылдан кейін Шыыс хан скерлеріні бір тобы 1218-19 жж. Жетісуды, 1219-21 ж. азастан мен Орта Азияны жаулап алды.

2.Я.А.Коменский жне халыты трбие.Ян Амос Коменский (1592-1670)- лы чех педагогы- демократ, з отаныны патриоты, з дуіріні жарын ойшылдарыны бірі, ылыми педагогиканы негізін алаушы, халыты трбиені нды жатарына біріншілерді бірі болып назар аударан. Оны педагогикалы жйесі славян халытарында алыптасан халыты трбиені теориялы негізі жне дамытушысы болды. Халышылдыына байланысты ол бкіл лемдік, жалпы адамзатты символа айналды. Ол зіні «лы дидактикасын» «Чех дидактикасы», «Чех грамматикасы», «Чех поэзиясы», «Крі чехтарды даналыы» атты ебектерінен кейін жазды. Чех халытарыны асырлы даналыынсыз «Адамдарды ісін тзету туралы жалпы кеес» атты ебегі де болмас еді. лемні барлы халытарын бір мемлекетке жинауа Шыыс хан да талпынан еді. Алайда оны жзеге асыруа олар р трлі дістерді тадап алды: біреуі кш олдану арылы, екіншісі рухты кшімен. Я.А.Коменскийді педагогикалы идеясыны зегі – пансофизм- ркениеттерді жинатаан білімін орытындылау жне ол білімді барлы адамдара мектептер арылы з тілінде жеткізу. алым адамзатты барлыына бірдей даналыа, наты білімге – пансофияа– йретуді армандады жне пансофиялы мектеп, яни жалпыа бірдей даналы мектебі жобасын растырды. «Білу, рекет ету жне айту– міне осы даналыты тзы», – деп ал дана болу дегеніміз – ол заттарды айырмашылыан білу, барлы жерде жамандыа арсы адалдыты арты кру – деп тсіндірді».лы педагог- гуманист халыты балаларын оытушылар шынайы халыты болуын талап етті. Олара ойылатын е бірінші жне басты талап- з ана тілін, халыты ауызша шыармашылыын сю. «Халы жне халытар тілі керемет жек крушілік жадайда, осы арылы лы реніш тудыруда». Я.А.Коменский халыты рухани мдениетінде ана тілі- анарлым нды азыналарды бірі деп білді, ол халыты педагогикалы мдениетіне, ана тіліне тере рмет білдірілген. «Кім ылымда лгеріп, адамгершілік жаынан артта алса, сол адам озаннан брын артта алады»,- деп ол халы мтелін айталап, адамгершілік трбиесіні аса ажеттілігін атап крсетеді.

2.К.Д.Ушинский трбиені халытыы туралы.Константин Дмитриевич Ушинский (1824-1870)- лы орыс педагогы, Ресейдегі халы мектебіні негізін алаушы, тере, тзу педагогикалы жйені рушы, танымал оулытарды авторы, педагогикалы теорияда алаш рет «халы педагогикасы» ымын олданушы. зіні «оамды трбиедегі халыты туралы» деген мааласында Ушинский халыты рухында трбиелеуге тере талдау жасайды. Халыты дегенді ол халыты зі ран жне халыты бастауымен рылан трбие деп ады. Халыты тарихы, оны сипаты жне ерекшеліктері, мдениеті, географиялы жне табии жадайы зіні ндылытарымен жне идеалдарымен трбиені баытын анытайды. «р кезде трбиені солардікі деп тауа болатын барлыына бірдей орта тума бейімділік бар: ол біз атап айтатын халыты... халыты зі ран жне халыты бастауымен рылан трбие, ол абстрактілі идеялаа негізделген немесе баса халытан алынан одан да кшті жйелерде жо, те кшті трбие» - деп жазды К.Д.Ушинский зіні «оамды трбиедегі халыты туралы» атты мааласында (1857). К.Д.Ушинскийді халыты принципі оны мыналарды сатауа мтылуымен сипатталады деп крсетті: 1) лтты «мен», жетілген адам идеалында крсетілгендей: а) тілі, б) сана- сезімі, в) мінезі; 2) ерекшелігі; 3) сабатасты: а) тарихы, б) мдениеті, в) халы; 4) халыты бірлігі. «Туан сз» мааласында халы жне оны отаны тілімен рухтанады, тіл – кнені, азіргіні жне болашаты байланыстыратын е жанды байланыс; ана тілі адамны рухани, адамгершілік жне аыл- ой дамуыны жеіл жне тиімді ралы болып табылады. К.Д.Ушинский трбиені ртрлі жатарыны ішінен е басты орына адамгершілікке трбиелеуді ойды. Ол адам физикалы жаынан, білімі жне адамгершілігі жаынан жетілген болуы керек, йлесімді дамыан болуы керек деп есептеді. Сондытан ол трбиені жеке тланы гармониялы негізде дамуыны масатты, саналы алыптасуыны процесі ретінде анытады. Ол: «біз батыл трде трбиені басты масаты- адамгершілікке трбиелеуді, жалпы аылды дамуынан да, басты біліммен толуынан да аса маызды деп білеміз». ткенні лы педагогтары: Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский жне басалары, з халытарыны отбасылы дстрлерін зерттей келе, отбасылы педагогиканы теориялы негізін алыптастыруа лкен лес осты.