Таырып. Этномдени білім беру

Жоспар

1.Этномдени білім беру туралы тсінік

2. азастан халыны этномдени ызыушылытарын тарату

3. Мдениетаралы толеранттылы

 

1.Этномдени білім туралы тсінік азіргі оам мен адамзат дамуыны интенсивті жаанды даму кезеіндегі зекті мселелерді бірі этномдени тла трбиесі. Еліміз егемендік алан кезедегі білім-трбие саласындаы азастанды мектеп моделін жасау белгісі жне елімізге сай азамат трбиесі туралы Білім Заында “Білім беру жйесіні басты міндеті – лтты жне жалпы адамзатты ндылытар, ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды алыптастыруа, дамытуа жне ксіби шыдауа баытталан білім алу шін ажетті жадайлар жасау” – деп жазылан. Білімні ндылыы туралы халыты педагогикада, соы кезде этнопедагогикада кп мліметтер бар.Соны ішінде ХVII асырда мір срген мсылмандары алашы трт халифасыны бірі зірет ліге «Білім арты па, байлы арты па?» деген сра ойанда , білімні артышылыы жайлы он длелмен былай жауап айтаран екен: 1.Білім арты, йткені ол Пайамбардан алан мирас, байлы- баылдардан алан мра.2. .Білім арты,,йткені ол сені баады, байлыты сен баасын.3. .Білім досыды кбейтеді, байлы дшпаныды кбейтеді.4. Білім іздей берсе, кбейеді, оны жмсаанмен азаймайды. Байлы- жмсаса азаяды, білімні арты болатыны осыдан.5. Білім арты, оны рыдан сатауды керегі жо, ал жиан дниеді рылардан кнде орау керек.6.Білімі кп болса, сені рметтейді, байлыы кп болса, ызанады, білімні арты болатыны сол. 7. Білім арты, білімі кп боланымен есеп-исап жргізбейсі, байлыыа дайы есеп жргізіп отыруы керек. 8. Білім анша кп болса да, іріп-шіріп блінбейді, дние- мал блінеді.Сондытан, білім арты. 9. Білім арты, ол жаныды байытады.Байлы жан-дниеді шектейді,зіді тура жолдан тайдыруы ммкін. 10. Білімді адам орнымен сйлейді, мдениеті артады.Байлыы мол адам оан мас болып, матанады,астамшылы крсетеді, сондытан білім арты.

азастан Республикасы “Этномдени білім беру тжырымдамасында” жас рпаты лтты ндылытар арылы лтжанды етіп трбиелеу ажеттігі ерекше атап крсетілсе, “Білім туралы” Зада “Білім беру мекемелерінде трбиелік бадармалар этномдени элементтермен толытырылады”,- деп наты аныталан. Оушылара этномдени білім беруді теориялы негіздері, этномдени білім беруді жайы мен практикасы, олара этномдени білім беруді жзеге асыруды жолдары Ж.Наурызбайды “лтты мектепті лы мраты” жне “Этномдени білім” атты ебектерінде крініс тапан. аза мектептерінде оушылара этномдени білім беруді мазмнын аза этнографиясы, аза этнологиясы, аза этнофилософиясы, аза тарихы, аза этнопедагогикасы ылымдары райды. Ал бл лтты ылымдар туралы дебиеттер соы 10 шаты жылда ана шыа бастады. Мысалы, А.асабеков пен Ж.Алтаевты “аза философиясы”; Ж.Артыбаевты “аза этнографиясы”; “Этнология жне этнографиясы”; С.асимановты “аза халыны ол нері”; Х.Арынбаевты “аза отбасы”; ал алым- педагогтарымыз .Жарыбаев пен С.алиевті “аза тлім-трбиесі”; С.алиевті “аза этнопедагогикасыны теориялы негіздері мен тарихы”; .Табылдиевты “аза этнопедагогикасы”; З.білованы “Этнопедагогика оулыы”, т.б. ебектер жары крді. Этникалы – мдени білімні негізгі блігі – оыту. Оушыларды бірнеше тіл йренуге деген ызыушылыын арттыру бгінгі мектепті ккейкесті мселесі болып тр.Осы ретте бізді еліміздегі кп тілді тланы трбиелеудегі аза– трік лицейлеріні тжірибесін келтіруге болады. Шет тілдерін йренуді негізі жетінші сыныпта аланады. Ол шін оушыны тілді тез рі тере мегеруі шін материалды-техникалы жадайлар жасалан. Тіл йрету рдісі тіл дамыту, практикум, грамматикалы болып ш топа блінеді.

2. азастан халыны этномдени ызыушылын жзеге асыру.азастан Республикасы барлы халытарды мдени мраларын сатап, орайды, мдениеттерді тедігін жне рбір халыты з мдени ерекшелігін орнытыру, сатау жне дамыту ыын амтамасыз етеді. Кез келген лтты мдениетті міндеті – байланыстарды збей, айта оларды кеістік пен уаыт трысынан кеейту, ркендетіп дамуы” деп жазылан. Осыдан мдениет деген ымны ауымы, те ке деп айтуа болады. Оан рухани тсініктер ана емес, адамзат олымен жаратан заттай айатар да кіреді. Осыдан болар, мдениетті материалды (рал-жабды, й-жай, киім-кешек, клік т.б.) жне рухани (таным-тсінік, дет-рып, трбие, нер, ылым-білім, оу-аарту, саясат, этика, эстетика, дебиет, нер, дін, философиялы ы т.б.) деп жіктеу де орын алып келеді. азастана р жылдарда 800 мыа таяу немістер, 18,5 мы корей отбасы, 102 мы поляк, Солтстік Кавказ халытарыны 507 мы кілдері зорлыпен кшірілді. ырым татарлары, тріктер, гректер, алматар мен баса да халытарды кілдері азастана з еркімен келген жо. Халытарды кштеп кшіруді салдарынан республика халы 1 миллион 500 мы адама кбейді. Соыс кезінде азастана 350 мы адам кшірілді. Тыа 1,5 миллион адам келді, ал жабы скери нысандар мны стіне 150 мы адамды абылдады. Осыны брі баса ведомстволарды (мекемелерді) жмыс кшін “йымдастырып жинауы” мен республикамыза з бетімен кшіп келгендерді есептемегенні зінде осындай сипат алды. Соны нтижесінде асырды басынан бері ана азастана 5 миллион 600 мы адам кшіріліп ондырылды, соны ішінде жер аударыландар мен кшірілгендерді есептемегенде, 3,5 миллион адам соы 40-50 жылды ішінде келді. Екінші жаынан аланда, сталиндік ылмысты коллективтендіруді асіретті салдарынан бір жарым миллиона таяу азатар аза тапты. 1930-1932 жылдары 1,3 миллион аза КСРО-дан шет елдерге оралмастан кшіп кетті. азастан халытары шін жаппай жазалау саясатыны асіретті сипатын крсететін екі деректі келтірейін. 1930 жылы республикада 5 миллион 873 мы адам тратын. Сонша адам осында кшірілді. Ал 1933 жыла арай халыты саны 2 миллион 493 мы адама кеміп кетті. Бгінгі тада республикада бірнеше лт тілінде газет шыарылады. Телестудиялар азастан халытарыны 12 тілінде жне радиостанциялар 6 тілінде хабар береді. Мны зі лтты зін-зі крсетуі мен ркендеуіні апаратты кеістігін ру шін салиалы негіз болып табылады. Сондай-а, лтты балабашалар, мектептер ашылуда. Республикада мектепке дейінгі трбие беру мекемелерінде 7 ана тілінде 426 мы, ал жалпы білім беретін мектептерде – 3 миллионнан аса бала оытылып, трбиеленеді. Аз лт кілдеріні 106 мы баласы з ана тілін дербес пн ретінде оып йренеді. Павлодарлытарды ізгі де пайдалы бастамасын атап крсетуге болады. Мнда 500 оушыа арналан лтты жаыру мектебі ашылан, онда оу жне трбие беру ісі этносты топтарды 9 тілінде жргізіледі. Осыны брі 90 жылдарды бас кезінде азастан Президенті Н..Назарбаевты республиканы барлы лтты мдени озалыстарын бір йыма – азастан халытары Ассамблеясына біріктіру туралы идея айтан болатын. Бл алдымен алы шарты жасалып, кейін Кеес Одаы лаан иын-ыстау жылдар еді. Этномдени тланы трбиелеуді жетілдіруде ескеретін мселелер: лтты этнопедагогикаа негізделіп оу-трбие моделін рушы рбір жым мен педагогты трбие бадарламасыны станымдарын басшылыа алу. лтты мектептерде этномдени трбие мазмныны тек олданбалы білім аясында тйыталып алмауы, лтты ндылытарды бойына сііре отырып жалпы адамзатты ндылытара талпындыру, іздену мен шыармашылыа баыттау.

3. Мдениетаралы толеранттылы

«Толеранттылы» ауыз толтырып айтарлытай зіндік тарихы бар кнеден келе жатан сз болса да, оны жаа заман мдениетіні сздері атарына осуа болатын сияты. Бгінгі кні леуметтік гуманитарлы ылымдарды е зекті таырыптарыны біріне айналып отыран бл ымны маызы соы он жылдытарда тіптен артаны байалады. ХХ асырды екінші жартысындаы халыаралы атынастардаы жаа тртіп, мемлекетті басару формасыны демократиялана тсуі, халыаралы жне мемлекеттік дегейдегі даулы мселелерді шешуді ыты механизмдеріні жетілуі, азаматты оамды дамыту, жаандануды ыпалымен алысты жаындап, араашытытарды азаюы, леуметтік-мдени атынастарды жиілеуі, адам ы, сз бостандыы, ар-ждан мен наным-сенім еркіндігі жне т.б. лемдік дегейдегі соны згерістер мен жааша тсініктерге жол ашты. Халытар ендігі жерде лемні мультимдениеттілігін аарып, бндай жадайда бір-біріні пікірін, брыннан алыптасан наным-сенімі мен кзарастарын, салт- дстрі мен рыптарын, зіндік дниетанымы мен ндылытарын жат кріп жатырамай, ммкіндігінше рметтеу керектігін, зімен зі ошауланбай, ойда, пікірде, кзараста ашыты ажеттігін тсіне бастады. Сондытан да бгінгі кні біратар салаларда жиі естілетін сзді бірі толеранттылы болып отыр.

Толеранттылы кпжаты сз ретінде оамдаы демократия, адам ытары мен бостандыы, диалог мдениеті, мдениетаралы байланыс, саяси плюрализм, этикалы плюрализм, мдени плюрализм ымдарымен тыыз байланысты. Ол сондай-а мына салаларда да ке олданыста: леуметтік, жеке, саяси, ыты, идеологиялы, коммуникативті, этикалы, дниетанымды, психологиялы, медико-биологиялы, діни-конфессияналды, лтты-этникалы, гендерлік, нсілдік, педагогикалы, трмысты т.б.

«Толеранттылы» сзі алаш рет батыста пайда болан. уелде діни салада олданыса тскен ол кейіннен баса да кптеген жаа ымдара негіз алады.

Толеранттылы (tolerance) бгінгі кні «тзімділік» деген сзбен тсіндіріліп жр. йткені латын тіліндегі «tolerantia» (тбірі «tolerare» кп маынаа келеді) деген сз «тзу, шыдау, кндігуді, рсат ету» деген маынаны білдіреді. аза тілінде толеранттылыа балама ретінде бгінгі кні «тзімділік», «тааттылы» сздері олданылып жр.