І.Жансгіровті «Жетісу суреттері» леіндегі «Жалпы сын», «Жетісуда су суреті» блімдері

Тапсырма:І.Жансгіровті «Жетісу суреттері» леіндегі «Жалпы

сын», «Жетісуда су суреті»блімдерінде аты аталатын жер -су атауларына анытама берііз, слайд жасаыз.

Жер-су атаулары: Жетісу, Кркілдек, Кксу, Лепсі, Іле, Шу, Ыстыкл, Балаш жне т.б.


Жалпы сын

Жер таппан жерде жете Жетісуым

Кркілдек, Кксу, Лепсі, Іле, Шуым,

Асарды аспан сйген сілекейін,

Жан бар ма татпайтын, айтпайтын.

Бленген блта мгі меіреу з,

Ну тоай, оалы кл, оыр мым.

Асардан атарыла арыраан,

Жкенді кім асамас балдай суын.

Жетісу, кеуде асар, аяы кл,

оы м, мыыныда бар сексеуіл.

Тау жайлап, оыр кзеп, мды ыстап,

Ол бір ма мал сірген лкедегі ел.

Кктемде мнан сем жер болсын ба,

Жайалып жауазыны, ра глдер.

Бойдаы бозбаладай асыр салса,

озысы йрытанып дгеленер.

Шгіскен шоар асар атпарланып,

ия з, мсатыр мз жапарланып.

Емес пе кк ала бас а буралар,

Оралан шудалары мапалданып.

Саятта а адыан ол бір мерген,

Мылты ап, бркіт стап, апан салып.

Таудаы тас жаыртан ойшы ндері,

айырлад еткенімен сапан саы.

Айыра ала асарлар жатыр шгіп,

Жер жаншып, ккті клбеп тсін еміп.

Ойнаы, ба, тарлан таы адарын.

Тбеті тау-тасына ойан теліп.

лпыртар мда соан оыр самал

Мсімні масатысын желі желпіп.

ар кетіп, ара жері жасананда

онбасын алай ксша лі келіп.

Ескіні ертегі айтсам ертесінен:

Жетісу ан малшынан белшесінен,

Алайда, айналармын, айтам лі,

Шыа алмай жрмін зір жер шетінен,

алматы, отжіні Жкесінен,

ркітіп Абылай мен Шоай шауып,

Жкені асырыпты желкесінен...

Жетісуда су суреті

Ыстыкл жер айнасы млтілдейді,

Балашты амыс амап желкілдейді.

Аттанан алты зені Жетісуді

Балаша бауырымдап екілдейді.

Балаштан зенді рлей жзген балы,

Тмсыын ас аанша еркіндейді.

Блынса анда-санда ала бура,

Жетісу желпе аып селкілдейді.

Шу не, тауды тарпып шыан шулап,

Ойнатап, ыри, жосып таудан тулап,

Асарды атарылан аы емес пе,

ар болан ырыз-аза суын сулап?

Шуылдап жйткіп жатан Шуды ні:

«олы бер, т, береке» дейді «тума!».

Ертеден ірге теуіп скен Шуда,

лысы лы жзді йсін - Дулат.

Шымырлап Іле айнап мды кезген,

ас апан йы, дойыр, долы безген,

Алыстан арып кшкен керуендей,

Томойын, томсарулы тнжыр кзбен,

Елге де, егінге де арайласпай,

Жылысып жылжып жатыр бір мінезбен.

Ел шайап, ерді анын ішкен Іле,

Естісе ертегіні ескі сзден.

Арырап асау Шелек орыпты тас,

Бурадай блынады кк ала бас,

Ол баста Кншыыса шыа шауып,

Жалт беріп етекке есей сапты лаш.

Айдынды айдаардай кміс кл бар,

Алысан таумен, таспен алып болмас.

ожыр тас опарыла ма айналып,

Жарпымен кшіп жатыр боп жым-жылас.

ысылып ыспатаы ыл кпірден,

Албандар теді азар деп «асарбас».

Кпірген Кксу кл бар басы бастау

Дегенге кшпелі йнек суы йастау,

Тау жуып, тасты уан содыр суы,

Аылдайд арнасында меруерт астау.

Жалбасы, Шаан, Бы млгиді оан,

Шалдуар шалдай алып шала мастау.

Жар жарып, жерді жиан Кксу кл бар,

Бейне бір Жалайыра шабатын жау.

Арырап айай салан Кксу алып,

Жазыа шыа келсе ркіп аып.

Егінші, ыли диан Жалайырлар

лесед й басына тоан алып.

Сол елді ыдырынды ыдыры сол,

Cap бала, ара азан болып ары.

Млтедеп мойнаты орай аратал да,

Кксуа ойындасад жарды жанып.

осылып екі ерке су, екі слу,

Балаштап алы ма кетед лаып.


І.Жансгіровті «Жетісу суреттері» леіндегі «Тау суреті» блімі

Тапсырма:І.Жансгіровті «Жетісу суреттері» леіндегі «Тау суреті»блімінде аты аталатын тау атауларына анытама берііз, слайд жасаыз.

 

Тау суреті


Тарбиан Тарбаатай жерді ты,

Барлы - ол «ыдыр тнеп кшкен жрты».

Оранан а кбенек аруаты Алтай,

Тгіліп бізге таман жатыр мрты.

Ертеде сол асарды сулетіне,

иыспай ырындасан талай жрты.

Ашна, Жабаылы, Мышыр, Таз,

Бларды брін тізген Жоар трпы.

Аршалы, Амантекше, арасыры,

арагір, алмаасу, аражырык,

Сауыры Салынбел мен Сайымблек,

Суыы соып трад аласрып.

ымызын сол жайлауды ішкен кісі,

«Бйгеге» осад зін та асырып.

Шоысын Бркітіні шбйенге,

ойыпты суекендей жарастырып.

Крделі оныс айда Кребелдей,

р жатпас ора мзбен жгенделмей,

Тегерез ткерілген тегеш, Шажа,

Шамой шал аба жаба тнергендей,

Талатай талаураан Баян - жрек,

Тнжырап тырып тр «тірі лгендей».

Мрыны Мзблаты ккте млгіп,

Атасты аспана дей тірелгендей.

ар кете арлы алаы а айыра,

аптаай аптай кшед Бйенді рлей.

Тйірлі брша нсер шытайды,

«Ши шы», «ыры ая су» жібергендей.

Ккжамбас, кл Кпірлі тауды кркі,

Жатан мз Шатыртасты ккше бркі.

Аиы Демікпеден алан адам,

Алдырар Айдарлыдан Алтай тлкі.

оыртау оратыным бала жастан,

Жыланы трі жаман - ткі, трпі.

Тнімен тау кзеткен, таста айтатап,

Дуана заржа байыз - шайы-бры.

Талар тау тарыл ала шоы биік,

Асатайд емшегі, ерін ккке тиіп.

Арырап асарынан лаан су -

Бауырын балбыратан еліне иіп.

Мала жай, елге жайлау шарашты

Сбесін мекендеген суыр сйіп.

Асы - астау, отыран ел - релі рт,

рт жайып одырайан Баай биік.

Албыр бет Алматыда алма демі,

Аландай а таматы ауыза ріп.

арара алы аза кебесіндей,

Албанны албырт - ерке енесіндей.

араай апталдаы, жыныс арша,

ыдырлы малды ктты келесіндей.

Текесті ккке рлеген тік иясы,

Сымпиып сол маайды тресіндей.

Мы жылы мыжырая жантайысан,

згесі жгініскен трешідей.

Былшыай, Бесжырала, Тпті трі

атыты жаланбаан тегешіндей.

арара жарасымды жазыжайлау,

й - клше, рпы жайан ресіндей.

Алыстан ауыл рпін абайласа,

Сйекті баймкені шегесіндей.

Сті аып соралаан шарара,

орасын орып тстен келетіндей.

араса Ккблатан кміс ара,

рнегі шербеністі билетіндей.

Осырып теріс айналан Тпті суы,

Сырт беріп ос аятап тебетіндей.

Жыландай ире аан Иірсуда

Білдірмей тау іргесін сгетіндей.

Лабасы терде жатыр тс табандап,

Шоиып малды ауылды тбетіндей.

Бота жн, бозылт кре шалын біткен,

Жайлау жо Кктбені тбесіндей.

Жарбиып осы ереге ытырмалап,

оырай улы суды бгетіндей.

Ешкідей ркіп шыан Шладыр тр,

асырдан бір тыырды кретіндей.

Телміртіп Текес аса ай туады,

Тайыншаны, тарыл ала зересіндей.

Жайлауды ортасында Тзкл жатыр,

Жарырап тбел тазды тбесіндей.

Айналсо ала асарда сасы мнар,

Тіміскіп тс тртпесе летіндей.

ыз емшек ызыл сйір шоылары,

Томсартып тман сйіп бетіндей.

Меіреу млдір ара блт оршайды,

Слуа жпар бркіп себетіндей.

Баладай балдырлаан саау самал,

ойнына жесіні енетіндей.

Тмсыы Торайырды тгел орман,

Сол тауды тыныс тартар ешіндей.

Таппайсы шмеркіден шы-иыр,

араай ара шашты ретіндей.

Басы мз, зулім жапар, длей тоай,

Барлы а бір шаталдан ретіндей.

Матайтын ертедегі Иран баын,

Сол жаа баран кісі кретіндей.

Томардай тыл кйген, тлан ттан,

Сорлы тау неге болсын Сгетідей.

ып-ызыл жамаандай тауды мыспен,

орасын орыандай су-кміспен.

ймаы, ожыр ара жапарлары,

Арналып отырандай алып кшпен.

Таутеке, марал, бы таылары,

Тау-тасын мекендеген жазы, ыспен,

артадай атпар-атпар аптал жатыр,

Тазы ертіп, кзгі арда шыса кспен.

уыппыз кк жайлауда бір кн елік,

Желіктен кісі аман ба ымыз ішкен.

Таыны тастан тауып тарсылдатып,

Жргенбіз тауды за кн ыдырыспен,

Басына кешке таман Шыранаты

Шыаным лі есімде Ыдырыспен.

Ал, сонда алды-артыа кзді салса,

Онды-сол, кз жетерді шолып алса,

Блдырап кзі шалып Тпті суын,

Албанны онысына айта айналса:

ылиып ыры кеткен ызылауыз,

Кетпен мен Кесу кербез жатыр алша,

Томпиып томаадай Сарытау тр,

арасай - ер апталы ата салса.

Елбіреп Елшенбйрек ел аулата,

Ойнама жасырынба Науша, Нарша.

Шалкде шйгін шпті тты жайлау,

Сонда дейд сзбе тзды бара алса.

Жер бар ма ду Баайдан крінбеген,

Жйеге тау алсын ба блінбеген.

Кресі алдындаы дастарандай

Жерлерді Теріскей, Сырт, Трі деген,

Лабасты саласын да шолар кзі,

Тлымдай тобы соан рілмеген.

Аса алмас алыр ыран ала асардан,

кілдеп зен алай тгілмеген.

Шыыса беттей шге жатан таулар,

шысып, сйісіп тр кгіменен.

Меруертгей жалтылдайды кгей Мзарт,

Кез тгіл ілесі кілменен.

здары дырыны лдыр шна ,

рікті - ол боз биедей желіндеген.

Асаал, Байсауырын, Тайсауырын,

Жалмауыз шыар ккті кгін жеген.

Асарды ары атасы Хантірі,

Албанны рісіні трінде екен.

Па, шіркін! Болады екен тау да слу,

Мз кйлек кк мнармен белін буу.

Клдегі кп шаала ортасында

Тартпасын кзді алай айдында ау...

згені йме-жйме отырызып,

Ортада бір асаал кеес ру.

айырып, топты йіріп бір боз айыр,

Жусатып, алып кзін ашып-жму.

Осыан самаса скші мені,

Басынан Кіндіктасты арап тру.