Этнографизмдерді олданылуы

Аын туындыларындаы кнерген сздер. азіргі аза тілі трысынан олданыста сирек кездесетін немесе олданыстан млдем шыып алан сздер. Кнерген сздерді трлері. І.Жансгіров шыармаларында кнерген сздерді кп кездесуіні себептері. олдану ерекшеліктері. Аын шыармаларындаы мата- кездеме атауларымен байланысты кнерген сздер; салт-сана, дет – рыпа байланысты кнерген сздер, киім - кешек, ыдыс - аяа байланысты кнерген сздер.

Тарихи сздер. Тарихи сздер халыты ткен мірі, тарихын, оамды рылысымен байланысты екендігі. І.Жансгіров шыармаларында кездесетін тарихи сздерді маыналы трлері (кімшілік, ел басарумен байланысты; скери ата, ару - жара атауымен байланысты; Кеес кіметі тсында пайда болан кнерген сздер). Аын оианы, оиаа атысушы кейіпкер тіліні нанымды, сенімді болуын кздейтіндігі.

Діни сздер. І.Жансгіров шыармаларында кездесетін лексикалы абатты бірі – діни сздер. Мсылман дініні ымдары мен догмаларына атысты сздер. Діни сздерді олданылу жиілігі.

Кірме сздер. Бл тсілді тілді лексикасын байытуды німді жолы екендігі; Мемлекет пен мемлекет, халы пен халы арасындаы экономикалы, саяси, мдени байланыстарды нтижесінен туындайтындыы. І.Жансгіров шыармаларында кірме сздер лтты тілмен бірдей авторлы баяндау, кейіпкер тілінде де олданылатындыы.

І.Жансгіров шыармаларындаы араб-парсы сздері (трбие мен білім беру саласына, астрономиялы ымдара байланысты, оамды, саяси, леуметтік мірге атысты, т.б.).

Орыс тілінен енген сздер.Орыс тілінен енген сздерді молынан кездесу задылытары: идеологиялы ысымнан; азаша баламасы боландытан; белгілі бір стильдік ызмет шін. Кірме сздерді фонетикалы жатан игеріле жне згермей олданылуы.

Монол тілінен енген сздеріні олданылуы. Монол тілінен тікелей ауысан сздер. аза - монол тілдеріне орта сздер.

Дисфемизмдер - дрекі сздерді кейіпкер тілінде кездесетіндігі; Кейіпкерлерді мінез - лын, тлім – трбиесін, білім – мдениетін крсететін тілдік элементтер екендігі. Аынны дисфемизмдерді кеміту, орлау, натпау, жиренерлік сезім тудыру шін пайдаланандыы.

Эвфемизмдер-дисфемизмдерге арама - арсы былыс екендігі. Эвфемизм сздерді сыпайыгершілікке, дептілікке негізделетіндігі; Эвфемизмдерді олдану ерекшеліктері.

І.Жансгіров шыармаларындаы табу-тыйым сздер. Табуды табиат былыстарына байланысты тууы: найзаай - жай, жасын; салт-дстр, дет – рыпа байланысты тууы: айын сіілісіне жегесі - еркем, шырайлым, т.б. атауы, оларды шыарма тілінде кездесіп, стильдік ызмет атарылатындыы туралы млімет.

Диалект сздер. Диалект сздер – жалпы халыты сз байлыына енбейтін сздер. Жергілікті (айма) халыты сйлеу тілінде шырасатын сздер екендігі. Авторлы баяндау тіліндегі диалект сздер мен кейіпкер тіліндегі диалектілер. Диалект сздерді кейіпкер тілінде ана масатты трде жмсалуыны орынды саналмайтындыы.

І.Жансгіров халы міріні небір ырларын кркем сзбен кестелеу барысында этнографизмдерді молынан олдануы. Оны этнографизмдері туындыны тарихилыын, азаы металитетті білдіретіндігі.

Этнографизмдерді олданылуы.Этнография дегеніміз белгілі бір халыты трмыс-салты, дет-рпы, мдениет ерекшеліктері, ал этнографизмдер – осы ндылытарын атайтын сздер мен сз тіркестері.

І.Жансгіровті за сарынды поэмалары аза міріндегі елеулі кезедерді, ел басынан ткен тарихты, р заманда мір срген ел адамдарыны тадырын суреттеуге арналады. Халы міріні небір ырларын кркем сзбен кестелеген шыармаларында этнографизмдерді молынан кездесуі – зады былыс. Мселен, аынны «лагер» поэмасы желісі тарихта болан оиа негізінде рылан, сондытан халыты трмыс-тіршілігі, дет-рпы, салт-дстріне атысты сз, сз тіркестерін молынан кездестіреміз: ас беру, сауын айту, бата ылу, таба тарту, бйге тігу, бйге алу, хабар айту, ерді нын кесу, дайдан срау, кесік кесу, жесір дауы, тсібі тарту; «Кйшіде» тоыз айып, мала салу, ерулік , жамбы атысу; «Рстем ырынында» асарбас айту, топыра салу; «Мапалда» - бата бзу, атастыру, арсы да, барымта, мегерлік, рт айнату, т.б. кездеседі. аза халыны болмыс-бітімін, психологиясын, трмыс – тіршілігінде орын алан салт-дстр, дет-рып, ырымдарды аталан шыармалардаы орны ерекше. Шыарма мазмн-желісіне арай этнографизмдер туындыны тарихилыын арттыра тседі, азаы менталитетті рпа трбиелеудегі маызын мойындатады.

азіргі арым-атынас тілінде олданылмайтын кнерген сздер мен тсінігі иын сздер, туынды шынайылыын тптей тсетін этнографизмдер, кейіпкер тіліндегі діни сздер мен портрет жасаудаы дисфемизмдер, адам кіліне ауыр тиетін сздерді «жмсартатын» эвфемизмдер І.Жансгіров шыармаларында молынан шырасады.