Таырып. ДНИЕЖЗІЛІК БАНК: ЛЕМДІК ЭКОНОМИКА РЫЛЫМЫНЫ ДАМУЫНДАЫ НЕГІЗГІ ТСІНІГІ, МНІ МЕН МАЗМНЫ
арастырылатын сратар:
1. Дниежзілік банктер жне лемдік экономика рылымыны дамуындаы негізгі тсінігі.
2. Дниежзілік банктер мні мен мазмны.
3. Дниежзілік банктер жне оларды ызметін йымдастыру.
Масаты – лемдік экономика рылымыны дамуындаы дниежзілік банктер инфрарылымыны негізгі мні мен мазмныны негізін ашып, оып-йрену.
Еуропа айта ру жне даму банкі (ЕДБ) — халыаралы кіметаралы аржы-несиелік йым; Орталы жне Шыыс Еуропа елдеріні за мерзімді несиелендіру жніндегі айматы мемлекетаралы банкі 1990 жылы рылан. Штаб-птері Лондонда орналасан. Еуропа айта ру жне даму банкіге 50-ге жуы ел, соны ішінде ТМД елдері, сондай-а, Еуропа инвестициялы банкісі мен Еуропа оамдастыы мше болып табылады. Банкке еуропалы емес елдер де мше бола алады. Банкіні масаты — Орталы жне Шыыс Еуропа елдеріндегі, сондай-а, брыны КСРО елдеріндегі экономикалы реформаларды аржыландыру. Оларды ашы нарыты экономика негізінде экономикалы дамуына септігін тигізу; кредит алан елдерде рылымды реформа жргізуге, жекешелендіруге жне монополияны жоюа, орталысыздандыруа кмектесу арылы оларды экономикасын лемдік интеграцияа тарту. Банк мемлекеттік ана емес, сондай-а, жеке секторда да рекет етеді, коммерциялы ммкіндігі жоары жобалара атысады. Банк капиталы (12 млрд. АШ доллары шамасында) мше елдерді жарналарынан ралады, бл капиталды 51%-і Еуропа экономикалы оамдастыы мен Еуропа инвестициялы банкісіні лесінде. азастан Республикасы Еуропа айта ру жне даму банкімен 1992 жылы байланыс орнатып, мшелікке тті. Бл байланыс стратегиясы бірінші кезеде техникалы ынтыматасты арылы йымдастыру жне кадрлар даярлау жмыстарын жргізу болса, екінші кезеде аржы секторына, ауыл шаруашылыы, энергетика, тау-кен нерксібі жне клік салаларын инвестицияландыру амтылды. Осыан орай азастанда кптеген жобалар іске асырылуда. Халыаралы айта ру жне Даму Банкі Дниежзілік Банкті тобы 1944 жылы рылан жне оан мынадай бес аржы институты кіреді: - Халыаралы айта ру жне Даму Банкі (International Bank for Reconstruction and Development); - Халыаралы даму ауымдастыы (The International Development Association), - Халыаралы аржы корпорациясы (The International Finance Corporation); - Инвестициялара кепілдік беру жніндегі кпжаты агенттік (The Multilateral Investment Guarantee Agency); - Инвестициялы дауларды реттеу жніндегі халыаралы орталы (The International Centre for Settlement of Investment Disputes). азастан 1992 жылы шілдеде ХЖДБ-а, ХД-а, ИККА-а, ИДРХО-а мше жне 1993 жылы ыркйекте ХК-ге мше болды. Дниежзілік банк тобы азастандаы сырты аржыландыруды ірі кздеріні бірі болып табылады. азастан Республикасыны лтты Банкі Халыаралы айта ру жне Даму Банкі активтеріні депозитарийі болып табылады жне Халыаралы айта ру жне Даму Банкіні «А» шотына ызмет крсетуге атысады. Халыаралы айта ру жне Даму Банкіні ережелерінде кзделген операциялар мен ммілелерді жзеге асыру кезінде азастан Республикасы тлейтін немесе азастан Республикасына тленетін сомаларды аудару азастан Республикасыны лтты Банкі арылы жзеге асырылады.
Халыаралы есеп айырысу банкі (Bank for) unternatіonal Settlements) — халыаралы аржы институты. 1930 ж. Базелде (Швейцария) лыбритания, Франция, Германия, Бельгия, Италияны орталы банкілері, АШ-ты Моргандар банкілері йі басаран 3 жеке меншік банкісі жне жапондарды жеке банкілері ран. Банк алтын жне шет ел валюталарын сатып алады жне сатады, орталы банкілерден сатауа алтын абылдайды, олара кепілгенесие береді немесе зі несие алады, биржада нды ааздар сатады.
Банкноттар шыаруа, тратталарды (аударма вексельдерді) тлеуге, кіметке несие беруге, ксіпкерлік компаниялара баылау жасауа ы жо. 2-дниежз. соыс жылдарында мнда фашистерді тонап алан алтындары саталды. Сондытан Бреттон-Вудсте болан конференцияда (1944) банкіні жою жнінде аулы абылданды. Біра ыри-аба соысты серінен бл аулы орындалан жо.
Керісінше аржы операцияларыны клемі лайып, “Маршалл жоспарына” атысты. 60-жылдардан бастап банк нарыты атынастара кшкен елдерді дниежз. валюта жйесін олдау жніндегі халыар. орт-на айналды. 1968 ж. Х. е. а. б. рамына Еуропадаы барлы елдерді (ГДР мен КСРО-дан баса) орт. банкілері мше болды. Акцияларыны 75%-ы орт. банкілерге, аланы жеке меншік банкілер мен жеке адамдара тиесілі Америкааралы даму банкі – 1959 жылы Латын Америкасы мен Кариб бассейні мемлекеттеріні экономикасына аржылы кмек крсету шін рылан халыаралы аржылы йым. 19 американды мемлекеттермен акционерлік оам болып рылан. Соынан американды емес мемлекеттери де акционерлері болды.
Америкааралы банкті ызметімен байланысты баса да аржылы йымдар рылды: 1986 жылы – америкааралы инвестициялы корпорация; 1993 жылы – кпжаты инвестициялы ор. Осы ш йым Америкааралы даму банкіні тобын райды. азір банкті акционерлері болып ртрлі ртрлі мртебелі 47 мемлекет табылады. Соны 26 мемлекет-мшесі несие алуа ы бар, ал 21 ы жо. Америкааралы даму банкі айматаы ірі халыаралы дамуды кзі болып табылады. Банк зіні мшелеріні мемлекеттеріні кіметтеріне коммерциялы жадай стандартымен арыз береді. Сонымен атар банк арыз берушіні артышылыты мртебесіне ие, яни арыз алушы е бірінші арызын осы банкке теу ажет, содан кейін баса коммерциялы банктермен есептеседі.
арыз беруге олданылатын аша орлары институционалды инвесторлара облигация сатудан тскен аржымен кбейеді. Тартылан ралдарды кепілдемесі болып банкті жарылы капиталы табылады. Жарылы капиталы 48 мемлекет-рылтайшылар жне осымша кепілдіктер, сонымен атар арыз алушысы болып табылмайтын е бай мемлекеттерді салымдарынан трады. Осы кепілдемелер арасында банкті облигациясы е жоары тратылы рейтингіге ие (кредит тлеу абілеттілігі) – ААА. Баса халыаралы аржылы институттарымен салыстыранда, мысалы лемдік банк, Америкааралы даму банкіні арыз алушы мемлекеттері оны басты акционерлері табылады. Оларды біріккен лесі 50 пайызды раса, АШ-ты лесі 30 пайыз болып табылады.
15-таырып. ЛЕМДІК БАНК ЖНЕ ВАЛЮТА ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН ПРОБЛЕМАЛАРЫ
арастырылатын сратар:
1.лемдік экономикалы дадарысты пайда болу себептері.
2.лемдік аржы нарыыны азіргі жадайы.
3.лемдік аржы нарыыны даму перспективалары.
Масаты – лемдегі нарыы алыптасушы елдерді аржы нарыы инфрарылымыны негізгі мні мен мазмныны негізін ашып, оып-йрену.
90-жылдары ор нарытары туелсіз жас мемлекеттерді жаа нарытарыны дамуымен байланысты ала жылжыаны байалады. «Дамушы елдер» термині сияты, «пайда болан нары» термині де жеткілікті шартпен баалы ааз нарыына йлестірілген болып табылады, біра сонда да ке олданыса ие.
«Дамушы елдер» жне «пайда болан нары елдері» тсінігі жалпы сас ым. Халыаралы аржылы корпорация (МФК-ХК) «пайда болан нары елдері» тобына жалпы лтты німні (ВНП-Ж) жан басына шаанда 8626$-дан кем болан елдерді жатызады. АШ-ты шетел нарытарында жмыс жасайтын, кейбір ірі инв- инс- жетекшілері барлы елдерді нарытарына кіл аудара отырып, «15 тобына» немесе экономикалы ынтыматасты жне даму йымына (ОЭСР-ЭЫД) мшелікке кірмеген елдерді дамушы ор нарытары ретінде арастыран. ХК-сыны жіктеуі бойынша пайда болан нарытар тобына Гонконг пен Сингапурден (нарытары дамыан) баса, дамушылар тобына жататын барлы елдер кіреді. Сонымен атар мнда «тпелі эканомикасымен»
Шыыс Еуропа жне брыны КСРО елдерді нарытары жатызылады – барлыы 169 туелсіз мемлекеттер мен территориялар. Оларды зі 2 топа блінеді:1)Ж- жан басына шаандаы тменгі дегейі бойынша (675$-дан кем болады); 2)Ж- басына шаандаы орташа дегейі бойынша (675$-дан 8626$ дейінгі). Сондай-а пайда болан нарытар тобына ООН- жіктеуі бойынша дамыан мемлекеттерге жататын Греция, Португалия жне От. Африка Республикасы (ЮАР-ОАР) кіреді. «Пайда болан нарытар» атарына баалы ааздар нарыы дамуыны е жоары дегейіні барлы элементтеріні кугері болып табылан ХК- мшелері (Аргентина, Мексика, Бразилия, Чили, Туркия, Иран, Индонезия, Корея, Малайзия, Тайвань жне Тайланд) кіреді.
1994ж Варшава ор биржасы, 1995ж кзінде Афина ор биржасы жне Филиппин ор биржасы ХК- мшелері болды. Сондай-а, нары ретінде «Пайда болан нарытар» тобына тіпті 90 жылдарда ана пайда болды, (Шыыс Еуропа мен брыны КСРО елдері), капитализациясы жоары ірі еуропалы елдер (Мексика, Бразилия, Корея, Малайзия, Тайвань, Тайланд) жне тіпті кішкентай (Маврикий, Кипр) елдерімен атар – нарыта 100жылды тарихы бар (Латын Америкасы, Индия елдеріні) нарытары да кіреді. Дамушы нарытарды жалпы сипаты: (дамыан нарытармен салыстырандаы) тімділікті тмендігі нарыты айын еместігі, яни апарат дегейіні тмендігі (сіресе эмитенттер туралы апараттарды жетіспеушілігі) бааны толымалыы жне соан сйкес баа туекеліні жоары дегейі зады базаны дамымауы.
Индияны ор нарыы 1,50жыл брын пайда болды. Бомбейде акцияларымен сауда 1830ж-да жзеге асырылан, Бомбейде алашы ор биржасы 1875ж ашылды. азіргі уаытта жалпы саны 21 ор биржасы ызмет етеді, бл крсеткіште Индия Ресейге ана жол береді. Биржалар бір-бірімен байланысты емес, акция нарыы бытыраы жергілікті жне айматы сипатта болып келеді. Алайда Индияда капитализация клемі ЖІ- 40% жетеді.
Корея: От. Корея, Азияда жаа нарыы Жапония, Гонкрнг жне Тайваньнан кейінгі 4-ші орынды алады. Акциялармен сауда, мемлекеттегі жалыз биржа, 1994ж 721 эмитентті акциясы котировкаланан Сеул ор биржасында шоырланан. Корей ор биржаларыны мшелері – аржы министрлігіне лицензиясы бар баалы ааздар бойынша 32 компания. Банктер, сенім компаниялары, андеррайтингімен айналысатын ыы бар баалы ааз биржаларыны мшелері бола алмайды. Баалы ааздармен сауда компьютерлік жйесімен SMATS жзеге асырады. аидалары Париж ор биржасындаыдай.
ытай: ытайлы акционерлік оамдарды акциялары 2 ор биржасында – Шанхай мен Шензен де айналыста.1993ж биржадан тыс нарыа тыйым салынан 181 листингтік компанияа жеткен: Шанхай – 105, Шензен – 76, капитализациясы мен айналысы бойынша Шензен ор биржасынан Шанхай ор биржасы 2 есе басым тседі. Шанхай биржалы мшелері – 480, Шензен биржалы мшесіні саны 410. ытай акциясы негізінен 2 трге блінеді:Малайзия: Малайзия баалы ааз нарыы - акция нарыы, мемлекеттік борышты міндеттемелер нарыы, жеке міндеттемелер мен туынды баалы ааздардан трады. Алашы йым – Малайзияны ба.аазы бойынша брокерлеріні ассоциациясы 1937ж аланды, біра 1960ж-да ана орталы банк имаратында жариялы акциялармен сауда басталан. Малайзия ор биржасы 1964ж ашылды. 1973ж оны баса блімдері Сингапур ор биржасынан Малайзия ор биржасы Куала Лимпурлы ор биржасы болып згертілді. Осы жылы баалы ааз туралы За абылданан. 1983ж За жаа ережелермен толытырылан. 1983 жылдан «деуге берумен» саудасы тотатылан. тініш (заявкалар) тапсырмалар SCORE жйесі мен компьютер арылы таратылады. Малайзия экономикасы, елдегі ор нарыы те жасы дамуда. Капитализациясы бойынша От. Шыыс елдері ассоциациясы ASEAN – елдері арасындаы ірі жне дамыан нары болып табылады. Тайланд: Тайланд ор нарыындаы айырыша ерекшелік аржы мекемелері мен компанияларыны жылжымайтын мліктен сауда бойынша акцияларыны жоарылыы. Филиппин: Филиппин ор нарыы – От. Шыыс Азиядаы кне нарытарды бірі. Соан арамастан азіргі уаытта нарыта з орнын Малайзия, Сингапур, Индонезия нарытарына берді. Акция нарыында оамды олданыс компаниялары, банктер, рылыс компанияларыны баалы ааздары крсетілген.
Занамасы шетелдік инвестицияа атынасы бойынша те либеральді - ндірістік салада филиппиндік компанияларды акцияларыны 100%-ын шетелдіктер алуы ммкін. Жергілікті эмитенттер шыарылан акциялар 2 сыныпа блінеді: А – тек резиденттер шін, Шыыс Еуропа елдеріні ор нарытары: Польша, Чехия, Венгрия. Польшаны баалы ааздар нарыыны нормативтік мекемелері – 1991ж 22 наурызда парламентпен абылданан Сенім оры, баалы ааздармен сауда туралы За болып табылады. Бл заны негізгі реттеуші органы – баалы ааз бойынша Комиссияны функциялары толыымен АШ-ты БК БК- функцияларымен бірдей екендігі. Баалы ааздар трлері: Акциялар – жай акциялар – атаулы, сынбалы, жатты жне жатсыз. Артышылыты акциялар – бірнеше трге блінед, бірнеше дауыс беретін – атаулы акция болып табылады. Облигациялары: конверттелген, азынашылы.
ГЛОССАРИЙ
Аымдаы валюта саясаты– валюта баамын, валюталы операцияларды жне т.б. кн сайын оперативтік трыдан реттеуге баытталан ыса мерзімді шара
Айырбасталатын валюта (валютаны айырбасталымдылыы)– лтты валютаны тлем ралы ретінде баса валюта трлеріне е аз шыынмен рі жылдам айырбасталу абілеті
Атаулы ны бар валюта баамы –екі ел валютасыны салыстырмалы баасы немесе баса елді аша бірлігінде тлаланан бір елді валютасы
Атаулы ны бар тиімді валюта баамы –андай да бір елді з елінде жзеге асы-рылатын валюталы операцияларды лес салмаына арай лшемделген валюталары мен лтты валюта арасындаы араатынас ретінде есептелген валюта баамыны индексі
Басты валюта лицензиясы –олма-ол шетелдік валюта шін ызмет крсетулерге жне блшек сауданы жзеге асыруа беріледі рі оны иесіне ызмет крсету жне блшек сауданы жзеге асыру барысында олма-ол шетелдік валютамен есеп айырысуына ы береді; тартылан зейнетаы активтеріні есебінен операцияларды резидент еместерді нды ааздарындаы инвестиция трінде орындауы шін зейнетаы активтерін инвестициялы трыдан басару бойынша ызметті жзеге асыратын йымдара беріледі
Бір жолы валюта лицензиясы –капиталды озалысымен байланысты операцияларды, экспорт-импорт ммілелері бойынша операцияларды орындалуына, валюталы ндылытарды резиденттерден резидент еместерді пайдасына туін (ауыстыруды) арастыратын капитал озалысымен байланысты операцияларды жргізуге, резиденттерді резидент еместен несие ретінде алатын шетелдік валютаны шінші тланы шотына алу бойынша операцияларды жргізуге беріледі
Валюта– мемлекетті зады тлем ралы ретінде абылданан аша ралы немесе олма-ол аша жне олма-ол ашасыз формаларындаы нны, банкнот, азынашылы билет жне тиын, оны ішінде баалы металдардан жасалан тиын (айналыстаы ашалай бірліктерге айырбасталатын, айналыстан алынатын) тріндегі нны ресми стандарты, сондай-а, шоттардаы, оны ішінде, халыаралы ашалай немесе есеп айырысу бірліктеріндегі аражат
Валюта баамыекі ашалай бірлікті айырбасталу араатынасын білдіреді немесе ол (валюта баамы) баса елді ашалай бірлігінде тлаланан бір аша бірлігіні баасы ретінде болады
Валюта нарыы– валюталы ммілелер бекітілетін, яни, бір елді валютасы екінші елді валютасына белгілі бір атаулы ны бар валюта баамы бойынша айырбасталатын нары
Валюталы алып-сатарлы –валюталы ммілелерден барынша пайда алу масатында валюталарды алдаы кезедегі бааларын ойнату
Валюталы атер– валюта баамыны болжанбаан згерісіне атысты банкті немесе ксіпорынны ашалай аражатына ауіп тндіретін атер
Валюталы ндылы –шетелдік валюта; атаулы ны шетелдік валютада тлаланатын нды ааздар мен тлем жаттары; тазартылан йма алтын; резиденттер жне резидент еместер олармен операцияны жзеге асыратын жадайда атаулы ны лтты валютада тлаланатын нды ааздар, тлем жаттары жне лтты валюта
Валюталы опцион– сатып алушыа белгілі бір кнге дейін келісілген баа бойынша ва-люта индексін немесе наты валюта млшерін (санын) сатуа немесе сатып алуа ы беретін, алайда оан міндеттеме жктемейтін контракт
Валюталы позиция –есеп айырысуа ажетті валютаны рбіреуіндегі ксіпорынны немесе банкті талаптары мен міндеттемелеріні арасындаы жаымды немесе жаымсыз айырмашылы. Банктерді (биржаларды) валюта позициясы – банктерге андай да бір валютадаы талаптарды жне міндеттемелерді болуы. андай да бір валютадаы ашы позиция – осы валютадаы талаптар мен міндеттемелерді бір-бірімен сйкес келмеуін, яни, шетелдік валютаны сатылуы мен оны сатып алуды арасындаы сйкессіздікті білдіреді. Сатып алу сатыдан асып тссе – зын позиция, ал, сату сатып алудан жоары болса – ыса позиция
Валюталы реттеу– бл мемлекеттік кілетті органдарды (валюталы реттеу органдарыны) ішкі валюта нарыын дамыту жне оны баылау, лтты валютаны тратан-дыру, елді тлем байланысын ныайту масаттарында валюта операцияларын жргізуді тртібін белгілеу жніндегі ызметі
Валюталы саясат– лемдік шаруашылыа рылан байланыс жйесіндегі интегра-цияны дегейіне, саласына жне тетіктеріне атысты масаттарды жзеге асыруа баытталан, елді экономикалы жне леуметтік жаынан дамытуа арналан мемлекеттік стратегияны блігі
Валюталы своп– келісілген баам бойынша немесе кейін кері айырбасталатын бірдей таза аымдаы ны бар екі валютаны белгілі бір млшерде айырбасталуы
Валюталы тепе-тедік –валюталы баамны негізі болып табылатын екі валютаны арасындаы замен белгіленген араатынас
Валюталы шектеу– валютамен, алтынмен жне баса да валюталы ндылытар-мен жзеге асырылатын операцияларды шектеуге баытталан замен немесе кімшілік жолмен белгіленген шаралар мен нормативті ережелерді жиынтыы
Валютаны баасын белгілеу –бл елдер арасында валюта баамын анытауды йарады. Осыны негізінде айырбасталатын екі ашалай бірлікті араатанасы белгіленеді
Валютаны нын белгілеу –валюта баамын тадап алынан нарыты тетіктерді негізінде анытау
Валютаны мемлекет ішіндегі ыты атынасыаржылы, кімшілік жне азаматты ытарды аясында реттеледі
Валютарлы резервтерді ртараптандыру –ірі аржы институттарыны жне мем-лекетті халыаралы есеп айырысуды амтамасыз ету масатында р елді е траты валюталарын валюталы резервті рамына осуды йаратын саясаты
Девальвация– тіркелген валюта баамы жйесінде орталы банкті лтты валюта баамын тмендету жніндегі аулысы
Девиздік саясатмемлекеттік органдарды лтты валюта баамын згерту масатында шетелдік валютаны сату-сатып алу жолымен жзеге асырылады
Дисконтты саясат– валюта баамы мен тлем балансын реттеу шін орталы банкті есептік млшермелерді згертетін саясаты
Евровексель– евродоллардаы ыса мерзімді облигация
Евронесие– бл негізінен бірлестірілген евронесие, яни, арыз алушыны банктерді синдикатымен рылан несиеден евродолларда алатын несиесі
Еврооблигация(евробонд) – шетелдік арыз алушыларды (эмитенттерді) тініші бойынша халыаралы банк синдикаттары (консорциумдары) шыаратын борышты нды ааздар
Еркін былатын немесе икемді валюта баамы –валюта баамыны жйесі. Бл жйеде орталы банк валюта нарыыны ызметіне араласпайды жне тепе-те валюта баамы сраныс пен сынысты зара рекетімен аныталады
осарлы валюта нарыы –тіркелген жне былмалы баамдарыны режимдері ара-сындаы орташаланан жадайды білдіреді
Кросс-баам– бл валюта ммілесіні атысушылары шін бірде-біреуі лтты болып табылмайтын екі шетелдік валютаны белгіленген баасы
рылымды валюта саясатывалюта нарыында рылымды згерестерді жзеге асыратын за мерзімді шараларды бейнелейді
ыса ашы валюта позициясы –жекелеген шетелдік валютадаы ашы валюталы позиция. Оны міндеттемесі мен баланстан тыс міндеттемесі осы шетелдік валютадаы актив пен баланстан тыс талабынан асып тседі
Лаг –уаытша аралы. Бл аралыта аша массасыны згеруі баалар мен тариф-терді тиісті згерісін тудырады
Лицензия– зыретті мемлекеттік органдарды азаматтара немесе зады тлалара наты ызмет трімен айналысуына немесе белгілі бір рекетті орындауына беретін рсаты
Наты валюта баамыекі елді баа дегейлеріні атынасына кбейтілген атаулы ны бар баам ретінде аныталады
Наты тиімділігі бар валюта баамы– андай да бір елді наты валюта баамыны сауда жаынан негізгі серіктесі болып табылатын елді валютасына динамикасын крсететін баа дегейіні немесе ндіріс шыындарыны баса крсеткіштеріні згерісін тзетуші атаулы ны бар валюта баамы
Операциялы валюта лицензиясыбанк ызметінде белгілі бір валютаны орындалуы шін жне валюта заымен аныталан валюталы ндылытарды пайдаланылуымен байланысты операцияларды орындалуы шін беріледі
кілетті банк– банк туралы задарда арастырылан операцияларды жргізуге орта-лы банкті лицензиясын алан, валюталы операцияларды, оны ішінде, клиентті тапсырмасы бойынша жзеге асыратын екінші дегейдегі банк
Ревальвация– тіркелген баам жйесінде орталы банкті лтты валюта баамын к-теру туралы аулысы
Резидент еместер –«резидент» ымында аталмайтын барлы зады тлалар, оларды кілдіктері мен филиалдары, сондай-а жеке тлалар
Резиденттер– Р-ды, оны ішінде, уаытша шетелдерде немесе республиканы шегінде мемлекеттік ызметте жрген жеке тлалары; республика территориясында республика заына сйкес рылан барлы зады тлалар, сондай-а, оларды азастан Республикасындаы жне оны шегіндегі филиалдары мен кілдіктері; республика шегіндегі Р-ды дипломатиялы, сауда жне баса да ресми кілдіктері
Сатушыны баамы –бл баам. Ол бойынша резидент-банк лтты валютаа шетел-дік валютаны сатады
Сатып алу абілетіні бірдейлігі– теория. Бл теорияа сйкес р трлі елдерде нді-рілсе де бір валютада тлаланан, зара алмастырылатын тауарларды баасы за мерзімді кезеде бірдей болуы керек
Сатып алушыны баамы– бл баам. Ол бойынша резидент-банк лтты валютаа шетелдік валютаны сатып алады
«Спот» валюта операциясы –ммілені ресімдеу стінде немесе 48 саатты шегінде (ішінде) олма-ол валютаны пайдаланумен жзеге асырылатын операция
Тепе-те валюта баамы –халыаралы сауда-саттыа шектеу оймау, капиталды йылысы мен аынына арнайы мотивтерді олданбау, шектен тыс жмыссыздыты болдырмау шарттарымен тлем балансыны тепе-тедігіне ол жеткізуді амтамасыз ететін валюта баамы
Тіркелген валюта баамы– валюта баамыны ресми белгіленген араатынасы. Онда орталы банк валюта баамын тіркейді рі оны дегейін згеріссіз сатау міндеттемесін з мойнына алады
Траты валюта– аымдаы операциялар (сауда-сатты) бойынша да, капиталды экспорты мен импорты саласында да баса валютаа толы айырбастауа келетін валюта
Халыаралы валюталы ыты атынасвалюталы ыты атынасты 2 дегейін арастырады: 1) мемлекеттер арасындаы атынасты халыаралы жариялы аржы-лы ы реттейді; 2) жеке тлалар мен йымдар арасындаы атынасты халыаралы жеке ы реттейді
«Форвард» валюта операциясы –банктерді немесе аржылы компанияларды келісімшарт негізінде телефон немесе телекс бойынша жргізілетін биржадан тыс мерзімді валюталы мміле. Форвард операциясы биржада фьючерлік жне опционды операция-ларымен баламалы трде жргізіледі
Хеджирлеу– валюталы атерден сатандыру
Шетелдік валюта бойынша ашы валюта позициясыны лимиті– шетелдік валю-тадаы міндеттемелер мен талаптар шотындаы абсолюттік сомаларды арасында орын алан айырмашылыты анытау жолымен есептеледі
| СМЖ ЖМУ Е/ПОК.09-2016 | Ф.4.09-33 |