Дріс. Саяси партиялар мен партиялы жйелер, оамды-саяси озалыстар мен йымдар

1. Саяси партияларды пайда болуы

2. Саяси партияларды жіктелуі

3. Партиялы жйелер ымы

4. оамды йымдар мен озалыстар

азіргі типтегі саяси партиялар мен партиялы жйелерді алыптасу кезеі ХVI-XVII асырларда Еуропада болан буржуазиялы революциялар дуірімен тікелей байланысты. Тек ХХ асырды соы жылдарында олар саяси кресте шыдалан, басару жаынан мол тжірибесі бар ртрлі леуметтік топтарды сынынан ткен наыз саяси партияа айналды.

«Партия» деген сз латын тілінен шыан, блу, блшек деген маынаны білдіреді. Тыш алашы саяси партиялар Ежелгі Грецияда пайда болан. Біра оларды мшелері аз, шамалы, дрыстап йымдаспаан. Сондытан мндай шаын топтарды айтарлытай маызы болмады.

азіргідей наыз саяси партиялар Еуропада ХІХ асырды екінші жартысында пайда бола бастаан. Жалпыа бірдей сайлау ыыны енгізілуі бара халыты саясата атысу ммкінділігін тудырады. Жмысшылар йымдасып, парламентте з мдделерін орайтын партиялар ра бастады. Партия бірден кпшілік партияа айналан жо. Немісті крнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партияларды дамуында мынандай кезедерді крсетті:

1. Аристократиялы йірмелер.

2. Саяси клубтар.

3. Кпшілік партиялар.

Мнда аристократиялы йірмелер жер иелеріні масатын ораса, саяси клубтар буржуазияны мддесін орады. Ал кпшілік партия немі кпшілікпен байланысты болады. Барынша з атарына кбірек адамдарды тартады. Бл кезедерді тек лыбританияны либералды жне консервативтік (тори) партиялары ана басынан ткізген. Баса партиялар ртрлі даму жолдарынан ткен. Біразы бірден кпшілік партияа айналды.

Тыш кпшілік партия болып 1861 жылы лыбританияны либералды партиясы рылды. Одан кейін Германияда 1863 жылы жалпы Германияны жмысшы одаы партиясы рылды. Мндай партиялар баса да елдерде рыла бастады.

Американы саясаттанушысы Ла Паломбараны айтуынша партиялар мынадай 4 белгімен сипатталады:

1.Партия белгілі бір идеологияны орайды;

Партия - адамдарды жергілікті йымнан бастап, халыаралы дрежеге дейін за, біріктіретін йым.

Партияны масаты — билікті олга алып, жзеге асыру;

р партия зіне халыты дауыс беруінен, мше болуына дейінгі олдауын амтамасыз еткісі келеді.

Партияларды мір сру затыы дау-жанжалдарды тууы мен оларды шешу ажеттігінен туады. Жалпы сая­си партияларды мынандай сипатты белгілері болады:

1.Партия бадарламасыны болуы;

2.Саяси билік шін кресті болуы;

3.Партиялы тртіпті болуы;

4.Партияа мшелік ету;

5.Мшелік жарна тлеу;

6.Партияны жарысыны болуы;

7.Баспа органдарыны болуы;

8.Партия басшылыыны кптеген кілеттігі;

9.Ксіптік негіздегі партия аппаратыны болуы.

Осындай белгілері бар саяси партиялар тапты немесе леуметтік топты йымдастырады, жмысына масаттылы сипат береді, белгілі бір идеологияны орайды, баыт береді.

Полякты саясаттанушысы А. Боднарды ойынша, казіргі оамда саяси партиялар мынадай ызметтер атарады:

1. Саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау;

2. оамны ірі топтарыны масат-мдделерін анытау:

3. Оларды белсенділігін арттырып, жинатау;

4. Мемлекеттік билікті іске асыруа атынасу;

5. оамды пікірді алыптастыру;

6. Жалпы оамды, топты саяси трбиелеу;

7. Саяси жйелерді, оны принциптерін, элементтерін, рылымдарын алыптастыруа атысу;

8.Мемлекетте билік шін креске атынасу жне оны жмысыны бадарламасын жасау;

9.Мемлекетті, ксіподатарыны, оамды йымдарыны аппараты шін кадрлар даярлау, сыну.

азіргі демократиялы оамдаы партияны маызды міндеті - азаматты оам мен мемлекетті арасындаы байланысты баянды ету. Партиялар арылы ртрлі леуметтік топтар здеріні саяси талаптарын млімдейді. Брыны леуметтік-экономикалы саясатты одан рі жргізу немесе оны згерту керектігі жнінде здеріні кзарастарын білдіреді.

Сонымен саяси партияларды негізгі ызметтері тмендегідей:

Саяси, йымдастырушылы, теориялы, идеологиялы.

Жана терминдер партия, идеология, бадарлама, консерватизм, либерализм.