Дріс. ылмысты дрыс саралуды алышарттары

Жоспары:

1. Заны мазмнын анытау

2. ылмыс рамыны траты жне трасыз белгілерін анытау

3. Істі наты мн-жайын анытау

Негізгі ымдар: Траты белгі, Трасыз белгі,Аныталан белгі, Анымалы белгі, Бааланатын белгілер

 

ылмысты ы нормаларды бсекелестігінде саралау, яни нормаларды дрыс саралау келесі аидаларды стананда ана жзеге асырылады;

— іс рекетті тезара зерттеу мен белгілерін анытау;

— Р К Жалпы жне Ерекше блімді олдана білу;

— іс-рекет етуші зады тгелдей, толы тсіну.

Жалпы жне арнайы норма.ылмыс рамы бір ана ылмысты ыты нормада-бір бапта крсетілуі ммкін. Мысалы: [369-бап] ызмет жніндегі жаланды. Баса жадайларда К бір бабында ылмыс рамыны бір немесе бірнеше трі арастырылады. Мысалы, К 361-бабында ылмысты ауіптілік дрежесіне арай билікті немесе ызметтік кілеттікті асыра пайдалануды ш рамы крсетілген бапты бірінші блімінде осы ылмысты жай трі ал екінші, шінші блігінде осы ылмысты ауыр немесе те ауыр трлері крсетілген. Тарихи трпатына сйенсек, арнайы норма лауазымды тлаларды крінеді. К он шінші тарауы Мемлекеттік ызмет мддесіне арсы ылмыстар арнайы норма болып табылады. Р К Ерекше бліміні тиісті баптарыны диспозицияларында жекеленген ылмыс рамдары крсетілген. ылмысты ыты ылмысты осы наты рамдарына арсы іс-рекет істеуді ыа айшылы деп атау алыптасан. Адамны ылмысты ыты норма тыйым салан іс-рекеттерді істеуін ылмысты ыа айшылы деп атаймыз. ыа айшылыта нормабсекелестігі,яни жалпы жне арнайы норма трінде олданылады. А.Н. Трайнинні пікіріне жгінсек : «Арнайы рам былайша айтанда, ылмысты трлік белгісінен алынады». А.Н. Аыбаевты пікіріне сйенсек, ылмысты трлік белгілері дегеніміз- барлы ылмыстара орта, оларды оама ауіптілігін жне ыа айшылыын білдіретін жиынтыыны крінісі болады. Трлік белгіге жатпайтын тек ана жекеленген ылмыса тн белгілер ылмыс рамына осылмайды. Сондытан да олар ылмыс рамынан тысары болады да, осыан байланысты оны ылмысты саралау шін маызы болмайды. Мысалы, біреуді млкін рлаанда (аша, зат, жат т.б.) немесе ол рлыты ашан боланы ылмысты саралауа сер етпейді. Трлік белгі сол немесе баса ылмысты міндетті белгілері болып табылады. Осы трлік белгілерді біреуі жо болса, онда ылмыс рамы болмайды. Мысалы, баса біреуді млкін рлауды трлік белгісі- оны жасырын рлау. Егер баса біреуді млкін алу жасырын трде емес, ашы трде жзеге асырылса, онда рлы емес, баса ылмыс рамы- тонау болады. ылмыс рамы бір ана ылмысты ыты нормада крсетіледі. Бл жерде норма бсекелестігі болмайды. Толы жне блшек нормаларды бсекелестігі ылмыс элементтерінде аралады. Олар объектісі, объективтік жаы, субъектісі, субъективтік жаы. ылмысты объектісі бойынша, мысалы абайсызда адам лтіру [104 бап] 2014 жылы Р К бойынша абайсыздыта адам лтіріп алу адам лтіруді тсінігіне жатпайды, ол з алдына жеке ылмыс болып табылады. Мны адам лтіруден негізгі айырмашылыылімні болуына атысты кін нысаныны згешелігінде. Екінші, ебекті орау ережелерін бзу [156-бап] осы бапты 2-блігі абайсызда адам лтіруге кеп соан рекет болса, яни екінші норма арнайы болып табылады, осы ретте бсекелестік кезінде крсетілген баптарды 156-бабы олданады. ылмысты объективтік жаы бойынша кптеген нормалар бсекелеседі. Мселен, арашылыты [192-бап] объективтік жаы- адамны мірі мен денсаулыына ауіп кш крсетумен немесе тікелей осындай кш олдану мен орытумен штасан шабуыл жасау арылы белгіленеді. Осыан орай арашылыты объектвитік жаы негізінен екі рекет арылы: шабуыл жасау жне кш крсету арылы жзеге асырылады. Тонау [191-бап] объективтік жаынан белсенді рекет кйінде бтенні млкін ашытан- ашы талан-таража салу арылы жзеге асырылады. Объективтік жаты белсенділігін В.Н. Кудрявцев шке бліп арастырады.

— іс-рекетте тек ана оларды біреуінен крініс, яни екі немесе оданда кп нормаларды бірлестігінен;

— ылмысты зардап, белгілі бір нормадан крініс тапса;

— белгілі бір норма,арама-айшылыты іс-рекеттен крінсе.

Ал субъектісі жне субъектитвік жаы бойынша ылмысты субъектісіні толы жне блшек норма бсекелестігі жалпы жне арнайы норма бсекелестігіне толы сас болады. Мысалы, тмендегі норма бсекелестігін сынамыз: пара алу жне осы бапты 3-блігі жауапты мемлекеттік лауазымды атарушы адам жасаан рекеттер, [437-бап] бастыа арсы кш олдану рекеттері. Осы келтірілген мысалдарды субъектісі арнайы субъект. ылмысты субъектісіні зі жалпы жне арнайы болып блінеді. Есі дрысты зада белгіленген жаса толу жне жеке адам болуы сияты белгілер барлы ылмыстара тн, орта белгілер. Бл белгілер жалпы субъектіні тсінігін береді. Жалпы субъектіні осы белгілері мен атар жекеленген ылмысты рамыны ерекшелігіне арай осымша, арнаулы белгілерді ажет ететін адам ылмысты арнаулы субъектісі болып табылады. Мысалы, мемлекетті ызмет мддесіне арсы ылмысты барлыы дерлік арнаулы мемлекеттік ызметшілер арылы істеледі. Бл жерде мемлекеттік ызметші арнаулы субъект болып табылады. скери ылмыстарды тек скери ызметшілер істейді, сондытан скери ызметшілер де ылмысты арнаулы субъектісі болып табылады.

Субъективтік жаыны норма бсекелестігі ылмысты-ыты теорияда те аз зерттелген. ылмысты субъективтік жаыны негізінен адамны психикалы іс-рекетіні ылмыс істеуге тікелей байланысты жаыны крінісі болып табылады. ылмысты субъективтік жаыны мазмнын мынадай задылы белгілері: кін, ылмысты ниет, масат райды. Осы белгілерді жиынтыы ылмыс істеген, яни оама ауіпті іс-рекет жасаан адамны жан дниесінде орын алан ішкі згерістер, оны санасымен еркіні зара байланысы бейнелеп береді. Осы аталан белгілерді ылмысты ыты норма бсекелестігінде тигізетін маызы те зор. Сонымен норма бсекелестігінде ылмысты саралауды орыта келсек, біріншіден, норма бсекелестігі- наты бейне. ылмысты дрыс саралауда тигізетін пайдасы те кп, сонымен атар ылмысты ыты норма бсекелестігінде саралауда тмедегідей талаптар орындалуы тиіс: Бірінші талап – жасалан ылмыстарды белгілерін ресмилендірген жадайда толы, тере зерттеу ажет. Екінші талап- ылмысты заны нормаларын дрыс олданып олданыстаы ылмысты ыты нормаларды жйесін тере талдау ажет. Норма бсекелестігінде кптеген ателіктер ылмысты ыты жйесін білуден жіберіледі. Іс-рекетті дрыс саралау шін норма бсекелестігіні клемі, мазмны жаынан толы, норманы олдануымыз ажет. Ал санкцияны балама рлі ылмыс рамымен салыстыранда норма бсекелестігіні жалпы жне арнайы нормасынан айындалады. Мселен, [369-бап] ызметтік жаланды жасау е кп жауапкершілікке екі жыла дейінгі мерзімге бас бостандыынан айыруа жазаланады, ал [389-бап] зінші билік ету шін немесе бес жыла дейінгі мерзімге бас бостандыынан айыруа жазаланады, ал ауырлататын жадайда жеті жыла дейін мерзімге бас бостандыынан айыруа жазаланады. Санкция норма бсекелестігіні сраы шешілгеннен кейін беріледі. Іс-рекетті дрыс саралау шн, ылмысты зады дрыс олдану шін істі наты мн-жайын, сондай-а ылмысты ылмыс емес рекеттен, бір ылмысты екінші ылмыстан айыруа ммкіндік беретін рам нышандарын жасы білуіміз ажет. ылмысты норма бсекелестігі саралауда маызы ерекше рл атарады. алай болан кнде де рекетті нерлым толытай рі дл сипаттай алатын норманы олданылатыны за.

ылмысты саралау сот, тергеу-прокуратура органдарыны баса да ызметтері сияты белгілі бір жадайлар мен алышарттарды ажет етеді. Жасалан рекетті дрыс саралау шін за нормасын білу жеткіліксіз. Зады олдану автоматтандырылан жйе емес, шыармашылы ызмет болып табылады. ылмысты дрыс саралау шін жоары ыты санаа ие, заны талаптарын, халыты мддесін дрыс тсінетін сауатты, білікті тергеушілер, прокурорлар мен судьялар ажет, сондай-а сот органдарыны туелсіз болып, тек ана заа баыныштылыын амтамасыз ететін леуметтік-саяси алышарттар болуы тиіс.

Зады дрыс олдануда жаа за актілерін жйелі трде жариялауды, олар жайлы апаратпен судьялар мен прокурорларды амтамасыз етуді, біліктілікті жоарылату курстарында жне оу жиындарында загерлерді айта даярлауды, жасы жола ойылан анытамалы-кодификациялы жмыс жргізуді маызы жоары. Заны маынасын тереірек ынуа ылмысты ы мселелерін ылыми трыдан зерттеу з септігін тигізеді.

Саралауды дрыстыын амтамасыз ететін кптеген алышарттарды ішінде жасалан рекетке атысты істі наты мн-жайларын, объективті шындыты анытау ерекше назар аударуды ажет етеді. рине, егер істі наты мн-жайлары дрыс аныталмаса, айыптау шындыа сйкес келмейтін болса ылмыс дрыс сараланбайды.

Заны мазмнын дрыс тсіну, сондай-а істі наты мн-жайларын анытау жоарыда айтыландай саралау процесіні зіне кірмейді, тек оны ажетті алышарттарын райды. Біра, ылмысты саралау туралы мселені дрыс шешілуі сот-прокуратура органдары ызметкерлеріні осы сатыдаы ызметіне тікелей туелді. Осы себептен, саралау процесін арастырмастан брын жоарыда айтылан оны алышарттарына толыыра тоталу ажет.