Дріс. ылмыс рамын жне ылмыстын субъектісін саралау

Жоспары:

1. ылмысты субьектісіні ымы, белгілеріні ылмысты саралаудаы маызы

2. Есі дрысты жне дрыс еместікті тсінігі жне кінмен араатынасы

3. ылмыстарды арнайы субьектілері бойынша саралау

Негізгі ымдар: Есі дрысты, есі дрыс еместік, арнайы субьект, психикалы ауыру, іс- рекет маынасын тсіну.

Есі дрыс, ылмыс жасаан кезде ылмысты зада белгіленген жаса толан жеке адам ылмысты за бойынша ылмыс субъектісі бола алады.
ылмыс субъектісіні нышандары К-ті 14 бабында айтылан. К-ті 14 бабыны бірінші блігінде былай делінген: «Есі дрыс, осы Кодексте белгіленген жаса толан жеке адам ана ылмысты жауапа тартылуа тиіс» К-ті 14 бабыны екінші блігінде ылмысты заны аса маызды принщттеріні бірі — азаматтарды за алдыда те екедігі за жзінде бекемін тапан: «ылмыс жасаан адамдар шыу тегіне, леуметтік, лауазымды жне мліктік жадайына, жынысына, нсіліне, лтьша, тіліне, дінге кзарасына, сеніміне, оамды бірлестіктерге атыстылыьша, трылыты жеріне немесе зге де кез келген мн-жайлара арамастан за алдыда бірдей». Бл принцип сонымен атар конституциялы та больш табылады, себебі Р Конституциясьшьщ 14 бабына негізделген.
Тек жеке адам ана ылмыс субъектісі бола алады.
К-ті 14 бабыны бірінші блігінде айтылан жеке адамдар дегеніміз — азастан Республикасыны азаматтары, азаматтыы жо адамдар жне шетел азаматтары, бл К-ті 6 жне 7 баптарыны мазмнынан туындайды.
ылмыс субъектісі ретінде тек жеке тлаларды тану - зады тлалар, яни мекемелер, ксіпорындар, йымдар, партиялар, оамды бірлестіктер ылмыс субъектісі бола алмайды деген маына білдіреді.
ылмыс субъектісіні ажетті нышандарыны бірі — ылмыс жасаан адамны есіні дрыстыы.
Есі дрысты — ылмысты зада кзделген оама ауіпті рекетті жасаан кезде адамны з іс-рекетіні (рекетсіздігіні) іс жзіндегі сипаты жне оама ауіптілігін ынып, соан ие болу абілеті
Есі дрысты — адамды ылмысты жауапа тартуды жне оны жазалауды ажетті шарты болып табылады.
ылмысты заны нормалары, рашанда, тірегіндегі жадайды дрыс пайымдап, з рекетіні маызын тсіне алатын, оан ие болу абілеті бар, психикасы алыптан ауытымаан адамдара баытталады.
Мндай абілеті жо адамдар психикасы.
Зады тлаларды ылмысты жауаптылыы АШ, Англия, Франция жне баса біратар мемлекеттерді ылмысты заында кезделген бзыландытан з іс-рекетінщ (рекетсіздігіні) іс жзіндегі сипатын жне оама ауіптілігін ына алмайды, рекетіне ие бола алмайды, сондытан олар есі дрыс емес деп танылады, ылмысты жауапа тартылмайды (К-ті 16 бабы).
ылмыс субъектісіні есі дрыстытан баса міндетті нышадарыны бір — ылмыс жасаан кезде адамны зада белгіленген жаса толуы.
з іс-рекетін дрыс баалау, жасаан рекетіні леуметтік маыздылыын ыну, рекетіне ие болу кабілеті белгілі бір жаста пайда болады, ол кезде адам есейеді, адамгершілігі дамиды, рухани седі. Кмелетке жетпегендерде (14 жаса) мндай асиеттер болмайды, сондытан олар ылмыс субъектісі деп танылмайды.
Есіні дрыстыы жне адамны ылмысты зада белгіленген жаса толуы ылмыс субъектісіні жалпы зады нышандары болып табылады, олар ылмыстарды барлы рамдары шін міндетті, бларды біреуіні болмауы рекетте ылмыс рамыны жо екендігін крсетеді.
ылмыс субъектісін сипаттаанда оны жауапкершілігін аныгау жне жаза таайындау шін ылмыскерді жеке басыны нышандары маызды рл атарады. «ылмыс субъектісі» жне «ылмыскерді жеке басы» ымдары бірдей емес. ылмыскерді жеке басы ылмыс субъектісіне араанда ке ым береді. ылмыскерді жеке басы дегеніміз — ылмыскерді жалпы адам ретінде сипаттайтын барлы леуметтік асиеттерді, байланыстарды жне атынастарды жиынтыы: оны леуметтік (саяси, ебек, трмысты, отбасындаы, т.б.) байланыстары; оны негелік-саяси асиеттері (дниетанымы, сенімі, штарлыы); оны психологиялы асиеттері мен ерекшеліктері (интеллекті, еріктік асиеттері, сезімдік ерекшеліктері, ызбалыы); оны демографиялы жне дене жаратылыс ерекшеліктері (жынысы, жасы, денсаулы ахуалы); оны мірбаяны, мір тжірибесі, білімі, оам алдында сіірген ебегі жне жазыы.
ылмыскерді жеке басыны барлы асиеттеріні ішінде «ылмыс субъектісі» ымы зіне ылмыскерді жеке басын сипаттайтын нышандарды е аз жиынтыын амтиды (есі дрысты, ылмысты жауапа тартылу жасына толу), бларсыз ылмысты рамы жо.
ылмыскерді жеке басыны ерекшеліктері жаза таайындаанда, оны жеке даралаанда (К-ті 52, 53, 54 баптары), шартты трде соттау туралы (К-ті 63 бабы), ылмысты жауаптылытан жне жазадан босату туралы (К-ті 65, 66, 67, 68, 69 баптары), жазадан шартты трде мерзімінен брын босату немесе жазаны телмеген блігін жеілірек жазамен ауыстыру туралы (К-ті 70, 71 баптары) мселелерді шешу шін жне баса жадайларда маызды болып табылады.