Дріс. ылмыса атысушылыпен жасалан іс-рекеттерді саралау
Жоспары:
1.ылмыса атысу тсінігі жне ылмысты саралаудаы маызы
2.ылмыса атысушыларды жауаптылыа тартылу негіздері
3.ылмыса атысушыларды рекеттерін атысу нысандары бойынша саралау
Негізгі ымдар: ылмыса атысу, айнап салушы, кмектесуші, йымдастырушы, орындаушы.
азастан Республикасыны ылмысты кодексінде ылмысты атысушылыпен жасау рамыны сараланан трі ретінде атысуды нысанына туелді тмендегідей болып блінген: ылмысты адамдар тобыны жасауы 6-бапта, алдын ала сз байласан адамдар тобыны жасауы 49-бапта, ылмысты йымдасан топты жасауы 63 бапта жне ылмысты ылмысты ауымдастыты (ылмысты йымны) жасауы Ерекше блімні 2 бабында арастырылан. ылмысты топ болып жасауды (атысушылыты бірінші нысаны) барысында ылмысты барлы алыптасушылары К-ті Ерекше бліміні тиісті бабы бойынша К-ті 28 бабына сілтеме жасалмай жауаптылыа тартылатыны белгілі себебі оларды барлыы ылмысты бірігіп орындаушылары болып табылады. Орындаушы тсінігін дрыс ыну жне анытау адамдар тобымен жасалан ылмысты дрыс саралауда лкен маыза ие болады. Сондытан да азастан Республикасыны жаа К-де орындаушы ымы кеейтіліп оан тек ылмысты тікелей жасаан тла ана емес, баса тлаларымен бірге оны жасалуына тікелей араласпаан тлаларда жатызылады. Ондай адамдара рлы жасау барысында птерге кірмеген жне рланан заттарды алып шыпаан кшеде трып ылмыс жасау орнында бгде адамдарда болмауын, адамдар тобымен жасалан ылмысты ешкімні крмеуі масатымен адаалап тран адамды жатызуа болады.
ылмыса атысушылыты бірінші нысанында атысушыларды райсысы ылмыс рамыны объективтік жаымен амтылатынын рекеттерді орындауа атысады немесе толы клемінде не белгілі шамада орындайды. ылмысты бір тланы жасауынан айырмашылыы топты ылмыста ылмыс тобыны атысушылары шін орта болатын объективтік жаты белгісін райтын бір рекетті орындау шін зіні кштерін біріктіретін бірігіп орындаушы тлалар атысады. Оны барысында кейбір бірігіп орындаушылар ылмысты объективтік жаыны барлы белгілерін толы кірістіретін рекеттерді жасауы, ал басалары бл белгілерді тек кейбір блігін жасайтын жадай кездесуі ммкін.
Орындаушыларды лде біреуіні ісрекеті ылмыс рамыны объективтік жаыны барлы белгілеріне ие болмаан кезде, ылмысты сарлау мселесі бойынша талас жиі кездеседі. Бндай жадайда ылмысты дрыс саралау берілген тланы бірігіп орындаушы немесе ылмыса кмектесуші деп танудан туелді болады. Оларды арасына айырым ою жиі иынды келтіреді жне топты ылмыстарды саралаудаы ателіктерді себебі болады.
Негізінен кмектесу рекеттері ылмысты объективтік жатарын орындау бастаана дейін сонымен атар оны орындалуы барысында, алайда ылмыс аяталана дейін жзеге асырылады. Егер кмектесуші ылмысты жасалуы барысында ылмысты объективтік жаын райтын рекеттерді орындалуына кмектесетін болса егер ол болар-болмас дегейде болсада бірігіп орындаушылы ретінде арастырылуы тиіс. Істерді тергеу жне сот тергеуі барысында тікелей орындаушы болып табылмайтын тланы іс-рекетін алай саралау керектігі жнінде мселе пайда болады: адамдар тобымен жасалан немесе бір тламен жасалан ылмыс ретінде баалау туралы азасатан Республикасы Жоары Сотыны Пленумы аулыларында бд сратара жауап берілген.
Атап айтанда «Бтенні млкін талан-таража салуды саралауды кейбір мселелері туралы» 1996 жылы 25-шілдедегі аулысыны 7 пункітінде ылмысты берілген трі шін ылмысты жауаптылыа тартылатын жаса жетпеген немесе есі дрыс емес деп танылан тламен бірлесіп жасаан ылмыс адамдар тобымен жасалан талан-тараж ретінде бааланбайтындыы крсетілген.
атысушыларды жеке жауаптылыы аидасы атысушылар мен орындаушыны жауапкершілігіні ртрлі болуы ммкіндігінен крініс табады. Мысалы, орындаушы ылмысты аяына дайін жеткізуден з еркімен бас тартуына байланысты ылмысты жауапкершіліктен босатылуы ммкін. Біра, йымдастырушы, айдап салушы, кмектесуші тланы ылмыс жасауа кндіруге баытталан йымдастырушылы рекеттері немесе жасалуы ммкін ылмыса кмек крсеткені шін 24, 28 баптар бойынша жне К-ті Ерекше бліміні тиісті бабымен жауаптылыа тартылуы ммкін.атысушылыпен жасалан ылмысты саралау барысында жауаптылыты жеілдететін жне ауырлататын мн-жайларды есепке алу олар жасалан іс-рекетке жне йымдастырушыны, айдап салушыны, кмектесушіні жеке бастарына атыстылыытуелділікте шешілуі тиіс.йымдастырушыа, айдап салушыа немесе кмектесушіге атысты мн-жайлар тек оларды райсысыны іс-рекеттерін саралау барысында ана есепке алынады жне баса тлаларды рекеттерін саралау барысында есепке алынбайды. Мысалы пайдакнемдік ниетпен асааналыпен адам лтіруде К-ті 96 бабыны 2 блімі «з» пункіті бойынша жауаптылыа тартылса ал осы ылмысты орындаушыны рекеттері 2 блімні баса пункттерімен саралануы ммкін.
Орындаушыны іс-рекеттеріне жне жеке басына атысты жеілдететін жне ауырлататын мн-жайлар ртрлі заи салдарды туындатуы ммкін. Мысалы, егер орындаушы жбірленушіні мшелерін немесе тінін пайдалану масатымен адам лтірсе онда рбір атысушыны рекеттері орындаушыны рекеттері сияты К-ті 96 бабы 2 блімі «м» пункті бойынша саралануы тиіс.ылмысты субъектісін сипаттауа атысты мн-жайлар зге атысушыларды рекеттерін саралауа сер етеді. Мысалы скери ылмыстарды субъектісі болып жалпы ереже бойынша скерге шаыру бойынша не келісім шарт бойынша азастан Республикасыны баса да скерлері мен скери рамаларында скери ызмет атарушы скери ызметкерлер сондай-а жиындардан туі кезіндегі запастаы азаматтар табылады.скери ылмыстарда орындаушысы болып тек крсетілген белгілерге ие тлалар ана танылады. Олара ие емес тлалар орындаушы бола алмайды біра йымдастырушы, айдап салушы, немесе кмектесуші ретінде ылмысты жауаптылыа тартылуы ммкін. Мысалы, скери ызметкер ашынды жасайды. Оны іс-рекеттері К-ті 373 бабы бойынша саралауа жатады. Баса атысушыларды іс-рекеттері сол бап бойынша К-ті 28 бабына сілтеме жасау арылы саралануы тиіс. Осы жадайда оларды іс-рекеттері К-ті 373 бабы 2 блімімен алдын ала сз байланысан адамдар тобымен (егер осындай сз байласу аныталса) жасалан ашынды ретінде саралануы тиіс.
Орындаушыны жеке басына атысты жне ылмыс субъектісіні белгілері болып табылмайтын мн-жайлар тек орындаушыны зіні рекеттерін саралау барысында ана ескерілуі тиіс. Мысалы,алаятыты брын орытып алушылы шін екі рет сотталан адам жасаса ал оан кмектесуші бл саралау белгісіне ие емес тла болса онда орындаушы К-ті 190 бабыны 3 блімі «в» пункіті бойынша жауапа тартылады ал кмектесуші (егер оларды арасында алдын ала сз байласу орын алан болса) К-ті 28 баб, 190 бапты 2 блімімен жауапа тартылуы тиіс. Сонымен атар кмелетке толмаан адамды ылмысты іске тартуды орындаушысы жне айдап салушысыны іс-рекеттерін де саралау да осылай жргізілуі тиіс. Егер бл ылмысты орындаушысы ата-ана педагог немесе кмелетке толмаандарды трбиелеу міндеті замен жктелген зге адам болып табылмайтын бл ылмысты айдап салушысы К-ті 28 жне 131 бапты 1 блімімен жауапа тартылуы тиіс.атысушыны шектен шыуы барысында атысушыларды рекеттерін саралау белгілі бір маыза ие. азастан Республикасыны К-ні 30- бабына сай ылмыса атысушыны, баса атысушыларды ойында болмаан ылмысты жасауы оны шектен шыушылыы деп танылады. Шектен шыушылы шін баса атысушылар ылмысты жауапа тартылмайды.ылмысты ы теориясында атысушыны шектен шыушылыын санды жне сапалы 2 трге блу абылданан. Санды шектен шыушылы ретінде атысушы, топты барлы атысушылармен алдын ала келісім жасалан ылмыспен бір тектес ылмыс жасаан кезде орын алады. Мысалы рлыты орындаушыларыны бірі баса атысушылардан жасырын млікті (баса атысушылармен бірге рланан мліктен блек) баса рланан мліктермен оса есептегенде 500 айлы есептік крсеткіштен асып тсетін млікті рласа ол К-ті 188 бабыны 3 блімімен жауапа тартылады, ал алан атысушылар егер рланан млікті баасы аталан крсеткіштен асып тспесе К-ті 188 бабыны 2 блімімен жауапа тартылады.
ылмыса атысушыны топты жасауа сз байланысан ылмысымен бір тектес болып табылмайтын ылмысты жасауы атысушыны шектен шыушылыыны сапалы трі болып табылады. Мысалы, адамдар тобы дріханадан медикаменттерді рлау барысында оларды біреуі, олардын блек наркотик заттарды рласа. Ол екі ылмыс жасааны шін жауапкершілікке тартылады: рлы жасааны шін (К-ті 188 бабы) жне наркотикалы заттарды талан-таража саланы шін (К-ті 260 б) ал, алан атысушылар тек рлы жасааны шін жауаптылыа тартылады.
Айыпталандардан шыатын ортынды атысушыны шектеу шыуы йымдасан топтарда жне ылмысты ауымдастытарда орын алатын алдын ала сз байласу арылы жасалатын топты ылмыстарда ана ммкін болады.
Бірігіп атысушылыты е ауіпті нысандары болып йымдасан топ жне ылмысты ауымдастыты табылатыны белгілі, ыорау, шаруашылы жне баса органдар ызметкерлеріні коррупциясы арылы сипатталады. Бл ылмысты топтар шін топтар шін ауіпті болып табылатын тиісті мемлекеттік ызметкерлер мен оамды ызметкерлерді іс-рекеттерін бейтараптандыруа ммкіндік беріп ана оймай сонымен атар оларды ызиетін з масаттарына баындыруа олар арылы осы масаттара ресми рылымдарды пайдалануа олара атырына енуге ммкіндік береді.