Дріс. ылмыстарды кптігі бойынша саралау
Жоспары:
1. Жекелеген ылмыстармен кптік ылмыстарды араатынасы.
2.ылмыстарды кптігі бойынша саралау.
3.Бірнеше рет жасалан ылмыстарды саралау.
4. ылмыстарды айталануы бойынша саралау.
Негізгі ымдар: ылмыстарды бір мрте жасалуы, ылмыстарды айталануы, кп ылмыстар
ылмысты-ыты нормаларды бсекелестігі дегеніміз, бір ылмыс жасалан жадайда (ылмыстарды жиынтытылыынан, айталаудан жне рецидивтен айырмашылыы) оны екі немесе одан да кп ылмысты-ыты нормалара атысты болатын жадай. Бл жадайда крсетілген нормаларды айсысын олдану ажет деген сра туындайды. ыты нормаларды логикалы табиатына атысты белгілеріне байланысты нормалар бсекелестігіні екі трі бар.
Бсекелестікті бірінші тріне нормаларды клемі бойынша зара ртрлілігі тн. Бір норма рекеттерді біршама ке ауымын амтыса, екіншісі оларды бір блігін ана арастырады. Бл бсекелестікті жалпылама жне арнайы нормаларды бсекелестігі деп атайды. Жалпылама жне арнайы норма зара логикалы баыныстылы атынасында болады.
Бсекелестікті екінші тріне нормаларды мазмны бойынша ртрлілігі тн. Бан мысал ретінде шабуыл жасап тонау мен дене жарааттарын салу туралы баптарды бсекелестігін айтуа болады. Шабуыл жасап тонау туралы норма з мазмны бойынша лдеайда толыыра жне дене жарааттарын салуды жне баса да рекеттерді белгілерін амтиды. Сол себепті бл жадайды бірттас ым мен оны бір блігіні бсекелестігі деп арастыруа болады.
Мндай бсекелестік жадайында да нормаларды зара сйкес келуі ішінара былыс болады. Дене жарааттарын салу рекеті кей жадайларда шабуыл жасап тонауды белгілері болып табылуы ммкін.
Жоарыда айтыландай, арнайы нормаларды блектенуі ылмысты занама дамуына тн белгі. Егер жалпылама нормаларды абылдаудаы масат занаманы мбебаптандыру (унификация) жне тергеушілер мен судьяларды жмысын оайлату болса, арнайы нормаларды блектендіру жауапкершілікті дифференциялауа, наты ылмыс тріне байланысты оны шектерін белгілеуге жне оны оама ауіптілік дрежесі мен сипатын крнекі трде анытауа кмектеседі.
Бір адамны бір (жеке) немесе бірнеше ылмыс істеуі ммкін. Жеке ылмыс деп ылмысты зада крсетілген бір рекеттен, зардаптан, кінні нысанынан ралатын бір рамды білдіретін жне Ерекше блімні бір бабымен ана сараланатын ылмысты айтамыз1.
Тланы ылмысты жауапа тартылуыны ескіру мерзімі тпеген немесе соттылыы жойылмаан не алынып тасталмаан немесе ылмысты жауапа тартылу заа сйкес тотатылмаан екі не одан да кп ылмыс жасауы ылмысты ыта ылмыстарды кптігі деп танылады. азіргі ылмысты задар бойынша ылмыстарды кптігіні тмендегідей трлері айындалып, ажыратылады:
1) ылмысты бірнеше мрте жасалуы;
2) ылмыстарды жиынтыы;
3) ылмысты айталануы.
ылмыстарды кптігіні зіне тн белгісі — бір тланы кемінде екі ылмыс, яни ылмыстарды дербес рамдарыны белгілері бар рекеттер (немесе жиынтыталан бір рекет) жасауы. Кейбір жадайларда бір адам бірнеше ылмысты істеуі ммкін, мндай жадайда оларды іс-рекетін дрыс саралау шін ылмыстарды кптігіні тсінігін дрыс анытау керек. ылмысты жауапа тартуды мерзімі ескірмеген немесе сотталандытан арылмаан немесе сотталандыы жойылмаан жадайда бір адамны екі немесе одан да кп ылмыстарды істеуін ылмыстар кптігі деп айтамыз. ылмыстарды кптігіні зіндік белгілері: бір адамны екі немесе одан да кп райсысы жеке-жеке рам болып табылатын ылмысты істеуі болып табылады. Сондытан кімшілік ы бзушылы іс-рекеті ылмыстар кптігіне жатпайды.
ылмысты жауаптылыты ескіру мерзімі тіп кеткен немесе соттылыы жойылан (алынып тасталан) за бзушылытар да ылмысты кптігіне жатпайды. Бл туралы ылмысты бірнеше мрте жасалуына атысты К-ті 11-бабыны шінші блігінде аны айтылан2.
Сонымен атар, ылмысты-ыты салдар жоа шыарылан рекеттер де ылмыстарды кптігіне жатпайды. Ол жадайлар, атап айтанда мыналар: шын кінуіне (К-ті 65-бабы), ажетті орануды шегінен асуына (К-ті 66-бабы), жбірленушімен татуласуына (К-ті 67 бабы) байланысты немесе раымшылы жасау актісі негізінде (К-ті 76-бабыны екінші блігі) немесе К-ті Ерекше блімінде крсетілген жадайлара орай (125, 165, 231, 233, 312 жне баса баптарда кездесетін ескертулер) ылмыс жасаан тланы ылмысты жауаптылытан босатылуы немесе босатылуа тиістілігі3.
ылмыстарды кптігін жеке ылмыстардан ажырата білген жн. Егер де жасалан ылмыс арапайым рамны белгілерінен тратын ылмысты ылыты бір ана крінісі болса, рине, жекелеген ылмыс трін ылмыстарды кптігінен ажыратып алу, детте, иына сопайды.
Алайда, сот тжірибесінде сырттай араанда жекелеген ылмыстарды ылмысты кптігіне те сас болып келетін жадайлары да шырасады. Бл крделі (рамдас), созылмалы, жаласпалы ылмыстар жасаанда орын алады.
Жеке ылмыстар мен ылмыстарды кптігін ажырату, тергеу, сот ызметінде аса маызды роль атарады. Кейбір жадайларда оны ажырату белгілі бір трыда иынды та туызады. йткені, жеке ылмыстарды зі жай, крделі рама, созылмалы, жаласан ылмыстар болып жне баса да трлерге блінеді. Жай (бір) рамда, бір объектіге, бір рекет арылы кінні бір нысанымен зиян келтіру арылы жзеге асырылады. Мысалы, 175-бапты 1-блігі бтенні млкін жасырын трде рлау4. Бл жерде бір объектіге (біреуді меншігіне) бір рекет (жасырын рлау) арылы бір кін нысанымен (асааналыпен) жбірленушіге зиян келтіріліп отыр.
Крделі рам деп екі немесе одан да кп іс-рекеттерден ралатын, оны райсысыны бірінен-бірін бліп араанда жай трдегі ылмыс рамына жататын, біра ішкі бірлігі бойынша бір ылмысты райтын ылмыстарды жиынтыын айтамыз. Мысалы, арашылыты рамын алайы. Мнда бтен біреуді млкіне иелік ету жбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті кш жмсау арылы жзеге асырылады (179-бап). Бл жадайда жне р трлі ылмысты рекеттер (жбірленушіні) мірі мен денсаулыына ауіпті кш крсету жне млікті иемдену немесе иемденуге оталу) бір крделі ылмыс рамын арашылыты райды, біра осы рекет ішкі бірлігіне байланысты бір ылмыс рамын рап тр. Жеке, крделі рамны бір трі — балама рекетті ылмыс болып табылады. Оны ерекшелігі сол ылмысты зада крсетілген рбір рекет немесе рекетсіздік біткен ылмыс рамын крсетеді. Мысалы, 165-бапта бір ылмыс рамы мемлекетке опасызды туралы жауаптылы крсетілген, осы ылмысты объективтік жаыны р трлі мынадай балама рекеттеріні райсысы жеке-жеке біткен ылмысты білдіреді: жау жаына шыып кету; шпионды жасау; мемлекеттік пияны жата беру; азастан Республикасына дшпанды рекет жргізу; шетелдік мемлекетке, шетелдік йыма жне оларды кілдеріне зге де кмек крсету. ылмысты кодексті 223-бабында да бірнеше балама рекеттерді жиынтыынан тратын бір ылмыс рамы туралы сз болады, мнда ттынушыларды кем лшеу, кем тарту, кем санау немесе ттынушыларды згедей алдау рекеттеріні райсысы жекеленген ылмыс рамыны біткен трін білдіреді, осы рекеттерді біреуін немесе бірнешеуін істегенде де бір ана ылмыс істелді деп есептеледі5.
Созылмалы ылмыс деп кінліні зіне ылмысты за жазамен орытып жктеген міндеттемелерін за мерзімге орындамай рекет немесе рекетсіздік арылы белгілі бір ылмыс рамын зіліссіз, белгілі бір уаыт аралыында жзеге асыруы болып табылады.
Айталы П. зіні лын асырауа ажетті, сот шешімі арылы белгіленген аржыны тлеуден бір жарым жыл бойы асаана бас тартты. Бл уаыт аралыында ол зіні жмыс орнын сегіз рет згертіп, бір аладан екінші алаа кшумен болды. ылмысты ылыыны осыншама уаыта созыланына арамастан, П-ны ісі ылмысты кптігіне жатпайды, ол созылмалы жалыз ана ылмыс болып табылады.
Мндай созылмалы ылмыстарды атарына блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету (441-бап), балаларын немесе ебекке жарамсыз ата-анасын бауа арналан аражатты тлеуден дейі блтару (139-бап), аруды, о-дріні жне жарылыш заттарды засыз алып жру, сатау, алу, жасау жне ткізу (287-бап); ашынды (К-ті 442-бабы), лтты жне шетел валютасындаы аражатты шетелден айтармау (К-ті 235-бабы), ылмыс туралы хабарламау (434-бап) жне басалары жатады. Мндай жадайларда ылмысты рекет кінліні кінсін зі мойындап келген уаытына немесе оны кімет органы арылы сталуына байланысты жадайларда ана зіледі. Оан дейін істеген іс-рекет бір (жеке) созылмалы ылмыс ретінде арастырылады.
Жаласан ылмыс деп орта масата жетуге баытталан сас (бірдей) ылмысты рекеттерден ралатын, жиынтыында бір ылмыс болып табылатын ылмыстарды айтамыз.
12 дріс.Жеке адама арсы ылмысты ы бзушылытарды ыты сипаттамасы
Жоспары:
1. Жеке адама арсы ылмысты ы бзушылытарды тсінігі
2. Жеке адама арсы ылмысты ы бзушылытарды трлері бойынша саралау
Негізгі ымдар: адам лтіру,рып-соу,инау, орыту жне т.б.
Р Конституциясыны 1 бабында айтыландай, адам, оны мірі, ытары мен бостандытары оамны е басты ндылытары болып табылады.
Жаа Р ылмысты Кодексіні ерекше блімі «Жеке адама арсы ылмысты ы бзушылытар» атты тараудан басталады.
Жеке адама арсы ылмысты ы бзушылытар дегеніміз, адамны мірі мен денсаулыына, жынысты ол сылмаушылыына, бостандыы мен адір-асиетіне арсы баытталатын оама ауіпті рекеттер. Мндай ылмысты жасау нтижесінде адама елеулі зардап келтіріледі немесе мірге, денсаулыа, зады ытар мен бостандытара сондай зардап келу аупі тнеді. Мндай ылмыстарды тектік объектісі жеке тла, ал тікелей объектілері адамны мірі, денсаулыы, бостандыы ар-абыройы мен адір асиеті. Мндай ылмыстар тікелей объектісіні тріне байланысты тмендегідей топтара блінеді:
1. Жеке мірге арсы ылмысты ы бзушылытар (К 99-105 бб.).
2. Денсаулыа арсы ылмысты ы бзушылытар (К 106-111, 114-119 бб.).
3. Жынысты еркіндік пен жынысты ол сылмаушылыа
арсы ылмысты ы бзушылытар (К 120-124 бб.).
4. Бостандыа арсы ылмысты ы бзушылытар (К 125-129 бб.).
5. Ар-намыс пен адір-асиетке арсы ылмысты ы бзушылытар (К 130, 131 бб.).
13 дріс. Отбасына жне кмелетке толмаандара арсы ылмысты ы бзушылытарды саралау
Жоспары:
1. Отбасына жне кмелетке толмаандара арсы ылмысты ы бзушылытарды сипаттамасы
2. Отбасына жне кмелетке толмаандара арсы ылмысты ы бзушылытарды саралау негіздері
Негізгі ымдары: отбасы, неке, кмелетке , интеллектуалды, рухани жне т.б.
азастан Республикасы Конституциясыны 27-бабында: Неке мен отбасы, ана мен ке жне бала мемлекетті орауында болады (1); Балаларына аморлы жасау жне оларды трбиелеу — ата-ананы табии ыы рі парызы (2); Кмелетке толан ебекке абілетті балалар ебекке жарамсыз ата-анасына аморлы жасауа міндетті (3) —делінген. Бл крсетілген аидалар халыаралы ыты осы мселелер жніндегі негізгі ережелеріне сйкестендірілген.
Адам ыы жніндегі 1948 жылы Жалпыа бірдей Декларацияда, Азаматты жне саяси ытар туралы 1966 жылы Халыаралы пактіде отбасы оамны табии негізгі ясы жне ол мемлекет пен оам тарапынан орау ыына ие деп белгіленген. 1989 жылы 20 карашада абылданан "Бала ытары жніндегі" Конвенцияда да балаларды азаматты жне саяси-леуметтік ытарыны оралуына ерекше мн берілген. азастан Республикасы да отбасы жне кмелетке толмаандар жніндегі халыаралы ы нормаларын астерлей отырып, осы мселелерге байланысты пайда болатын оамды атынастарды ылмысты-ыты жолмен орауа ерекше мн береді.
Бл тарауда осы трыдаы ылмыстара арналан наты ылмыстарды мынадай трлері крсетілген: кмелетке толмаан адамды ылмысты ылмысты ы бзушылытар жасауа тарту (132-бап); кмелетке толмаан адамды оама жат рекеттертер жасауа тарту (133-бап); кмелетке толмаан адамды жезкшелікпен айналысуа тарту (134-бап); кмелетке толмаандар саудасы (135-бап); баланы ауыстыру (136-бап); бала асырап алу жніндегі засыз рекеттер (137-бап); бала асырап алу пиясын жария ету (138-бап); балаларын ктіп-бауа арналан аражатты тлеу жніндегі міндеттерді орындамау, ебекке абілетсіз ата-аналарын, ебекке абілетсіз жбайын (зайыбын) ктіп-бауа арналан аражатты тлеуден жалтару (139-бап); кмелетке толмаан адамды трбиелеу жніндегі міндеттерді орындамау (140-бап); балаларды мірі мен денсаулыыны ауіпсіздігін амтамасыз ету жніндегі міндеттерді тиісінше орындамау (141-бап); аморшы немесе ораншы ытарын теріс пайдалану (142-бап); кмелетке толмаан адамды азастан Республикасыны шегінен тысары жерге засыз кету (143-бап) кмелетке толмаандарды эротикалы мазмндаы німдерді жасауа тарту (144-бап). Осы топа жататын ылмыстарды объектісі ата-аналар мен балаларды арасындаы отбасылы атынастар, сондай-а кмелетке толмаандарды дене бітімі, интеллектуалды, рухани, адамгершілік трысынан дрыс дамып, алыптасу жадайлары болып табылады. Енді осы топа енген ылмыс рамдарыны ркайсысына жеке-жеке талдау жасап тейік.
2. Отбасына жне кмелетке толмаандара арсы ылмыстарды жеке рамдары:
Кмелетке толмаан адамды ылмысты ылмысты ы бзушылытар жасауа тарту (132-бап). Кмелетке толмаан адамды 18 жаса толан адамны ылмысты іске тартуы жеке ылмыс рамы ретінде арастырылады.
ылмысты тікелей объектісі — кмелетке толмаандарды біралыпты дамуы жне олара дрыс трбие беру шарттары болып табылады.
ылмысты жбірленушісі — 18-ге толмаан адам, яни кмелетке толмаандар.
ылмыс объективтік жаынан аланда р трлі дістер (тсілдер) олдана отырып кмелетке толмаан адамды ылмысты іске тарту арылы жзеге асырылады.
Кмелетке толмаан адамды ылмысты іске тарту деп 18-ге толмаандарды ылмысты тікелей орындаушысы немесе зге де кмектесушісі болуа жігерлендіруге, ынтасын, шешімін оздыруа баытталан іс-рекеттерді айтамыз. ылмысты іске тартуды дісі зада тікелей крсетілмеген, біра ол ртрлі жолмен жзеге асырылуы ммкін. Бл рекет кбінесе психикалы дістерді олдану арылы (орыту, уде беру, алдау) немесе баса да тсілдерді олдану арылы жзеге асырылады. Кмелетке толмаан адамдарды рейлендіру немесе оларды баса бір олайсыз жадайлара алдыратын рекеттер жасаймын деген рекеттер арылы, оларды психикалы санасына сер етулер орыту деп табылады. орыту ауызша, жазбаша, телефон арылы, дене имылын крсету арылы жзеге асырылуы ммкін жне мндай орытулар жбірленушіні тікелей зіне немесе оны таныс адамдарына білдірілуі ха.
Субъектіні болашата кмелетке толмаандара белгілі бір жрдем крсетуге (оуа тсіруге, жмыса трызуа немесе олара басадай игіліктер жасауа міндеттемелер алуы) уде беру деп танылады.
Кмелетке толмаандар шін мні бар мліметтерді немесе мн-жайларды асаана айтпау немесе олар жнінде н атпау арылы оларды жаылыстырып оама ауіпті іс-рекетті істеуге тартуды алдау деп тсінген жн. Мысалы, ересек адам кмелетке толмаан адама крші йден зіне тиісті жкті жол бойына жеткізуді тінеді, нтижесінде ол бтенні млкін рлауа кмектескенін біра біледі. Кмелетке толмаан адамды баса да тсілдермен ылмыс жасауа тартуа, оларды иландыру, сатып алу, оларды злымды, араниетті іс-рекеттерді істеуге жігерлендіру, бопсалау, материалды туелділік жадайын пайдаланып алу т.с.с. рекеттер жатады.
Жоарыда крсетілген тсілдерді олдананымен кмелетке толмаандар ылмысты іс-рекетке баруа арсылы білдірсе, онда кінлыны іс-рекеті кмелетке толмаан адамды ылмысты іске тартуа оталанды ретінде сараланады.
ылмыс формальды рама жатады. Жне ол кмелетке толмаандарды ылмыса тартан уаыттан (яни 18-ге толмаан адамны оан келіскен стінен бастап) аяталан деп табылады. ылмысты кодексті 132-бабыны 1-тармаы бойынша онша ауыр емес, ауырлыы орташа ылмыстарды істеуге кмелетке толмаандарды тартаны шін ана жауаптылы кзделген.
Дріс 14. Медициналы ылмысты ы бзушылытарды саралау
Жоспары:
1. Медициналы ылмысты ы бзушылытарды сипаттамасы
2. Медициналы ылмысты ы бзушылытарды дрыс саралауды маызы
Негізгі ымдар: денсаулы, науаса кмек крсетпеу, дрігерлік пияны жария ету.
Медициналы ылмысты ы бзушылытара засыз тсік жасау, науаса кмек крсетпеу, дрігерлік пияны жария ету, засыз медициналы жне фармацевтикалы ызмет жне есірткі немесе психропты заттарды алуа ы беретін рецептілерді немесе зге де жаттарды засыз беру не олдан жасау баптарымен крініс табады.
Келтірілген зиянны ауырлыын баалау критерийлерін бірыайландыру баытында Р білім, мдениет жне денсаулы сатау Министрлігі 1998 жылы 4 мамырда абылдаан «Денсаулыа келтірілген зиянды сот-медициналы баалау ережелері» елеулі маыза ие. Осы Ережелерге сйкес денсаулыа келтірілген зиян ауырлыы бойынша ш дрежеге блінеді: ауыр, орташа ауыр жне жеіл.
Денсаулыа келтірілген зиянды блай топтара блуде ескерілетін е басты критерий – келтірілген зиянны мірге ауіпті болуы немесе болмауы, келтірілген зиянны салдары. Жалпы жне ксіптік ебек абілетіні кему, саталу дрежесі де елеулі маыза ие болады. Адам бетіні срысыздануынан крінетін ауыр дене жарааттарын анытау кезінде эстетикалы критерий олданылады.
Адамны з денсаулыына ол суы з бетінше ылмысты жауаптылыа тартылатын рекет болып табылмайды. Кей жадайда, кінлі тла з денсаулыына зардап келтіру арылы баса объектіге ол сса ол рекеттер ылмыс рамыны белгісі деп танылады.
Жбірленушіні з денсаулыына зардап келтіруге келісім беруі жалпы тртіп бойынша рекетті ылмыстылыын жоятын мн-жай болып табылмайды. Алайда, кейбір емдеу рекеттерін олдану кезінде денсаулыа тнуі ммкін ауіпке ерікті трде келісім беру сол келісімді берген тланы денсаулыына келтірілген зиянны ыа айшылыын жоа шыарады.
Бл ылмыстарды объектісі адамны денсаулыын амтамасыз етуге баытталан оамды атынастар, яни баса тла азасыны белгілі бір физиологиялы жадайы. ылмысты Кодекс кез келген адамны денсаулыын жасына, денсаулы жадайына арамастан дниеге келген кезден бастап, мір аяталана дейін орайды.
ылмысты объективтік жаы рекет немесе рекетсіздік арылы баса адамны денсаулыына ыа айшы трде зиян келтіру. Міндетті белгі кінлі тланы рекеттері мен денсаулыа келген зардап тріндегі салдарды арасындаы себепті байланыс. Денсаулыа зардап келтіретін рекеттер ыа айшы болса жне ылмысты занамада крсетілген болса ылмыс деп танылады.
Кінлі тланы рекеттері адамны денсаулыына механикалы, физикалы, химиялы, термиялы немесе т.б. трде сер ету трінде болады. Адамны денсаулыына рекетсіздік арылы да зардап келтірілуі ммкін. Бл арастырылып отыран ылмыс рамдары материалды, басаша айтанда аяталан ылмыстара атысты.
Денсаулыа зиян келтіру – бл кінлі, ыа айшы трде баса адамны денсаулыына зиян келтіру, оны денесіні анатомиялы бірттастыын бзу, жекелеген органдарды немесе бкіл азаны ызметін бзу.
15 дріс.Мемлекеттік ызмет пен мемлекеттік басару мдделеріне арсы сыбайлас жеморлы жне зге де ылмысты ы бзушылытарды саралау
Жоспары:
1. Мемлекеттік ызмет пен мемлекеттік басару мдделеріне арсы сыбайлас жеморлы жне зге де ылмысты ы бзушылытарды сипаттамасы
2.ылмысты дрыс саралауды маызы
Негізгі ымдар: сыбайлас жеморлы, пара, ызметтік жаланды жасау, салыртты.
Оны кауіптілігі сол, лауазымды тла зіні ызметтік кілетін ызметтік мддеге карама-айшы ылмысты жолмен пайдалана отырып азаматтарды немесе йымдарды ытары мен зады мдделерін, не оамны немесе мемлекетті замен оралатын мдделеріне елеулі трде нсан келтіреді.
Мемлекеттік аппаратты алыпты, занды ызметіне ол су осы ылмысты объектісі болып табылады. Осыан байланысты, егер кызметтік кілетті теріс пайдалануды мемлекеттік органда, жергілікті зін-зі басару органында, сондай-а азастан Республикасыны арулы Кштерінде, азастан Республикасыны баса да скер рамдарында жне скери рамдарда лауазыма ие адамдар жасаан жадайларда ана ылмыс жне 15-тарауда кзделген зге де ылмыстар шін ылмысты жауапкершілік туындайды. Мемлекеттік немесе жергілікті зін-зі басару органдары болып табылмай коммерциялы жне зге де йымдардаы ызметтік кілетті теріс пайдаланан тлалар К-ті 228-бабы бойынша осындай іс-рекеттері шін ылмысты удалау тртібі туралы осы бапа ескертпелерді ескере отырып жауап беруге жатады.
ызметтік кілетті теріс пайдалануды объективті жатарыны міндетті белгілері мыналар болып табылады лауазымды адамны зіні ызметтік кілетін пайдалануы; лауазымды идамны ызмет мдделеріне айшы келетін белгілі бір іс-рекет жасауы; егер осы іс-рекет азаматтарды немесе йымдарды ытары мен занды мдделеріне, не оамды немесе мемлекетті замен оралатын мдделеріне елеулі трде нсан келтірсе.
Мынадай іс-рекеттер лауазымды адамны зіні ызметтік кілеттігін пайдалануы деп тсініледі, егер ол іс-рекет оны ызметтік кілетінен туындайтын болса жне осы лауазымды адам атарып отыран ызметіні аркасында берілген ытар мен міндеттерді жзеге асыруа байланысты болса онда (К-ті 361-бабы) кызметтік кілетті пайдалану туралы айтылан. Осыан орай бл ылмыстар негізінен рекет жасау жолымен жасалады немесе рекетсіздік жолымен де жасалуы ммкін.
Лауазымды адамдарды зыреті тиісті лауазымды адамдарды ызметі жніндегі ытар мен міндеттерді шегін айындайтын задармен, ережелермен, жарылармен немесе нсаулытармен не болмаса баса да нормативтік актілермен реттеледі. :
Лауазымды адамны рекеті деп лауазымды адам оны атаратын кызмет жадайыны арасында ана жасай алатын рекетін айтуа болады.
олданылатын дебиеттер мен нормативтік актілер тізімі:
1. Р ылмысты ыы (ерекше блім), Алматы, 2000ж.
2. Научные основы квалификации преступлений, Москва, 1984г.
3. Квалификация преступлений, Москва, 1974г.
4. Б.Х. Толеубекова. Уголовно-процессуальное право. Часть общая. Алматы, «Жеті Жары».2000г.
5. Уголовно-процессуальный кодекс РК Алматы, 2001 г. Уголовный процесс. Досубедное производство. Астана. 2001 г.
6. Комментарий к УПК РК «Жеті Жары». 2000 г.
7. Производство дознанания по УПК РК Караганда. 1998г.
8. Уголовный процесс Москва. 1995 г.
9. Следователь в уголовном процессе Москва. 1981 г.
10. Уголовное право РК (особенная часть)., Каиржанов Е., Алматы -2000г.
11. Научные основы квалификации преступлений. Куринов Б.А., Москва -1984г.
12. Квалификация преступлений., Гаухман Л.Д.
13. Вина и квалификация преступлений. А.И. Рарог., Москва – 1982 г.
14. Комментарий к УК РК., Караганда – 1999г.
15. Фемида Республикалы за журналы (№3.,1997ж)
16. азастан Задары журналы (№6.,1998ж.)
17. Р. ылмысты Кодексіне ТсінікАлматы 2004г.
18. Р. ылмысты іс жргізу Кодексі.,1998ж.
19. Фемида журналы (№ 4.,2000ж.)
20. За газеті (№11.,2002ж.)
21. азастан Задары журналы (№6,1999ж.)
22. За газеті. 27 наурыз, 2002 жыл
23. Коробеев А.И., Усс А.В., Голик Ю.В.,Уголовно правовая политика: тенденции и переспективы. Изд-во Краснояр. Ун-та. 1991г.
24. Уголовное право. Общая часть. Москва: Издат. Группа ИНФРАМ-НОРМА 1997г.
25. Уголовное право Казахстана. Общая часть.Учебник для ВУЗов под.ред. д.ю.н., прфессора И.И. Рогова и к.ю.н., профессора С.М. Рахметова-Алматы, ТОО «Баспа», 2001г.
26. Беляев Н.А. Уголовно-правовая политикаи пути ее реализации.Ленинград. 1986г.
27. Уголовное право Казахстана . Ч.1-2. Под ред. И.Ш.Борчашвили, С.М. Рахметова. Алматы. 1999-2000г.г.
28. азастан Республикасыны Жоары Кеесіні Жаршысы, 1993ж, №1, 1-жат;
29. азастан Республикасыны Жоары Кеесіні Жаршысы, 1993ж, №14, 275-жат;
30. азастан Республикасыны Жоары Кеесіні Жаршысы, 1993ж, №2.
31. Каиржанов Е.И. Уголовное право. РК (Общая часть). Алматы, 1998г.
32. .Наумов А.В. Уголовное право. Общая часть. Курс лекций. Изд-во БЕК. Москва. 1996г.
33. Уголовное право Росии. Общая часть. Т.1.Москва., 1994г.
34. Уголовное право Российской Федерации (отв. ред. Б.В. Здравомыслов) М., 1996г.
35. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации ( под. ред. А.В. Наумова). М., 1996г.
36. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации ( под. ред. Ю.И. Скуратова и О.М. Лебедева). М., 1996г.
37. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации ( под. ред. В. И. Радченко). М., 1996г.
38. Р ылмысты ы. Жалпы блім. Аыбаев А.Н. Алматы ., «Жеті Жары», 1998ж.
39. Р ылмысты ы. Жалпы блім. Алауханов Е.О. Алматы ., «Жеті Жары»,2001ж.
40. Советтік ылмысты право. А.М. Мамытов. Алматы., 1970ж.
41. Советский уголовный закон. Н.Д. Дурманов. М., 1967г.