Бсекелестік жне монополия

 

 

Бсекелестік– бл нарыты шаруашылы субъектілері арасындаы осымша табыс алу масатыментауарларды сату, ндіріс факторларына ол жеткізуді е ыайлы жолдары шінбаталасты.

 

 

 

Сала ішіндегі – е жоары пайда алу шін бір сала ксіпорындары арасындаы бсекелестік.

 

Салааралы – капиталды салуды е тиімді шарттары шін р трлі салалардаы ксіпорындар

арасындаы бсекелестік.

 

 

 

 

Баалы бсекелестік – тауар сапасы мен трлерін згертпей, баасын тмендету, ндіріс шыындарын азайту негізінде осымша пайда алу шін крес.

Нарытан тыс крес трлерін олдану – аржылы айла-шара, нды ааздар алыпсатарлыы, нерксіптік тышылы, мемлекеттік органдар арылы ысым крсету, бсекелесті кш жолымен жою жне т.б.

Баадан тыс бсекелестік –тауар асиеттерін згерту, оан сапалы жаа асиеттер беру, субститут тауарларды шыару, сатыланнан кейінгі техникалы ызмет крсету, жарнама жне т.б.

 

 

 

Млтіксіз бсекелестік – (еркін бсекелестік нарыы) нарыты классикалы лгісі.

 

Млтікті бсекелестік – (млтікті бсекелестік нарыы) нарыты азіргі лгісі

 

а) монополия (бір сатушы стемдік етеді),

б) дуополия (екі сатушы стемдік етеді),

в) олигополия (бірнеше сатушы (2 – 5) стемдік етеді),

г) монопсония (1 сатып алушы стемдік етеді)

д) нім дифференциациясы орын алатын монополия (сас, біра

бірдей емес тауарлар сынатын сатушыларды кп саны).

 

 

 

Табии,

Жасанды (картель, синдикат, трес, концерн, конгломерат),

Кездейсо,

Монополия – бл бір тлаа, бір топ тлалара немесе мемлекетке тиесілі ндіріс, ксіп, сауда жне де баса ызметтер трлеріне ерекше ы.

 

 

Фирмалар саны– те кп,

нім трі – біркелкі,

Бааа баылау жасау – жо,

Салаа ену шарттары – кедергілер жо,

Баадан тыс бсекелестік – жо.

 

 

 

Саладаы фирмалар саны – біреу немесе бірнешеу,

нім трі – сараланан,

Нарыты бааа сер ету тсілі – бааларды белгілейді,

Салаа енудегі тосауылдар – басым,

Баадан тыс бсекелестік – басым.

 

 

 

 

Ресурстарды баылау;

Патенттер мен авторлы ытар;

Кімет лицензиялары.

 

Табии монополия – бл екі немесе одан да кп фирмалардан крі аз шыындармен нарыты белгілі бір тауар немесе ызмет трімен жалыз фирма амтамасыз ете алу салдарынан пайда болатын монополия.

Жасанды монополия – сз байласу немесе бсекелестерді басу негізінде пайда болады.

Кездейсо монополия – капиталды тиімді салынуын амтамасыз ететін з ттынушылар шебері шін сранысты сыныстан уаытша басымдылы жасау нтижесінде пайда болады.

Монополиялар пайда болуыны басты себебі – ндіріс пен капиталды шоырландырылуы.

Монополия масаты – монополиялы пайда алу.

Масата жету ралы – монополиялы баа.

 

Клдене шоырландыру – ндірісті бір саласында ызмет ететін компанияларды біріктірілуі,

Тік бірігу –ндірісі бір технологиялы сызыпен байланысты р салалы компаниялар біріктірілуі,

Диверсификация– технологиялы жаынан байланысы жо р салалы компаниялар біріктірілуі.

 

Картель – нарыты, ндіріс лесін, баа дегейін блу туралы монополиялы келісім.

Синдикат– бірлесіп німді ткізумасатымен бірігу,

Трест– бірлескен меншік, ндіріс пен тауарды сатуды жалпы басару негізінде бірлесу.

Концерн – бір аржылы орталыы баркп салалы фирмаларды біріктірілуі