ЖІ дефляторыны згеруі жалпы баалар дегейіні згеруін, яни инфляция немесе дефляция процесін бейнелейді.

Номинал ЖІ-ді ТБИ немесе ЖІ дефляторы кмегімен тзету салыстырмалы есептерді жылдара бліп жасауа ммкіндік береді.

Жалпы таза нім (ЖТ) – бл амортизациялы аударымдардан «тазартылан» ЖІ.

ЖТ = ЖІ - А

ЖТ ішіне жанама салытар енеді (С, акциздер жне кедендік баждар).

 

Егер ЖТ жалпы клемінен жанама салытарды шыарып тастаса, онда алынан сома лтты табыс (Т) шамасын крсетеді.

Т = ЖТ – жанама салытар.

 

лтты табыс – бл ндіріс факторлары иелеріні табысы (рента, пайда, ебекаы, ксіпкерлік табыс).

Жеке табысты (ЖТ) есептеу шін Т мыналарды шыарып тастау керек:

- азаматтарды леуметтік сатандыру жарналары;

- пайдаа салынатын салытар,

- ксіпорындар мен фирмаларды блінбеген пайдасы,

- дивидендтер,

- трансферттік тлемдер,

- алынан пайыздар.

 

ЖТ – табыс салыы = ттыну мен сатауа жіберілетін жеке басарылатын табыс.

 

Елді басару шінмемлекет мір сріп жатан шаруашылы ортаны жадайы туралы оперативті, берік, сенімді апарат ажет. Бл апаратты лтты есептер жйесінен (ЕЖ) алуа болады.

ЕЖ – бл зара рекеттескен макроэкономикалы крсеткіштер жйесіне негізделген, елді ЖІ жне Т ндіру, блу, айта блу жне соы пайдалану процесін есептейтін, барлыын амтитын жйе.

ЕЖбухгалтерлік есепте олданылатын аидалара, яни р операцияны екі жаты жазу аидасына сйкесрастырылады.

 

 

 

Ел экономикасыны ажеттіліктеріне сйкес келеді;

Халыаралы салыстыру мселелеріне сйкес келеді;

ндіру, блу, айта блу жне соы пайдалану сатысында ЖІ, Ж, Т, ЖТ ндірісін

крнекі трде сынуа ммкіндік береді.

 

ІЕЖ. Нарыты шаруашылы субъектілері

 

 

Блінуі:

- ндірістік фирмалар,

- й шаруашылыы,

- мемлекеттік кімшілік мекемелер,

- аржылы мекемелер мен органдар, шет ел.

 

Нарыты экономикада операциялар номенклатурасыны блінуі:

- тауарлар жне ызметтермен жргізілетін операциялар (ндіріс, инвестиция, ттыну, импорт жне т.б. бойынша)

- блу операциялары (ебекаы, дивидендтер, леуметтік сатандыру тлемдері жне т.б.)

- аржылы операциялар (аша, нды ааздар, валюта, несиелік жне т.б. операциялар).

 

Есепке алуда олданылатын шоттар:

- ттас экономика (біріктірілген шоттар).

- экономика секторы,

- экономика саласы,

- жеке экономикалы операциялар.

 

Негізгі шоттар:

 

а) ндіріс шоты (ндіріс ызметіні нтижелерін крсетеді)

- шыындар,

- аралы ттыну,

- осылан н ндірісі,

бл шотты нтижесі – осылан н;

б) табыстарды пайда болу шоты (пайда болу процесін сипаттайды)

- пайда,

- ебекаы,

- меншік табыстары,

- леуметтік тлемдер,

- баса табыстар;

в) табыстарды блу шоты (табыс негізгі алушылары арасында алайша блінетіндігін крсетеді)

- й шаруашылыымен,

- фирмамен,

- мекемелермен,

- кімшілік рылымдармен;

г) табысты пайдалану шоты (ЖІ-нен пайда болу процесін крсетеді)

- соы ттынуды,

- жалпы жинатауды;

 

 

д) капитал шотыбейнелейді:

- капиталды шыындарды,

- капиталмен жасалатын операцияларды,

- сатауларды,

- орлар згеруін,

- негізгі капитал амортизациясын,

- капитал аударылуын;

 

 

е) аржылы шот крсетеді:

- аржылы активтер мен пассивтерді орытынды згерістерін;

- сальдо, борыш талаптары мен міндеттемелеріні пайда болуын.

 

 

Активтер - бл

- жеке жне зады тлаларды меншігі;

- рамы бойынша ндіріс ралдары крсетілетін бухгалтерлік баланс блігі:

а) негізгі аражаттар,

б) дайын нім,

в) ндірістік орлар;

- аша табыстарыны баса трлі шыындардан басым болуы.