Таырып. Макроэкономикалы тепе-тедік жне одан ауыту
Жиынты сраныс – бл й шаруашылыы, фирмалар, кімет берілген баалар дегейінде сатып алуа тілек білдіретін тауарлар мен ызметтер млшері.
Жиынты сраныс – бл нарыта сынылуы ммкін тауар мен ызметтерді жалпы млшері (бл алыптастырылатын Ж).
Классикалы мектеп жатаушылары нарыты экономика – бл з-зін реттейтін жйе деп есептеген. зін-зі реттеу мыналар арылы жзеге асырылады:
- сраныс,
- сыныс,
- баа,
- бсекелестік.
азіргі экономикалы ылымдажиынты сраныс пен жиынты сыныс арасындаы тепе-тедікті сипаттауа екі теориялы кзарас бар.
Біріншісі– классикалы саяси экономия мектебі,
Екіншісі– классикалы мектеп.
Макроэкономикалы тепе-тедікті классикалы теориясы е крделі сынатан 1929-1933 жж. экономикалы дадарыс кезінде тті (лы депрессия). Ол е алдымен
- экономикасы трт жыл бойы:
- апатты жмыссыздыа,
- ндіріс тмендеуіне,
- іскерлік белсенділікті ысаруына
тап болан дамыан елдерді заымдады.
АШ-та, мысалы, осы кезеде – Ж 30 % астам ысартылды, - жмыссызды 3 пайыздан 25 пайыза дейін сті, таза инвестициялар теріс болды.
Батыс елдеріні кіметтері біршама уаыт дстрлі экономикалы теория жатаушыларыны нарыты жйе дадарыстан ішкі тратылы резервтеріні есебінен зі шыады деген сздеріне сйеніп рекетсіз отырды. Дегенмен, уаыт тіп жатты, ал жандану болан жо. Экономиканы жаа кейпін танып, сипаттай алан, оны ызмет ету задылытарын шыарып, дадарыстан алып шыу рецептерін сынан бірінші адам Дж.Кейнсболды. Оны «Ебекпен амтылу, пайыз жне ашаны жалпы теориясы» кітабы (1936 ж.) экономикалы ойлауда тбегейлі згеріс жасады. Дж. Кейнс ерекше макроэкономикалы мселелер шеберін белгіледі:
- оларды талдауды діснамасы мен дістемесіні негізін салды,
- мемлекетті белсенді экономикалы саясатыны аидаларын алыптастырды,
- экономикалы мінез-лыты зерттеу згеруі жне тексерілуі ммкін, яни эконометрикалы сипатты болуы ммкіндігін крсетті,
- нарыты механизм з бетімен тепе-тедік орната алмайды.
| |||
 | |||
экономикалы талдауа агрегатты кзарас;
нарыты механизмні жетілмегендігі (монополиялар билігі, бааларды кімшілік орнату, ммілелерді за мерзімді келісімдер негізінде жасау, болаша белгісіздігі);
нарыты механизммен алыптастырылатын экономикалы коньюнктураны арастыру, оны за емес ыса мерзімде арастыру ажет;
экономикалы жйедегі аша роліне ерекше назар аудару;
нарыты экономикадаы табыстар мен жина ашаларды суі дл осы йлесімділікте инвестицияларды сетіндігін білдірмейді;
жина ашаны басым блігі й шаруашылыында, олма ол аша трінде шгіп алады жне ор жинау ымбат тауарлар (й, жер, автомобиль жне т.с.с) сатып алуа, «екінші» зейнетаыны алу шін, «ара кнге», балаларды жоары білім алу шін тлеуге жиналады.
Несие пайызыны нормасына,
Коньюнктура жадайына,
Ктілетін пайда нормасына,
Салы салу млшеріне,
Инвестициялауа ізденуіне.
Дадарыс уаытында ксіпкерлерді инвестициялы шыындары пайызды млшерлемені тмендеткенні зінде ысаруы ммкін;
тімділік артышылытары да (индивид олында стауа ынталанатын аша пайдалылыын ерекше игілік ретінде крсетеді) инвестициялар клеміне серін тигізеді.
Наты нарыты экономикада ндіріс жне ебекпен амтылу дегейі баа дегейінен туелсіз болады.
Сраныс се келе, баалар да седі, ал сраныс ысаранда баалар брыны дегейінде алады (тежегіш тетікті тиімділігі). Дж. Кейнс крсеткендей, сраныс ысаруы баа дегейіні тмендеуіне емес, ндірісті жне ебекпен амтылуды ысаруына келеді.
Тмен ебекаы мынаны білдіреді:
- халыты сатып алу ммкіндігіні тмендеуін,
- мемлекеттік бюджетке салыты тсімдерді азаюын,
- ндірісті жне ебекпен амтылуды тмендеуін.
Жиынты сраныс пен жиынты сынысты лгісі
Р
А S
Жиынты сыныс (АS)
Бааларды тепе-те дегейі.
Жиынты сраныс (АД)
A Д
Q
Ттынылатын Ж динамикасына баа факторларымен атар баадан тыс факторлар да сер етеді.
АД клеміні динамикасына сер ететін баа факторларына мыналар жатады:
1. байлы тиімділігі (Пигу тиімділігі).
2. пайызды млшерлеме тиімділігі (Кейнс тиімділігі).
3. айырбастау баамы тиімділігі (Манделл – Флеминг тиімділігі).
Баадан тыс факторлара жататындар:
- ттынушылы шыындардаы згерістер,
- инвестициялы шыындар,
- мемлекеттік шыындардаы згерістер,
- таза экспорта жмсалатын шыындар.
Пигу тиімділігі – бааларды жалпы дегейі скенде (тмендегенде) жинаталан аржылы активтерді наты ны тмендейді (ктеріледі), осыан сйкес АД азаяды (кбейеді).
Кейнс тиімділігі– ашалы масса траты - шарты: баалар седі ашаа деген сраныс ктеріледі
пайызды млшерлеме кбейеді АД ысарады.
Манделл Флеминг тиімділігі – баалар тседі ашаа деген сраныс азаяды пайызды млшерлеме тмендейді лтты валюта курсыны наты клемі тседі таза экспортты ынталанды-рады АД кбейеді.
Р
Р1
Р2
АД
ВНП
Q1 Q2
|
Ттыну шыындарыны згеруі - а)ттынушыларды л-ауаты,
б) ттынушыларды міті,
в) ттынушылар берешегі,
г) салытар.
Инвестиция шыындарыны згеруі - а)пайызды млшерлемелер,
б) инвестициялардан ктілетін пайда,
в) ксіпорындардан алынатын салы,
г) артылан уаттар.