Таырып. Мемлекетті сырты экономикалы ызметі

Адамзат рулы ауымдардаы, тайпалардаы, лттардаы бастапы тйытылыты жеу шін затыы 10 мы жыл болатын тарихи жолды бастан кешірді. азір адамдар дниежзілік шаруашылыты жаа негіздерде жасауда.

Дниежзілік шаруашылы – бл р трлі елдерді лтты шаруашылытары халыаралы ебек блінуі негізінде трлі байланыстармен (экономикалы, техникалы, ылыми, мдени жне т.б.) біріктірілген ауымды экономика.

Халыаралы ебек блінуі – бл дниежзі елдеріні здерінде німні белгілі бір тріні дамуына е олайлы жадайлар бар німдерді ндіруге мамандандырылуы.

азіргі кезедегі дниежзілік шаруашылы дамуыны жаа баыттары:

1) мемлекеттерді, оларды материалды ызыушылытары негізінде халыаралы ынтыматастыы;

2) дниежзілік нарыты кеістікті кеейту;

3) елдер арасында шаруашылы байланыстарды барлы нысандарын дамыту:

- сырты сауда;

- интеграция (лтты шаруашылытарды біріктіру);

- ылыми-техникалы апаратпен жне технологиялы зірлемелермен алмасу;

- жмыс кшіні халыаралы кші-оны;

- капиталды шыару жне халыаралы несие;

- халыаралы валюталы атынастар;

- ндірісті интернационализациялау.

 

ндірісті интернационализациялау азіргі дниежзілік шаруашылыты экономикалы негізі болып табылады. Олбір елдерді ндірісіні баса елдерде нтижелерін ттынылуымен байланыстыратын йымдастырушылы-экономикалы байланыстарды дамуын білдіреді. р ел басаларымен салыстыранда салыстырмалы трде аз шыын кететін кадрларды шыаруа мамандандырылады. Салыстырмалы артышылыы бар мемлекет (салыстырмалы артышылытар аидасы) бай болады, біра ондай артышылыы жо ел де жаман болмайды. Нтижесінде адамзат сауда жасаудан тыста алады.

Халыаралы сауда – бл халыаралы ебек блінуіне негізделетін жне экспорт пен импорт кмегімен жзеге асырылатын халыаралы экономикалы атынастар нысаны.

 

 

клемі,

рылымы,

зара туелділігі,

ндіріс дегейі.

 

Халыаралы сауда клеміні крсеткіштері:

- сырты сауда айналымы = экспорт + импорт;

- сауда балансы (сауда балансыны сальдосы) = тауарларды экспорты мен импортыны айырмашылыы.

Активті сальдо – табыс сомасыны экспорттан импорта басым болуы.

Пассивті сальдо – импорта жмсалатын шыындар сомасыны экспорттан тсетін табыс сомасынан басым болуы.

Экспорттік квота – бл экспорт шектеулі болан жадайдаы экспорттауа рсат берілген тауар млшері.

Экспорттік потенциал – бл берілген ел дниежзілік нарыта з экономикасына зиян келтірмей сата алатын нім лесі.

Халыаралы сауда тиімділігі (пайдалы) екі трыдан бааланады:

1) Абсолют артышылытар теориясы: мемлекет белгілі бір тауарды тмен ндірістік шыындармен ндірсе, баса мемлекетке араанда осы тауарды шыаруда абсолют артышылытара ие болады (климатты, географиялы, технологиялы жне т.б.).

2) Cалыстырмалы артышылытар теориясы (Д. Рикардо).

Егер мемлекетті барлы нім трлерін ндіруде шыындары тмен болса не олар млдем болмаса, онда ндіріс пен сауданы мамандандыруды салыстырмалы артышылытары рекет ете бастайды.

Егер елдер арасындаы шыындар атынасыны айырмашылытарына кіл аударса, онда ел зіні потенциалды рекеттесуіне араанда тауарды тмен балама шыындармен ндіруге абілетті болса, тауар ндіруде салыстырмалы артышылытара ие болады.

Салыстырмалы артышылытар аидасы. Егер р тауар балама шыындары тмен болатын елде ндірілсе, сонда ана німді шыаруды жиынты клемі е лкен дрежеде болады.

 

 

 

Тауарлар саудасы,

Ызметтер саудасы.

Сауда шектеулері келесі нысандарда крінеді:

- Импортты баждар (тарифтер),

- Тарифтік емес тосауылдар.

 

 

Протекционизм (ішкі нарыты шет ел тауарларынан орау жне импортты шектеу):

- шеттен келуге баждар енгізу,

- белгілі тауарлар саудасына мемлекеттік монополия орнату,

- импорт жне экспорт квоталары,

- айыпплды тосауылдар,

- лтты экономикаа жрдем аражат блу саясаты,

- демпинг.

 

Фритредерлік (еркін сауда саясаты).

 

Капиталды шыару– экспорт – пайдалыра орналастыру мен олдану масатымен капиталды баса елдерге шыарылуы.

 

 

 

 

Жмыс кшіні халыаралы оныс аударуы – ебекке абілетті халыты лтты шекарадан тыс орын ауыстыруы.

оныс аудару сальдосы – шет елге кеткен адамдар саны (эмигранттар) мен берілген елге шет елден келген адамдар саны (иммигранттар) арасындаы айырмашылы.

оныс аударуды экономикалы себептері:

- тмен мамандандырылан жмыс кшіне сранысты тмендеуі жне сынысты суі;

- дамыан елдерде жоары мамандандырылан мамандара сранысты суі;

- ебекаыдаы мемлекетаралы айырмашылы.

Р 1989 ж. сана мліметтеріне сйкес барлы халы – 16,2 млн. адам.

1999 ж. сана мліметтеріне сйкес барлы халы – 14,9 млн. адам.

2005 ж. сана мліметтеріне сйкес барлы халы – 15,1 млн. адам.

айта ру жылдары р трлі себептермен азастан Республикасынан 2,5 млн. адамнан астамы шет елге оныс аударды, ал азастан Республикасына 1,3 млн. адам оныс аударды.

Валюта жйесі – бл валюталар, оларды олдануды ережелері мен нормалары, тлем ралы ретінде ауыстыру мен пайдалану жиынтыы. Р валюталы атынастар «Валюталы реттеу туралы» Заымен реттеледі (24.12. 1996 ж. жне 30.01.2001 ж. № 154 заа толытырумен)

 

 

Алтын стандарт(1879 – 1934 жж.):

- аша бірлігін белгілі алтынмен аржыландыруды бекіту,

- алтын орлары мен ішкі аша сынысы арасындаы ата ара атынасты олдап отыру,

- алтынны еркін экспорты, импорты.

Бреттон – Вуд жйесі (1944 - 1971 жж.):

- ХВ – халыаралы валюта орын йымдастыру,

- лтты валютаны алтынмен (доллармен) аржыландыруды бекіту,

- лтты валюта баамын баса валюталара атысты згеріссіз сатау міндеттемесі.

Басарылатын былмалы валюта баамдары жйесі 1976 жылдан:

- валюта баамдары еркін былуы керек,

- орталы банк валюта нарыында алып-сатар операциялары нтижесінде пайда болан валюта баамдарын тегістеу шін валюта итервенцияларын ткізуге міндетті.

Валюталы баам – бл баса валюталар аша бірліктерімен бейнеленген берілген валюта бірлігіні баасы.

 

 

Тіркелген баамдар, р ел з аша бірлігін алтынмен (доллармен) аржыландырылуын бекітеді, осы арылы з валютасы жне баса ел валютасы арасындаы айырбастау баамы аныталады. лтты валютаны тіркелген баамын олдап отыру масатымен мемлекет з шет ел валюта орларын немесе алтынды сату-сатып алуды пайдаланады.

Еркін былмалы баам – сраныс жне сыныс негізінде аныталады жне мемлекетті з валютасы баасына андай да болмасын сер етуіне жол бермейді. Валюта баамдарыны еркін былуы тапшылы пен тлем баланстарыны активтерін автоматты трде тзетіп отырады.

Басарылатын былмалы валюта баамдары жйесі. Валюта баамдарыны ыса мерзімді жне маызды былуларын тегістеп отыру шін р трлі елдерді орталы банктері ашы нарытарда шет ел валютасын сатуын жне сатып алуын кздейді.

 

Валюта интервенциясы – бл шет ел валютасын сату-сатып алу.

Ел резиденттері мен баса мемлекеттер резиденттері арасындаы барлы ммілелерелді тлем балансында сипатталады.

 

 

 

Аымдаы операциялар шоты –тауарлар мен ызметтер экспорты жне импортымен байланысты шет ел валютасыны барлы тсімдері мен шыындарын, сондай-а, елді лемні баса мемлекеттеріне таза трансферттік тлемдерін тіркейді.

Капитал озалысыны шоты – жыл бойы материалды жне аржы активтерін сату-сатып алумен байланысты капитал аымын сипаттайды. Аымдаы операциялар жне капитал озалысы бойынша балансы сйкес келмейтін тлем балансын реттеу шін шет ел валютасыны ресми орлары пайдаланылады.

Экспорт операцияларын сипаттайтын тлем балансыны баптары,несие деп есептелінеді, йткені шет ел валютасыны тсімдерін «ебекпен табылуын» білдіреді; импорт операцияларын сипаттайтынбаптар дебет деп есептелінеді, йткені шет ел валютасыны шыындалуын білдіреді.

ндірісті интернационализациялау негізі халыаралы бліну – жеке мемлекеттерді белігілі бір тауарды ндіруге мамандандырылуы.

 

Объективті(табии–климатты, тарихи жне т.б.),

Субъективті (саяси),

Бсекелестік,

Халыаралы мамандандыру жне кооперациялау.

 

 

Салааралы,

Салаішілік,

Пндік,

Блшектелген,

Технологиялы.

 

 

 

Жалпы нары,

Еркін сауда айматары,

ызметті йлестіру,

Одатар.

 

 

Лизензияларды, «ноу-хау», техникалы тжірибені беру, сату,

Технологиялы білімдер сыну,

нерксіптік жне техникалы рекеттестік,

Инжинирингтік ызмет крсету,

Инвестициялы рекеттестік, ндірістік жне ылыми-техникалы кооперациялау шегіндегі технологияларды беру,