Лекция. Саясаттану ылым ретінде

Саясаттану» пні бойынша лекция тезисі

 

 

лекция. Саясаттану ылым ретінде

1. Саясаттануды объектісі мен пні.

2. Саясаттануды задары мен категориялары

3. Саясаттануды дістері мен функциялары.

масаты:Саясаттану ылымына пн жне ылым ретінде тсінік беру, саясат ымы, мні, обьектісі, задары, категориялары мселелерін, діс-тсілдерін арастыру, саясатты функцияларын айындау.

міндеттері:Таырып бойынша апараттарды толы мегеру, саясаттануды негізгі теорияларымен танысу

1. Саясаттану (политология) сзі гректі «политика» (саясат) жне «логос» (ілім) деген сздерінен шыан, саясат туралы ылым деген маынаны білдіреді. Ал саясат сзіні зі кне грек ымдарына негізделген politike – «мемлекетті басару нері немесе мемлекеттік істі жргізу» деген сзінен алынан. Алашы кезде саясат ымыны длме-дл аудармасы мемлекеттік істі жргізу болан болса, азіргі кезде саясат ымыны ауымы ке, крделі зерттеу мселесі бар ылым саласы. Саясаттану оамды ылымдар жйесінде з орны мен ролі, зіндік атаратын ызметі бар ылым болып табылады. азіргі тада саясаттану ылымы дниежзілік ылыми сахнада академиялы пн ретінде алыптасып, ке ріс алуда. Ежелгі Шыыс, антикалы дуірді ойшылдары мемлекетті, саяси билікті мні неде жне кімге ызмет етеді деген сратара жауап іздеген. Біра ол кездегі пайымдаулар негізінен діни-мифологиялы сарында болатын. Кейінірек адамзатты іс-тжірибесіні, аыл-ойыны, мдениетіні дамуына байланысты саясатты ымдары, тсініктері, тжырымдамалары пайда бола бастады жне саяси рылымы мен атынастарыны одан рі крделіленуі, материалды ндірісті, халы саныны суі оны міріне мемлекетті тікелей араласуына келіп сотырады. Мндай жадайда лы ойшылдар саясатты ылыми трыдан тсініп, оны орынды пайдалануды, мемлекетті тиімді басаруды жолдарын іздестіре бастады. Бдан келіп саяси теориялар туды. Б.з.б. бірінші мыжылдыты ортасында саясатты діни-мифологиялы тануды орнына философиялы – этикалы тсіну трі келді. Мнда аса зор ебек еткендер – Конфуций, Платон, Аристотель сияты ойшылдар. Бл ойшылдар саясатты теориялы трыдан зерттеп, оны этикамен тыыз байланыста арады. Саясаттануды негізін алаушы деп данышпан алым Аристотельді айтады. Орта асырда саясатты тсінуді діни-этикалы трі алыптасан. Оны негізін салушы Ф. Аквинский, А. Августин болды. Саясатты азіргідей тсінуге мол лес осан Италияны ХVІ асырда мір срген ойшылы Н.Макиовелли еді. Ол саясатты теологиялы тсінуден арылтып, саяси ойды оамдаы табии мірден туан мселелерді шешуге бейімдеді. Феодализні ыдырап, капиталистік атынастарды алыптасуы оамды демократияландырып, жалпыа бірдей сайлау ыын енгізуге, кпшілік саяси партиялар мен азыналарды кеінен анат жаюына, апарат ралдарыны рістеуіне ммкіндік берді. Бл ретте Дж. Локк, Ш.Л.Монтеське, Ж.Ж.Руссо, Т. Джеферсон, Т. Пейн, И.Кант, Гегель сынды крнекті алымдар кп ебек сіірді. Саяси ойды дамуында К.Маркс пен В.И.Ленин де маызды орын алады. Сонымен бірге, саясаттануды азіргі кездегі зерттелуіне М.Веберді, К.Луйисті, Р.Риплиді, В.Пареттонын, Г.Монтескьені, Ч.Мерриамны, А.Финифтерді жне т.б. кзарастар жйесі елеулі ыкпал жасады. Казіргі кезде дниежзінде саясаттануды, оны объектісі мен ылым ретінде зерттеу ісінде оны трлі тсілдері мен дістерін, жолдары мен трлерін іздеу белсенді трде жргізіліп жатыр.

Саясаттануды алыптасу эволюциясы саяси – ылыми дебиеттерде 3 кезеге блінген: философиялы кезе, эмпирикалы кзарастарды сынау кезеі жне азіргі тсініктегі саясаттануды дербес ылым ретіндегі алыптасу кезеі.

- Философиялы кезе шамамен Аристотель заманынан бастап, Америкадаы азамат соысына дейінгі кезе ( 1861-1865).

- Сол азамат соысынан бастап екінші дниежзілік соысы аралыын амтиды.

- Екінші дниежзілік соыстан кейінгі уаыттан бгінге дейінгі мерзім.

Бгінгі кні саясаттану – азіргі заманы оамны саяси мселелерін зерттейтін, болашатаы саяси оиаларды лгісін зірлейтін жне оамны саяси жйесіні жмысына объективті сараптамалы баа беретін ылыми пн. Саясаттану пні оамны саяси саласын, оны даму задылытарын, азіргі саяси мірді йымдастыруды, басаруды, оны рылысы мен жмыс істеуін зерттейді. Ол адамзатты демократиялы оамдаы ыы, еркіндігі мен міндеттері, жеке адамны саяси-ыты жадайы, оны саяси мірге атынасу тсілдері, саяси згерістерді трлері, саяси мдениетті алыптастыруды мазмны мен жолдары, азіргі замандаы сан трлі саяси идеялы зарастар, жааша саяси ойлауды мні, азіргі дниежзілік дамуды озаушы штері туралы тсінік береді. Ол брыны жне азіргі саяси жйелерді, адамны санасындаы, кзарасындаы, масат мддесіндегі жне мінез-лы, іс-рекетіндегі саяси згерістерді арастырады. Ол, бір жаынан, жиналан деректерді орытады, екінші жаынан, былыстарды зара састыы бойынша болашаа болжам жасайды.

2.Саясаттануды задарын мынадай шартты трдегі топтара блуге болады.

1) Саяси – экономикалы задылытар;

2) саяси -леуметтік задылытар;

3) Саяси – рухани задылытар

Саясаттану зіні таныды процесінде мынандай принциптерге сйенеді. 1) Саясаттану оамны саяси міріні немі озалыста болатын процесс ретінде арастырады.2) Саяси мірді немі айшылыты болатын процесс ретінде тану принципіне негізделеді. 3) Саясаттану саяси былыстарды жалпы саясатты ішкі бірттастыын мойындау принципіне негізделеді. Бл принциптер оамды процесті бірбтін озалыс ретінде тануа ммкіндік береді. Сондай-а ылыми саясаттану ылыми танымны мынандай жалпы философиялы принциптеріне де сйенеді: тарихи – логикалы сабатасты принциптері, абстракциядан деректілікке ту жалпыны ерекшені жне жекешені диалектикалы бірлігі принципі.

ылымны баса салаларындаы сияты саясаттануды да зіндік ымдары (категориялары) бар. Оан саяси былыстар мен процестерді мнін білдіретін ылыми терминдер, сз тіркестері жатады. Мысалы: "саясат", "саяси билік", "саяси жйе", "саяси тртіп", "саяси партия", "саяси мдениет", "сая­си леуметтену", "саяси мір", "саяси атынастар", "оамды йымдар", "мемлекет", "демократия", "егемендік", "ыты мемлекет", "азаматты оам", "ішкі саясат", "сырты саясат" жне т. б. оамды бдан баса да ылымдар зерттейтін боландытан, жоарыда крсетілген ымдарды баса оамтану пндері де (тарих, леуметтану, флсафа, ытану) пайдалануы ммкін. Біра олар бл категорияларды з пніне сйкес олданады.

3.Саясаттану саяси былыстар мен згерістерді мн маынасын тсініп білу шін бірталай дістерді пайдаланады. діс деп зерттеу жргізуді йымдастыру тсілін айтады. Олара салыстырмалы, жйелеу, социологиялы, тарихи, бихевиористік, нормативтік жне т. б. дістер жатады. Салыстырмалы діс р трлі елдердегі саяси былыстарды салыстырып, оларды жалпы жатарын жне жеке ерекшеліктерін ажыратуа ммкіндік береді. Жйелеу дісі саяси былыстарды баса рделі рылымны бір блігі ретінде арап, оны райтын элементтерді леуметтік мірдегі орнын, ызметін айналадаы ортамен, баса былыстармен байланысты зерттейді. Социологиялы діс саясатты оам міріні экономикалы, леуметтік рылым, мдениет жне т.б. жадайына байланысты анытайды. Тарихи тсіл саяси былыстарды мерзімі жаынан дйекті, заманына арай, брыны, азіргі жне болашаты байланысын айындай отырып арастырады. Бихевиористік діс жеке адамдар мен топтарды іс рекетін, белгілі бір саяси жадайларда адамдарды здерін здері алай стауын талдауа негізделеді. Нормативтік діс оамды игілікті е мол амтамасыз ететін немесе адама уел бастан тн ажыратылмас табии ыты іске асыруа барлы ммкіндікті жасайтын саяси рылысты трін іздейді. Ал брыны Кеес Одаы езінде е дрыс жне мызымас тсіл болып есептелген диалектикалы-материалистік діс болатын. Ол табиаттаы, оамдаы жне санадаы былыстар мен процестерді бірімен-бірі тыыз байланыста жне здіксіз даму жадайында болады деп санайды. Жоарыда аттары аталан дістермен атар баса да діс-тсілдер бар. ХХ асырды ортасынан бастап саяси зерттеулердегі негізгі дістер болып дстрлі діс саналады. Дстрлі діске тарихи, зады, институционалды дістерді кіргізеді. Тарихи дісте саяси оиаларды сипаттауа, ткен саясатты баалауа, зады дісте конституциялы прициптер мен ыты кодекстерді зерттеуге баса кіл блінеді. Институционалды дісті олардан айырмашылыы – ол саяси институттарды ызметіне талдау жасауа баса зейін салатын нормативтік-ыты тсілді басым болуымен сипатталады. Эмприкалы дісті саясат ылымына американды зерттеушілер енгізді, олар здеріні назарын наты эмпирикалы деректерді: индевитер мен леуметтік топтарды мінез-лын наты талдауа аударады. Бихевиоризмге (аылшын. Behavior- мінез-лы) ерекше тотау р трлі дістерді олдануа серін тигізеді, блар: статистикалы, санды жаттарды талдау, баылау, срау жргізу, эксперимент жасау.

Саясаттануда ылыми талдауды: салыстырмалы, жйелі, рылымды-функционалды дістері де кеінен олданады. Соы кезде саясаттануда герменевтика маызды роль атарады. Мнда саяси символиканы тілін зерттеуге, ымды аппарат олдануа негізделген, наты тіл шегінде жзеге асырылатын, субъектіні саяси былыстарды абылдау шегі мен саласын сипаттайтын саяси тжырымдамалар алыптастыруа баса назар аударылады.

Саясаттанулы зеттеулер методологияларына сонымен атар анализ жне синтез, абстракциялау, жалпылау, индукция жне дедукция, аналогия, модельдеу жне социологиялы дістер жне наты процедуралар жиынтыы трізді дістер кіргізіледі.

Бларды брі де саяси процестер мен оларды дамуы жнінде шынайы малматтар алуа тырысады. Сондытан азіргі демократиялы мемлекеттерде саясата байланыс­ты жадайларды зерттегенде сан трлі дістемелерді пайдала­нады. Саясаттануды міндеттері мен ызметтері де бар. Оан е алдымен танымды (гносеологиялы) ызметтер жатады. Олай дейтініміз саяси білім оамдаы оиаларды танып-білуге, оларды саяси мнін тсінуге жне болашаты болжауа ммкіндік береді. Саясаттану баалау ( аксеологиялык) ызметін атарады. Ол саяси рылыса, институттара, іс-рекеттерге жне оиалара саяси баа береді. Демократиялы мемлекеттерде саясаттану саяси леуметтену міндетін атарады. Ол азаматтыты, халыты демократиялы саяси мдениеттілігін алыптастырады.Саясаттану реттеушілік, басару ызметтерін атарады. Саясаттану саяси мірді жетілдіру міндетін де атарады. Бл ылым саяси институттар мен атынастарда, басаруда реформалар жасап, оларды айта арауда теориялы негіз болады. Е соында саясаттануды болжау ызметін атаан жн. Саяси зерттеулерді ндылыы саяси процестерді рдісін айнытпай бейнелеумен ана тынбайды. Ол белгілі бір саяси жадайларда алдыы атарлы, озы саяси згерістер жасауа баытталан ылыми негізделген болжаумен аяталуы тиіс. Саяси ылымны тпкілікті масаты да сонда.

дебиеттер

1.Жамбылов Д.. Саясаттану. Алматы. 2003.

2.апесов Н. Саясаттану. Алматы. 2003.

3.Хан И.Г.Саясаттану. Алматы.2003.

4.Аристотель. Политика. Соч.В 4-х томах. Москва. 1971.

5.Гаджиев К.С. Политическая наука. Москва.1997

6.Гаджиев К.С. Ведение политическуюнауку. Учебник. Москва. 2000.