Лекция. Мемлекет жне азаматты оам

1. Мемлекет ымы, оны мні.

2. Мемлекетті белгілері мен ызметтері.

3. Мемлекетті типтері жне функциялары.

масаты:Мемлекетті пайда болуы туралы тжырымдамаларды арастыру, пайда болуыны алышарттарын, белгілерін, трпаттары мен трлеріне жне басару формаларын айындау.

міндеттері: Студентті оу материалын зінше іздеп табуа, оны тсініп пайдалануа, онымен жмыс істеуге йрету.

1.Мемлекет саяси жйені негізгі институты. Мемлекетті пайда болуы (шыуы), ролі мен маызы жніндегі кзарастар, тжырымдар мен теориялы зерттеулер кне заманнан басталып, азіргі уаытта дамытылып отыр. Ежелден мемлекетті оамдаы орны мен ролі жнінде негізінен біріне – бірі арама-айшы, этатикалы жне антиэтатикалы деп блінетін екі баытты боланы белгілі. Этатикалы кзарас мемлекетті жаымдылыын, оны оамды пайдалылыын мойындаумен ерекшеленеді, ал антиэтатикалы баыт мемлекетті мойындамайды, оны леуметтік жне ытылы жауызды, жаманды ретінде арады. Мемлекетті мазмны мен мнін анытауа сипаттауа саяси ылымда р трлі трыдан арау орын алып отыр. Мемлекетке нормалы трыдан келу, оны мінез-лыты, леуметтк жне саяи атынастарды реттейтін нормаларды жиынтыы ретінде тсіндіреді (Г. Келхен). Мемлекетке институционалды трыдан арау (француз саясаттанушылары Ж. Бюрдо, М. Дювержье т.б.), оны билікті іске асырылуы (натылы крінісі) ретінде, крделі леуметтік – саяси табиаты бар жне орталытандырылан, иерархиялы рылымды формада мір сретін билікті институты ретінде тсіндіреді. Мемлекетті леуметтік трыда тсіндірушілікте ке тараан. Аристотель мемлекетті леуметтік – жіктелген оам ретінде тсіндіреді. Ол зіні барынша орынды талабы бар, орта тапа сйенетін идеалды мемлекет тжырымын жасады. Сонымен бірге Аристотель мемлекетті даму, бір формасынан екіншісіне ту задылытарын сипаттады, мемлекеттік ткерістерді трліше типтеріне талдау жасады. Мемлекетке леуметтік трыдан келу марксизмге де тн. Маркс мемлекетті, оамны баса сфераларымен леуметтік-тапты рылымымен, экономикалы процестермен ара атынасыны болуын крсетті. Осындай тсіндіруді кшті жаы тарихи трыдан арау (историзм), мемлекетті тарихи контексте ойылуы, оны дамуыны бірін-бірі алмастырушы тарихи формаларды тізбегі ретінде арау. Мемлекетті табиаты, ролімен маызын зерттеумен атар оны пайда болуы (шыуы) туралы кптеген пікірлер мен тжырымдар бар. Діни тжырым бойынша мемлекетті пайда болуын дайды діретімен байланыстырады. Патриархалды теорияны (негізін алаушы ХVІІІ асырдаы аылшын ойшылы Роберт Фильмер) болжамы бойынша мемлекет руларды тайпаа, лкен жалпылытара, одан да ірі ттастыа – мемлекетке дейінгі механикалы трде бірігу процесінде пайда болды деп арайды. Мемлекет патриархалды билікті кеейтілген формасы деу осыдан шыты. Бл теория мемлекетті семьядаы келік билікті жаласы, аморшысы ретінде арайды. оамды келісім теориясы бойынша мемлекетті пайда болуын мірлер, басарушылар мен оларды ол астындаыларды арасындаы шарттар мен келісімдерді нтижесі деп арайды. Баындыру теориясы мемлекетті шыуын нашар йымдасандарды жне лсіз топтарды жасы йымдасандар мен аса кшті топтарды жаулап алуымен тсіндіреді. Яни мемлекеттік рылым жеушілерді жеілушілерге стемдік етуіні формасы. Психологиялы теория бойынша мемлекет зіні тбірін адам даналыынан туындаан идеядан деп тсіндіреді (Ж. Бюрдо.) Мемлекет шыуыны луметтік – экономикалы тжырымыны ерекше сипаты бар. Мысалы Платон мемлекетті шыу кзін ебекті блінуімен, оамды басару ызметіні блектенуімен тсіндіреді. Бл идеяны е дамыан трін марксизмде кездестіреміз. Ал азіргі оамды ылымдарда мемлекетті пайда болуы туралы белгілі бір тжырымдар алыптасып отыр. Мемлекетті пайда болуыны алы себептерін сипаттайтын факторлар орын алып отыр, олары ішінде экономикалы, демографиялы, психологиялы, сондай-а сырты факторлар крсетілген.

2. азіргі тсінік бойынша мемлекет крделі, кп ызметтілікті, іштей жіктелген бірттасты. Баса саяси формалардан ол зіні рылымыымен, тіршілік рекетін реттейтін белгілі бір олда бар ережелерімен айрышаланады. Мемлекетті маызын сипаттайтын басты белгілерін бліп арау тиіс. Оан кіретіндері:

- егеменділік немесе тиісті территория тек ана мемлекет ие бола алатын жоары кімет

- шекарасы белгіленген мемлекетті территориясы

- ашы трде кш пайдалануа, кштеп мжбр ету скер, полиция, ауапсіздік ызметін, сот жне прокуратураны пайдалануа монополиялыы

- барлы халыа міндетті задар мен ережелер шыыру ерекше ыы барлыы ;

Мемлекетті орындайтын ызметтері туралы сз еткенде тмендегілерді бліп арауа болады: - Саяси басару; - Шаруашылыты йымдастыру; - Сырт ауіптен орау; - Мдени - идеологиялы; - лтты интеграция; - ы тртібін амтамасыз ету; - Тлім-трбие жне басалар.

3.азіргі заманда р мемлекет басалардан р трлі айрыша ерекшелік - згешеліктерімен кзге тседі. Жалпы аланда оларды екі трге - монархия мен республикаа блуге болады. Блуді басым белгісі болып басару трі есептеледі. Бл критеримен жіктегенде мемлекеттер трін: бірттас, федеративті жне конфедеративті деп айырып арауа болады. Мемлекеттерді баса трлерге блетін белгілері де болады: тапты, идеологиялы саяси рылысына байланысты жне таы басалар олданылатын тсіліне байланысты дебиетте л иеленушілік, феодалды, капиталистік, социалистік, демократиялы, тоталитарлы, автократиялы жне с.с кездестіруге болады.

дебиеттер.

1.Жамбылов Д." Саясаттану негіздері" .Алматы .1998ж.

2.Кенжебаев С. " Саясаттану негіздері" .Алматы. 1999ж.