лекция. Егемен азастанны саяси дамуы

1. азастан Республикасы дниежзілік атнастар жйесінде егеменді мемлекет ретінде

2. азастаннын, азіргі сырткы саясатыны негізгі масаттары мен принциптері

масаты:Халыаралы атынас алыптасуы мні, ондаы негізгі принцптер сіресе лтты мдде, халыаралы саяси институттар жне оларды ызмет ету механизмдері, сырты жне ішкі саясаттаы баыттарды талылап мнін ашу.

міндеттері:Мтінге осымша белгілер жасап кейбір орытындылар жасау

1. ХХ аяына арай жаа туелсіз азастан зіні жаа саяси жйесін алыптастырды. Мемлекеттік туелсіздікті басты атрибуттарына ие болды. Олар - толы шексіз суверенитет, республиканы территориялы бірлігі, республикалы азаматтыыны бар болуы жне ыты жйе, зіні мемлекеттік рміздер жне т.б.азастанны мемлекеттік егемендікке арай конституциялы эволюциясын басынан бастап крсету шін мына лшемдерге сйенуге болады:

- Конституциялы – ыты реттеу объектісіні дамуы, яни азастанны Ресейге осылуы аяталаннан кейін оамды атынастарды даму барысында индустриалды кезеге туі, сондытан егемендік идеясыны маыздылыын тсініп, оны талдап ету ажет.

- Конституциялы ыты атынастарды іс жзінде пайда болуы.

- азастанны бірынай территориалды бтіндік ретінде конституциялы - ыты субъектілігін институцияландыру жне ережелер арылы бекіту.

1991 жылы Кеес одаыны таралуымен суверенитетті шектейтін факторлар толы жойылды. Соан байланысты азастанны ТМД-а кіргеннен кейін суверениет шектейтін факторлармен байланысты емес. ыты мемелекеттегі билік бліну принципі азіргі Ата зада бекітілген.

1995 жылы 30 тамызда бкілхалыты референдум арылы азастан Республикасыны жаа Конституциясы абылданды. Демократиялы жне ыты атынастар жолындаы ыты кедергілір толы жойылып елімізді ркениет жолына тсуіне ке жол ашылды. азастан таза Президенттік республикаа айналды, ос палаталы Парламент рылды, кіметтін ролі артты. Азаматтарды ытары мен бостандытары ныайды.

Елімізді Ата заында егеменді мемлекет ру туралы тжырымдалан негізгі аидалары мен баыттары, ерекшеліктері бар. Мысалы, азастан Республикасыны Конституциясында мынандай тйінді мселелер ктерілген. Атап айтанда, біріншіден, орта тарихи тадыр біріктірген азастан халы, байыры аза жерінде еркіндік, тедік, бейбіт сйгіштік мраттарына берілген азаматты негізіндегі мемлекет орнатады делінген, екіншіден, бізді ел – демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік, бірттас (унитарлы) мемлекеттер атарына жатады. шіншіден, Ата Заымызды негізіне енді, брыныдай мемлекет емес, халы, адам (жеке тла) алынып отыр, яни мемлекеттік билікті басты айнар кзі-халы деп крсетілген (3 бап). Тртіншіден, азастан Республикасыны мемлекеттік тілі-аза тілі (7 бап). Яни, Ата заымызда азамат, оам жне мемлекет арасындаы атынастар шын бейнесін тапан.азастан Республикасыны жалпы жер клемі 3 млн. шаршы км-ге жуы, оны мемлекеггік аумаы (Ресей Федерациясын оспаанда) брыны 13 одаты республиканы ттас аландаы жер клемінен лдеайда кп. Бізді аумаымыз — бес Францияны немесе он Англияны аумаына сйкес келеді. Табии ресурстарды оры жаынан да азастан Республикасы алашы орында тр. Ал халыты орналасу жиілігіне келетін болса, I шаршы км-ге орташа 6 адамнан келеді. Бл баса мемлекеттерден лдеайда тмен, мысалы, Англиямен салыстыранда 5 есе.

азастан Республикасыны аумаында І20 лтты кілі ебек етіп, елді болаша іргетасын алап жатыр. Жергілікті лт кілі азатар — азастан Республикасыны 17 млн-нан тратын халы саныны жартысын — 43,2 процентін райды. Ал алан азастандытарды орыстар (36,4 процент), украин (5,2 процент), неміс (4,1 процент), збек (2,2 процент), татар (2 про-цент) жне йыр, корей, зірбайжан лтыны кілдері (0,6 — 1 процент аралыында) райды. Біра олар азастан аумаында біркелкі орналаспаан. Бл, сіресе, жергіліті лт — азатара байланысты: атты сезіледі. Сондытан осындай алуан турлі лт мдделерін мемлекет тарапынан йлестіруді иындыы, елде лтты жне азаматты тедікті сенімді кепілдіктерін алыптастыру, сонымен атар тарихи трыда алып-тасан ауматы ттастыын сатау ажеттігі азастан оамыны мемлекет басшысыны жалпы халыты сайлануы мен мір кеістігіні арапайым рылысын талап етеді.

Ішкі йымдасуды бірлігі мен азастан аумаыны саяси блшектенбеуін крсететін арапайым бірттасты ана алдаы уаытта (бгінге дейін кызмет етіп келеді) лтаралы атынасты леуметтік тратылыы мен йлесімділігіні, барлы азаматтарды лтты беделін орауды экстерриториялыы мен те ыьн амтамасыз етуді шарты болуы ммкін. Президент басарып отыран азастан мемлекетіні унитарлы ттастыы оны кп лтты сипаты мен лан-байта аумаына елді алдаы дамуыны айнар кзіне айналдыруа абілетті.

азастан Республикасы Конституциясыны 2 бабы 3 пунктіне сйкес халы олындаы билігін тікелей (тура немесе тікелей демократия арылы: республиканды референдум жне еркін сайлау жолымен) жне зіні сайлаулы кілдері арылы (кілді демократияны институттары: мемлекеттік билік органдары мен жергілікті зін-зі басару органдары арылы) жзеге асырады. Сонымен азіргі азастан Республикасында халыты егемендікті р трлі йымды нысандары жзеге асырылады.

2.азастаннын, азіргі сырткы саясатыны негізгі масаттары мен принциптеріне мыналар жатады:

— мемлекеттік мддені орау;

— елімізде экономикалык, реформаларды жаластыру, демократиялы институттарды кшейту шін сырты жадайды барынша амтамасыз ету;

— лемдегі барлык елдермен теыты жне серіктестік катынастарды дамыту;

— аламды жне айматык, интеграциялык, процеетерге бел-сене катысу;

— халыаралы йымдармен ынтыматастыты терендету.

Казастан Республикасы егеменді ел болып, зіні туелсіздігін аланнан кейін зіні сырты саясатын лтгы-мемлекеттік мддесіне сай жргізе бастады. Ол дниежзілік ауымдастыа дербес субъект ретінде белсене кірісуде. Мны жаркын длелі — Казастан Республикасыны Біріккен лттар йымыны толы ылы мшесі болуы. Елімізді Хельсинки келісіміне осылуы, СШ-І Шартына, Лиссабон хаттамасына ол коюы жне Ядролык аруды таратпау туралы шарта енуі оны халыаралы беделін ныайтып, егемендігін, ауіпсіздігін жне шекараларыны мызымастыын баянды етті. Бан АШ-пен "Демократиялы серіктестік туралы хартияа" кол оюы, НАТО-ны "Бейбітшілік мддесіндегі серіктестік" бадарламасына осылу. АШ, Ресей, лыбритания, Франция жне ытай сияты ядролы державаларды азастана берген кауіпсіздік кепілдіктері жрдемдесті.

Республиканы негізгі лемдік валюта аржы йымдарына — Халыкаралык, валюта орына, Бкіл дниежзілік банкіге, Еуропалык, айта ру жне даму банкісіне енуіні маызы зор. Сондай-а Еуропалык. Одапен серіктестік жне ынтыматасты туралы келісімге ол ойды. Еліміз Азияны он елін біріктіретін Экономикалы ынтыматасты йымында белсенді трде жмыс істеуде.

Республика тиісті халыаралы институттармен, бірінші кезекте ЮНЕСКО-мен айырымдылы жне мдени салаларда тыыз байланыс жасап отыр. Оны айаы — лы Абайды 150 жылдык. мерейтойы кптеген елдерде ЮНЕСКО-ны демеуімен аталып туі.

Елімізді азір дние жзіні 120 мемлекеті таныды, оларды 105-імен дипломатиялык атынастар орнатылды.

азак,станны сырты саясатыны негізінде зіндік ауіпсіздігін, егемендігі мен территориялык, ттастыын амтамасыз ететін, мемлекетімізді дниежзілік ауымдастыкка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жзеге асыруа, оны тиімді жне сікі экономика, траты демократиялы институттар жасауа, барлы республика халкыны ккыы мен бостандытарын орауга олайлы жадайлар жасау мдделері жатыр. Ол зіні ауіпсіздігін амтамасыз етуде скери ралдарды емес, парасатты, салматы дипломатияа сйене отырып, саяси ралдарды пайдалануды масат етіп отыр. Ол халыаралы байланыстарынын негізінде таяу жне алыс шетелдердін брімен зара тиімді саяси, леуметтік-экономикалы, мдени атынастарды орнатуа мтылуда.

Бізді елімізбен дйекті байланыстарды дамытуа бірталай мемлекеттер ыкылас білдіруде. Оан себеп болатын е алдымен ыруар азба байлытарымыз. Ттас аланда жыл сайын азастанда 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы азбалар игеріледі. Республикамыз асты німдерімен зін-зі амтамасыз етіп наа оймай, біраз блегін лемдік нарыа экспорта шыаруа ммкіншілігі бар. ТМД елдеріні ой шаруашылыыны 25%-і каза даласында сіріледі. Мны брі шетеддерді ызыктырмай оймайды. Оан оса республикамызды демократияландыруа, экономиканы нарыты жолмен реформалауа алан баыты да себеп болуда.

Сырты саясатпен тікелей байланысты скери саясат. Бл саладаы негізгі масат— азастан жеріні ттастыы мен туелсіздігін корай алатын, соан сай жараталан, шаын да икемді армияны стау. Республика стратегиялык, шабуыл аруын кыскартуды жатайды, жаппай кырып-жоятын каруды баска трлеріне тыйым салуа баытгалан бастамаларды дрыс деп табады.

Сайып келгенде, азакстан егеменді жне туелсіз мемлекет ретінде калыптасты жне лемдік коамдастыты толык ылы мшесі, оны ажыраысыз блігі болып еніп отыр. Ол зіні сырты саясатында барлы лттармен, кршілермен те дрежелі, досты атынас орнатпа. Сонымен атар, республикамызды халыкаралы дегейде мдделі болып отыран, ккейтесті мселелері — арусыздану жне халыкаралык ауіпсіздікті ныайту, айматы жанжалдарды реттеу жне бейбітшілікті колдау жніндегі операцияларды тиімділігін арттыру, адам кытары, айналадаы ортаны орау, дамыту жне т.б. Республикамыз дйекті сырты саясат жргізіп, ішкі л-ахуалымызды жасартып, болашата ркениетті, кыктык, оам орнатуына сеніміміз мол.

дебиеттер.

1. Жамбылов "Саясаттану". Алматы, 2002 ж.

2. Дидахмет шімханлы "Санадаы шырмауы". Таы да идеология туралы (Тркістан 2003 ж. 15 мамыр).

3. Т. Омаров "Саяси сана жне оам". Саясат. 2003 жыл. №2.

4. Д. Жамбылов "Саясаттану негіздері", Алматы, 2000 жыл. Оу ралы.