Бюджетті салыты жэне салыты емес тсімдеріні сипаттамасы, рлі мен мні

Анытама бойынша салыты тсімдер деп «Р бюджетке салытар жне баска да міндетті тлемдер женіндегі» Р Заы-мен (Салы кодексімен) таайындалан бюджетке тлейтін салытар мен баса да тлемдер айтылады. Сондытан, салыты тсімдерді экономикалы мазмнын соларды негізіндегі салы-тар райды. Олар кірістерді материалдык кзі - лттык табысты айта блісуге атынасатын болапдытан ендірістік атынастарды арнайы формасын райды. Осыан байланысты салыкты тсімдер траты ішкі белгілерімен, занамалыты даму мен ере-кше формаларымен сипатталады. Олар наты рекеттегі ашалай атынастармен длелденеді жне аржы атынастарыны блігі ретінде немі озалыста болады.

Р-ны Бюджеттік кодексіне сйкес барлы бюджет трлеріні рамына келесі салытар кіреді:

1.Корпоративтік табысты салы.

2.Жекеленген табысты салы.

3.осымша кна салы.

4.Акциздер.

5.стеме пайдаа салы.

6.Экспорттайтыы шикі мнайа салы.

7.Бонустар.

8..Роялти.

9.леуметтік салы.

10.Жер салыы.

11.Бірыай жер салыы.

12.Транспортты ралдара салы.

13.Млікке салы.

14.Р-ны нім блігі бойынша лесі.

Салыты тсімдерге Бюджеттік кодексімен бюджеттерді трлері мен дегейлері бойынша таайындалан баса да р трлі алымдар, аылар мен баждар жатады.

Бюджеттік кодексте салытык тсімдерді наты трлері бюд-жет жйесіні тиісті дегейлері бойынша бекітілген. Республика-лы бюджет бойынша те маызды фискалды жне экономикалы мні бар салыты тсімдер бекітіледі. Бл мемлекеттік мддеде салытарды аржылы категория ретіндегі функцияларын пайдалану кажеттілікпен длелденеді, себебі салытарды фискалды функциясы мемлекетке экономикалы атынастарды реттеуге объективтік шарттар туызады. Мысалы, мемлекет салытарды экономикалы (реттеуші) функциясы арылы ел экономикасында болып жатан процестерге, айта ндіріске, капитал орландыруа, трындарды тлемабілеттілік сранысына маызды сер етеді.

Салыктарды жне оларды функцияларын экономикалы процестерге сер ету шін пайдалану мемлекетті салытык саясаттыны негізін райды. Бл саясатты іске асыру салы салуды йымдастырушы-ытык нормалары мен басару дістеріні жиынтыынан алыптасатын салытык механшм арылы жргізіледі. Салыкты механизм занамалы турде Салы кодексінде бекітіледі. оам мірі мен мемлекетті іс-рекеттінде салытарды рлі осы салытык; саясат пен салыкты механизм арылы крінеді. Мемлекетті экономикалы саясатына байланысты салытык тсімдерді рлі мен мні, механизмі згереді, оларды жаарту мен жетілдіруі болады.

Салыты емес тсімдер маында бюджетке Салы кодексінде карастырыландардан баса Бюджет кодексінде таайындалан міндетті жне айтарылмайтын тлемдер жатады. Салытык тсімдерге араанда салытык емес тсімдерді мыым таайындалан млшерлемелері жо, басаша айтаида, олар фискалды-траты сипатта емес, сондытан мндай тсімдер млшерін откен жыл дегейінде жоспарланады. Салыкты емес тсімдер тізімі бюджеттер трлері мен дегейлері бойынша занды жне жеке тлалара белек міндетті тлемдер форма ретінде Бюджет кодексімен таайындалады.

Салыкты емес тсімдер жіктеледі: а) ауматы белгілері бойынша; ) алыптастыру мен тлету белгілері бойынша; б) тлемдер тлету шін наты негіздері бойынша. Бірінші белгілері бойынша белгілі дегейдегі бюджетке тсетін, яни республикалы, облыс немесе аудан бюджеттері кірістеріне, салыты емес тсімдер айырылады. Екінші белгілері бойынша міндетті жие з еркілік тлемдерге блінеді. шінші белгілері бойынша салыты емес тсімдер тлемді алыптастыратын негізге байланысты наты трлерге блінеді, мысалы, бюджеттен аржыландырылатын мемлекеттік мекемелерді тауар сатудан тсетіндері,

Мемлекеттік бюдокет кірістеріні рамында салытык жне салыты емес тсімдерді рлі мен мні те зор, себебі барлы кірістер ішінде 80-90 пайызы осы тсімдер лесіне жатады жне жалпы ішкі нім клеміні 25 пайызын райды, ал салыты тсімдерді жыл сайыны суі орта есеппен 12-13 пайыза жетеді.