Бюджет шыыстарыны экономикалы мазмны мен жйесі. Бюджет трлері бойынша шыыстарды алыптастыру ерекшеліктері

Мемлекетті функцияларын іске асыру ммкін, егерде олар материалды ралдармен камтамасыз етілсе, себебі мемлекетгі іс-рекеті мемлекеттік ралдарды тікелей шыыстарымен байланысты. Шыыстар наты шыындарды клемін крсетеді. Сондытан, біоджеттерді барлы дегейлері бойынша мемлекеттік шыыстарды бір-бірімен зара байланысты наты трлеріні жиынтыы рбір мемлекетгі бюджет шыыстар жйесі болып табылады. Шыыстар жйесін ру-ралдарды арнаулы баытгау, нем режимі мен мемлекеттік ралдарды жмсауды айтып оралмас принциптеріне негізделеді.

Мемлекеттік шыыстар масатты белгілеулер бойынша ата іске асыруа тиіс, яни бюджетте арастырылан баьптар бойынша. ралдарды айтып оралмас принципі негізінде леуметгік саланы аржыландыруда пайдаланады. Ал, егерде экономиканы дамуын аржыландыру кралдары жнінде айтса, онда нтижелік инвестициялау орын алады, яни бл арада блінген бюджетгік ралдарды айтару принцшіі рекетте болады. нем режимін сактау принци-пі - ол з алды бюджет шыыстарын тмендетуді формалары мен дістеріні жйесі. Бл жйе бюджет ресурстарын нтижелі жне тиімді пайдалануды іске асыруа ммкіншілік береді.

Мемлекеттік бюджет шыыстары жйесі бірнеше факторлармен шарттанады, оларды ішінде негізгі болып мемлекетті табиаты мен функциялары, елді леуметті-экономикалы даму дегейі,мемлекетті кімшілік-ауматы жайластырушылыы, бюджеттік ралдар беру формалары саналады. Мемлекеттік бюджет шыыстарыны рамы мен рылымы оларды экономикалы мазмны жне жалпы ішкі німді блу жніндегі мемлекет алдында тран масаттармен аныталады. Бюджет шыыстарыны ел экономикасындаы рлі мен мнін анытау масатпен олар р трлі белгілер бойынша жіктеледі. Бюджет ко-дексінде бюджет жйесіні барлы дегейлері бойынша рекеті бар бюджет шыыстарыны жіктеуі таайындалан.

Мемлекетті барлы шыыстары негізінде мемлекеттік бюджеттешоырланан ралдар арылы аржыландырыланады. Бл шыыстарды оамды кайта ндірістегі рліне байланысты келесі екі топа блуге болады;

• ндірістік орларды лайту мен ндірісті здіксіз процесін амтамасыз ету шін;

• оам мшелеріні леуметті-мдениетгік мтаждытарын анаатгандыру шін.

Бірінші топа - мемлекетгік бюджетгі экономиканы аржыландыруа баытталан шыыстары жатады. Екінші топа - леуметті-мдениеттік шараларды, білім беруді, ылым, ораныс пен мемлекетті басаруды аржыландыру шін арналан бюджет шыыстары жатады. Осы екі топ арасындаы араатынас бюджетгі тиімділігін анытайды. Экономиканы бсеке абілеттілігі дамуа баытталан шыындарды дегейі аншалыты жоары жне бюджетті ттынушылы шыындары соан сйкес тмен болса, сорлым бюджет ралдарын пайдалану тиімділігі жоары болады. рине, бюджет ралдарын пайдалану тиімділігі бл арада мемлекеттік бюджетті шыыстарын калыптастыру дістеріне, мемлекетті жргізіп жатан леуметтік саясатына жне елді бгінгі кнгі леуметгі-экономикалык; ахуалына байланысты.

Бюджет трлері бойынша шыыстарды алыптастыру ерекшеліктері оларды арнаулары маында жатыр. Сондытан, бюджет трлері бойынша шыыстарды алыптастыранда келесі негізгі факторларды есептеу ажет:

• басару органдар арасындаы функцияларды шектеу;

• мекемелердін баынушылыы;

• мекемелердін іс-рекет шекарасы;

• шыыстарды тиісті бюджетке апару.

Республикалы бюджетті шыыстары келесі баыттар бойынша каржыландыру шін алыптасады:

• жалпы сипаттаы мемлекеттік ызметтер;

• ораныс, коамды тртіп, ауіпсіздік;

• кыты, сотгы, кык оау ызметтері;

• білім беру;

• денсаулы сатау;

• леуметтік кмек жне леуметтік амтамасыз ету;

• мдениет, спорт, туризм жне апарат кеістігі;

• трын й-коммуналды шаруашылыы;

• ауыл, орман, су, балы шаруашылытары мен оршаан ортаны орау жне жер атынастары;

• нерксіп, крылыс жне жер ойнауын пайдалану;

• клік жне коммуникация;

• баса да баыттар.

Осыан сйкес, бірак тиісті кімшілік ауматара арналан шыыстар баыттары тмен тран бюджеттер дегейлері бойынша да алаптасады. Жергілікті бюджеттер шыыстарыны алып-тастыру Бюджет кодексімен, нормативті-ытык актілермен жне тиісті маслихаттар шешімдерімен реттеледі. Билікті жергілікті органдарына ауматарды экономикалы жне аржылы базаларын пайдалану жнінде кілеттік берілген. рбір блек кімшілік-ауматарды экономикалы базасы ретінде жергілікті трындарды леуметті-экономикалык мктаждытарын камтамасыз ету шін ажетті кірістер кздері болатын меншікті млік пен олара берілген объектілер саналады. Ал аржылык база болып меншікті бюджеттік ралдар мен жоары тран бюджеттерден берілетін ресми трансферттерден калыптасатын аржылы ресурстар табылады.

Бюджет жйесіні рбір дегейіні шыыстар рамы мен алыптасуы рекеттегі занамалы актілермен, тиісті аумак бойынша каржыландыруы ажет наты объектілер жне оларды іс-рекеттін амтамасыз ету шін ажетті шыындармен аныталады.