Азастан Республикасыны «Білім беру туралы» Заы. Білім беру мекемелеріні типтері мен трлері

Азаматтарды білім алу ы азастан Республикасыны Конституциясында кепілденген жне 2013 жылы маусым айыны 7-нші жлдызында абылданан «Білім беру туралы» Замен реттеледі. Осы ыты мемлекет тиісті леуметті-экономикалы шарт-тар жасап, білім беру жйесін дамыту арылы камтамасыз етеді. азастан Республикасыны азаматтарына мемлекет аысыз жалпы орта мен алашы ксіби білім жне мемлекеттік тапсырыса сйкес конкурстык негізде аысыз орта ксіби, жоары ксіби жне жоары оу орнынан кейінгі білім алуды кепілдейді, егерде азамат осы рбір дегей бойы білімді алашы рет алып отырса.

Оитындара білім алуды аысыздыы мемлекеттік білім беру мекемелерін стауды бюджеттік аржыландыру немесе білім беру мекемелерінен білім беру ызметтерін сатып алуды бюджет-тен тлеу немесе мемлекеттік гранттар беру арылы іске асырылады.

Білім беру аумаындаы занамалар мемлекетгік саясатты принциптерін анытайды, азаматтарды білім алу ын амтамасыз етеді, орталы жне жергілікті атарушы органдарды отемаыларын шектейді, білім беру процесіні субъектілері арасындаы атынастарды реттейді, оларды ыктарын, міндеттерін, укілеттерін жне жауапкершіліктерін белгілейді.

Білім беру аумаындаы мемлекеттік саясатты негізгі принциптері болып келесілер табылады:

• барлы азаматтарды білім алу ытарыны тедігі;

• рбір азамата білім алуды барлы дегейлеріні ммкінділігі;

• білім беруді діннен тыс сипаты;

• тланы білімділігін ынталандыру жне дарындылыты дамыту;

• білім беру процесіні здіксізділігі, оыту мен трбиелеуді бірлестілігі;

• білім беру мекемелеріні меншік формалары, оыту мен трбиелеу формалары жне білім беру баыттары бойынша р трлілігі;

• білім беру, ылым жне ендірісті шоырлануы;

• оитындарды ксіптік бадарлау;

• білім беру жйесін апараттандыру.

азастан Республикасыны білім беру жйесі маына бір-бірімен араатынаста болатын меншік форма, тип жне трлерінен туелсіз білім беру мекемелері, р трлі білім беру дегейлеріне арналан білім беру бадарламалары мен мемлекеттік жалпы міндетті білім беру стандарттары жне білім беру бадарламаларды іске асыру мен білім беру жйесіні дамуын амтамасыз ететін білім беруді басаратын органдар крсетіледі.

Білім беру жйесіні негізгі міндеті - ол лтты жне жалпы-адамзатты ндылытар мен ылым жне тжірибе жетістіктеріне негізделіп, тланы алыптасуына, дамуына жне ксіби жаралуына баытталан білім алу шін ажетті шарттар жасау. Оны басымды масаттары болып келесілер табылады:

• білім беру бадарламаларды игеру шін шарттар жасау;

• тланы творчествалы, рухани жне физикалы ммкіндіктерін дамыту, негелілік пен аман трмыс нсасыны мыым негІзін алыптастыру;

• азаматтык пен отаншылдыты, мемлекеттік рміздер рметтеуді, халы дстрлерін адірлеуді, конституция мен оама ай-кайсы арсылытара тзімсіздікті трбиелеу;

• тланы з ытары мен міндеттеріне сезімді атынасын жне республиканы оамды-саяси, экономикалы жне мдениетгік міріне атынасуыны кажеттілігін алыптастыру;

• лем жне отан мдениетіні жетістіктеріне атыстыру,
азак жне республиканы баса халытарыны тарих пен салт-дстрлерін оу, мемлекеттік, орыс жне шетел тілдерін игеру;

• білім беру мекемелеріні дербестігін лайту мен басаруды демократияландыру жне орталысыздандыру;

• оытуды жаа тсхнологияларын енгізу мен білім беруді апараттандыру;

• ебек нарыындаы бсекелікке абілеті бар білікті жмысшылар мен мамандарды дайындау, оларды біліктілігін жоарлату жне айта дайьгадау;

• р трлі жне кпфункционалды білім беру мекемелерді тиімді дамуына жрдем беру.

Білім беру бадарламалар білім беруді тиісті дегейлері мен оларды сатыларыны мазмнын аныктайды. Республикада тікелей білім беру бадарламаларды сипатына байланысты оларды екі трі - жалпы білім беру (негізгі жне осымша) жне ксіби (негізгі жне осынша) бадарламалар іске асырылып жатыр.

Жалпы білім беру бадарламалары тланы жалпы мдениеті жне оны мір мен оама икемделуі жніндегі масаттарды шешуге, ксіп пен мамандыкты сезімді тадау мен игеруді негізін жасауа баытталан. Ксіби бадарламалар ксіи пен білік-тіліктерге сйкес жмыскерлер мен мамандарды дайындауа жне оитындарды жалпы білімдері мен ксіби дегейлерін тізбекті жоарлатуа баытталан.

Жалпы білім беруді мазмны оны рбір сатысы бойынша тиісті жалпы білім беру бадарламамен аныталады жне мектеп-ке дейінгі трбие мен оыту мен орта білім беруден алыптасады.

Білім беруді дамытуды 2005-2010 жылдара арналан Мемлекет-тік бадарламасы бойынша жалпы орта білім беру - ш сатыны кздейтін 12 жылды оытудан расады: 1-саты - жалпы бастауыш білім беру; 2-саты - негізгі жалпы білім беру; 3-саты - жалпы орта білім беру.

Бл бадарламада ксіптік бастауыш білім беру мен техникалык жне ауыл шаруашылыы мамандытары бойынша ксіптік орта білімні блігі орта бі лім беру жйесіні рамдас блігі бо лып табылатын жне технологиялар мен ебек нарыы талаптарыны дегейіндегі тиімді ксіптік ызметке даярлауды амтамасыз ететін техникалы жне ксіптік білім беруге згертілетіні туралы да млімденген. Сонымен атар, бл арада ксіптік орта білім беруді жекелеген бадарламаларын іске асыруды зі орта білімнен кейінгі білім беру арылы жаа дегейге ктеріледі.

Орта білімнен кейінгі ксіптік білім беру тек ана жалпы орта білім беру базасында камтамасыз етіледі жне ксіптік білім беру бадарламаларын іске асыру шін ксштік білім беру мен кадрлар-ды даярлауды блігі ретінде экономика, ык, экология, медицина, апаратхы технологиялар жне инновациялы менеджмент салаларында ызмет крсету мен басару ебегін атаратын орта буын мамандарын басымдылыпен даярлайды.

Жоары ксіптік білім беру республикада тиісті жоары бі-лім беру бадарламалар негізінде университет, академия, институт жне осылара теестірілген оу орындары бойынша іске асырылады. Сонымен оса, жоары оу орындары тиісті лицензиялары болан жадайда орта, техникалы жне ксіпті, орта білімнен кейінгі ксіптік білім беру бадарламаларын іске асыруа ммкіндіктері бар.

Жоары ксіптік білім беру мекемелерінде Мемлекеттік ба-дарламаа сйкес оу процесін йымдастыру технологиясыны дстрлі жйесіні орнына окытуды кредштік жйесі енгізіледі. Бл жйе, дамыан елдерді тжірибесі крсеткендей, оитындарды з бетінше белсенді жмыс істеуін ынталандырады, жеке білім баытын тадауды болуын амтамасыз етеді, білім туралы жаттарды лемдік білім беру кеістігіне танылуына сер етеді.

Мемлекеттік бадарламаа сйкес жоары ксіптік білім беру негізінде екі дегейден алыптасады - жоары білім беру жне жоары оу орнынан кейінгі білім беру. Жоары білім беру - ол жоары базалы білім беретін бакалавриат болады. Бакалавриатты бірінші екі курсында жалпы білім беру рамдас блігіні мазмны біріздендірілген болады, ал келесі курстарында оыту базалы пндер бойынша жзеге асырылады. Барлы мамандытар бойын-ша (медицина жне ветеринар мамандытарынан баса) бакалавриатта оытуды мерзімі 4 жылды райды. Бакалавриатты білім беру бадарламасын игеру белгілі бір саладаы бакалаврды тиісті академиялы дрежесі берілетін орытынды мемлекеттік аттестаттаумен аяталады. Бакалавриатты бітірген азаматтарды жоары оу орнынан кейінгі білім беру орындарында, яни магистратурада з білімін жаластыруа ммкіндігі бар.

Магистратурада дайынды 1-2 жылдык мезімде жне екі баыттажргізіледі - ол тередетілген жне ылыми-псдагогикалык даярлы. Магистратурада білім беру бадарламаларды негізгі масаты болып оитындара іргелі білім беру, діснамалы жне зерттеу даярлыы мен ылымны бір баыты бойынша пндерді тередетіп оыту табылады. Магистратураны бітіргендерге магистр атты академиялы дрежесі беріліп, олар докторантурада оуын жаластыруа немесе ылыми-педагогикалы жне зге де ебек ызметімен айналасуа ыы бар,

Жоары оу орнынан кейінгі білім беруді е жоары білік-ті ылыми жне ылыми-педагогикалы кадрлар даярлауды аятаушы білім беру дегейі болып докторантура есептеледі. Докторлы білім беру бадарламалар бойынша оу мерзімі кемінде 3 жылды райды. Бл бадарламаларды игерген жне докторлы диссертация ораан азаматтара философия докторы (Р.Б) академиялы дрежесі, ал бейіндік докторантураиы игерген кезде - бейіні бойынша доктор дрежесі беріледі.

Республика азаматтарыны аысыз жалпы орта мен техни-калы жне ксіптік білім алуына мемлекетгік кепіл негізі бо-лып мемлекеттік білім беру мекемелерін стауды бюджеттік аржыландыру, ал жоары ксіптік жне жоары оу орнынан кейінгі білім алуды - мемлекетгік білім беру гранттары табылады.

Білім беру саласына, оны басымдылыын есептей отырып, мемлекет жыл сайын бюджетгік ралдар блуді амтамасыз етеді. Мемлекеттік білім беру мекемелерін аржыландыру білім беру дегейлері бойынша мемлекеттік жалпыміндетті стандарттарда белгіленген талаптара сйкес республикалы жне жергілікті бюджет ралдары арылы іске асырылады.