Дріс бойынша дістемелік нсаулар
Дріс таырыбын арастыранда ондаы негізгі тсініктерге кіл бліп, оларды мнін тсінуге тырысу ажет.
Таырып. леуметтік амтамасыз ету мен леуметтік кмекке арналан бюджет шыыстарын алыптастыру
Масаты:Зейнетаы тлеу аумаындаы бюджетті рлі мен мемлекетті саясатын анытау, мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры жайлы жне оны атаратын жлмыстары жайлы толы апаратты тсініп білу.
Негізгі тсініктер: Зейнетаы тлемдер жніндегі орталы,арнайы мемлекеттік жрдемаылар, мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры.
арастырылатын сратар:
1. Зейнетаы тлеу аумаындаы бюджетті рлі мен мемлекетті саясаты. Зейнетаымен амтамасыз етудегі бюджет шыыстарын алыптастыру.
2. азастан Республикасыныц азаматтарын элеуметтік орау. Мемлекеттік элеуметтік жэрдемаылар. Мемлекеттік арнайы жэрдемаылар. Арнайы мемлекеттік жрдемаылар.
3. Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры.
4. леуметтік амтамасыз ету мекемелеріні шыындары жне оларды кызметкерлеріні ебекаы тлеу ерекшеліктері.
Зейнетаы тлеу аумаындаы бюджетті рлі мен мемлекетті саясаты. Зейнетаымен амтамасыз етудегі бюджет шыыстарын алыптастыру
азастан Республикасында экономикалы реформалар басы-нан бастап леуметтілік бадардаы реттеленетін лтты нары жйесін руа баытгалан. Экономика дамуыны леуметтік баьтттылыыны бір крінісі болып елді аржы ресурстарын орталытандыру мен айта блісі табылады. Осыны салдарынан мемлекет, р трлі механизмдерді пайдалана отырып, наты мтажды азаматтара жрдемаы тлеу арылы адрестік леуметті кмек крсетеді. Мысалы, 2005 жылы леуметтік амтамасыз ету бадарламаларды аржыландыруа арналан республикалы бюджетті шыындар клемі ішкі жалпы нім нына шаандаы дегейі 4,4%-а жетгі.
Мемлекетгі леуметтік саясатыны мазмнын оны леуметтік кмек крсету мен леуметтік амтамасыз ету жніндегі барлы іс-рекет осындысы алыптастырады. леуметтік сая-сатты маызы мемлекетті наты леуметтілік функцияларын іске асыруда кріністі болады.
леуметтік экономиканы мемлекетті барлы экономикасыны дамуынан блек арастыруа ммкін емес, себебі леуметтік саланы іс-рекетте болуыны басты шарты - ол бл саланы аржылы амтамасыз ету. леуметгік саланы аржыландыруды нарыты экономикадаы мемлекетті рлі жніндегі мселелермен бірге арастыру ажет, себебі экономикалы реформаларда мемлекет пен нарыты сер салаларын шектеуді те маызды мні бар. Мемлекеттік араласу ауымдары наты елге тн ерекшеліктер, дстрлер жне лем экономикасыны бгінгі дамуымен аныталады.
Шаруашылыкты жргізуді нарыты механизіміні объективтік кемшіліктерін жеу шін ажетті экономиканы мемлекеттік реттеу формалары мен мемлекетті араласу ауымдары трлі болуы ммкін.
Біріншіден, ол мемлекетгік реттеуді тек орау функциясын атару ретінде болатын, ал айта блу іс-рекеті жалпы минималды шыындарды аржыландырумен шектелетін мемлекетті араласуыны минималды формасы. Мндай дістеме мемлекеттік аржылы реттеуді механизмдерін пайдалануды шекарасын шектейді, сондытан леуметтік саланы кптеген мселелері мемлекет кмегімен шешілуі ммкін емес.
Екіншіден, ол мемлекетгік реттеуді нарыты механизмге кірісуі, демек, соан баынатын мемлекетті араласуыны тікелей емес формасы. Бл арада мемлекетті белгілі жне кмн емес функцияларын бліп айтуа болады, олар ыты базаны амтамасыз ету, бсекелестікті орау, кірістерді айта блу, ресурстарды блуді корректілеу, экономиканы тратану мен экономикалы суді ынталандыру. Демек, мемлекет зіне экономикалы жне леуметтік салалар арасындаы арама-арсылыты реттеу міндеттемелерін жктеген. Бізді республикада экономиканы мемлекеттік реттеуді осы формасы іске асырылуда.
шіпшіден, ол мемлекеттік реттеуді нарыты зіне баындыран, орталытандырылан жоспарлау арылы экономикаа шексіз серін тигізетін мемлекетті араласуыны тікелей формасы.
Мемлекеттік араласуды барла формалары баса іс-рекет трлерімен оса бліп жне кайта бліп тратын іс-рекет трі арылы іске асырылады. Ал бл іс-рекет кбінесе мемлекеттік бюджет аркылы кріністе боландытан мемлекетті леуметтік саясаты іске асыру негізі бюджет болады. Сондытан, мемлекетті з леуметтік функцияларын амтамасыз ету шыындары республикалы жне жергілікті бюджет ралдары арылы рекеттенеді.
Демек, халыа крсететін леуметтік ызметтер дегейі бюджетті алыптасуы мен аткаруына байланысты, ал з алды-на леуметтік салаа жмсалатын бюджеттік ралдар дегейі, оларды ала ойылан масаттарды тиімді атару кабілеттілігі маыздылы шамада мемлекеіті бюджеттік саясатыны жалпы принциптеріне серлі.
азастан Республикасында азіргі шарттара сйкес леуметтік саланы р трлі институттары жмыс атаруда. Оларды барлыы халыкка леуметтік ызмет крсететін жйені рады. Бл институттар з іс-рекеттерінде мгедектерге, крлігі жеткендерге, кп балалы жне толы емес жанялара, сондай-а баса да мтаж азаматтар категорияларына р трлі леуметтік ызмет крсетеді. Бларды іс-рекеттері тиісті занамалы жне нормативтік актілер ережелеріне негізделеді.
азастан Республикасы азаматтарыны зейнеаылы амтамасыз етуге ытары бар. Бл ауматаы мемлекеттщ саясаты Р Конституциясына негізделеді жне «Зейнеттік камтамасыз ету жнінде» атты Занмен реттеледі. Осы Заа сйкестік 1998 жылдан бастап азастанда зейнеттік камтамасыз етуді сол уакытка дейін рекетте болан ынтыматы жйені орнына жинатаушы жйесі шгізілді. Бл Замен таы бір таайындалан шарт - ол 1998 жылды суір айыны 1 жлдызына дейін зейнетке шыкан азаматтара мемлекет зейнеттік камтамасыз етуді кепіл етеді. Бюджет ралдары арылы зейнеттік амтамасыз етуге ытары бар азаматтара зейнетакы республикалы бюджет ралдарынан тленеді.
Зейнетаы тлемдері жніндегі укілетті орган ретінде мемлекеттік ксіпорын формасында рылан Зейнетаы тлемдер жніндегі орталы болады. Бл Орталык келесі функцияларды орындайды:
• зейнетаымен камтамасыз етуге ытары бар азаматтара республикалы бюджет ралдары арылы зейнетаы тлеу;
• азаматтара леуметтік жеке кодтар иелену;
• міндетті зейнетаылы жарналарды кейіптеулік есебі;
• міндетті зейнетаылык жарналарды агенттерден жиынты зейнеттік корлара аудару;
• мемлекет алдында салыты міндеттемелер аткаруа баылауды амтамасыз ететін орталы атарушы органа агенттерді тізілімдемелері мен тлемді жаттарын сыну.
Осы Орталы жаа зейнетгік жйе енгізу барысында зейнетаылы тлемдерді категориялар бойынша келесі тртіппен таайындады:
а) 1998 ж. 1 атара дейін зейнетаы алатын азаматтара;
) зейнеттік жаса жеткен азаматтара:
• 1998 ж. 1 атардан бастап 61 жаса толан ер адамдара, 56 жаса толан йелдерге;
• 1998 ж. 1 шілдеден бастап 61,5 жаса толан ер адамдара, 56,5 жаса толан йелдерге;
• 2013 ж. 1 шілдеден бастап 62 жаса толан ер адамдара, 57 жаса толан йелдерге;
• 2012 ж. 1 шілдеден бастап 62,5 жаса толан ер адамдара, 57,5 жаса толан йелдерге;
• 2013 ж. 1 шілдеден бастап 63 жаса толан ер адамдара, 58 жаса толан йелдерге.
Орталы азаматтарды жас шамасына байланысты зейнетакылы тлемдерді ер адамдарды ебек стажы 25 жылдан жне йел-дерді ебек стажы 20 жылдан кем болмаан шартта олара толык клемінде зейнетаы таайындайды, ал толы емес клеміндегі зейнеттік тлемдер нормативтік актілерде белгілеген тртіппен есептеледі. Зейнетакылы тлемдер мір бойы тленеді. Егерде зейнетаы алушы айтыс болса, онда оны жанясына орталытан мезгілді 15 айлы есептемелік крсеткіш млшерінде тлем беріледі.
Орталытан тленетін зейнетаылы тлемдер рбіреу ш жыл атарыны орташа айлы табысыны 60 пайыз млшерінде есептеледі. Бл арада табыс рамына ебекакыны барлы трлері мен кімет белгілеген баса да табыстар кіреді. Осы табысты клемі тиісті жыла республикалык бюджет жніндегі Замен белгіленген 15 айлы есептемелік крсеткіштен аспауы тиіс. 1998 ж. 1 атара дейінгі мерзім шін орташа айлы табыс млшері халыты леуметгік орау аумашндаы орталы атарушы орган анытаан тртіппен жиынты зейнетаы кора міндетті зейнетаылы тлемдер жасалан табыса сйкес белгіленеді. Осылай есептелген зейнетаылы тлемдерді максималды млшері 25 айлы есептемелік крсеткіштін 75 пайызынан аспауа тиіс.
Азастаи Республикасыныц азаматтарын элеуметтік орау. Мемлекеттік элеуметтік жэрдемаылар. Мемлекеттік арнайы жэрдемаылар. Арнайы мемлекеттік жрдемаылар.
Халыкты леуметтік орау жйесінде жрдемаылар ма-ызды орын алады. Республика азаматтары мугедектікке байланысты, асыраушы адамнан аирылын алу орайда жне жас шамасына байланысты мемлекеттік леуметтік жрдемаы, сондай-а мемлекеттік адрестік леуметтік жрдем алуа ытары бар. Жрдемаы тлемдері республикалы бюджет ралдары арылы іске асырылады, тек ана мемлекеттік адрестік леуметтік жрдем тлемдері жергілікті бюджеттер ралдарынан тленеді.
Республикалы маызы бар алалар, астана жне аудан бюджеттер ралдары арылы леуметтік жрдем мен леуметтік амтамасыз ету крсетіледі, яни келесілер:
• баспаналы жрдем крсету жніндегі тлемдер;
• мктаж азаматтара йлерінде леуметтік жрдем;
• аныталан мекен-жайы жо тлаларды леуметтік икемделу;
• ата-анасыз алан балалар мен жетімдерге, мгедектер мен арияларды леуметтік амтамасыз ету;
• халыты ебекпен амтамасыз ету;
• жергілікті кілдік органдарыны шешімі бойынша азаматтарды жеке категорияларына леуметтік жрдем жасау.
Облысты бюджет ралдары арылы ата-анасыз алан балалар мен жетімдерге, мгедектер мен ариялара леуметтік амтамасыз ету жніндегі тлемдер іске асырылады.
Жрдемаы таайындау жніндегі белгіленген жаттар осымша тініш жрдемаыа ы бар тланы тран жеріндегі жергілікті халыты леуметтік орау органына сынылады. Жас шамасы бойынша жрдемаы тініш берген кннен бастап таайындалады. Асырушы адамнан айрылып алуына байланысты жрдемаы. Осы жрдемаыны алуа мармны асырауында болан жанясыны мгедек мшелеріні ы бар.
Мгедектік бойынша жрдемаы тланы мгедектігі жмыс істегеніне немесе істемегеніне, жмыс уаытында немесе жмыстан кейін боланына арамастан мгедектік аныталан кннен бастап таайындалады. Бл жрдемаыа ытары барлар келесі мгедектер:
• жедел ызметтегі скери ызметкерлер санынан;
• ішкі істер органдарыны басарушы жне атардаы скери ызметкерлер санынан;
• жарааттан кейін мгедек болан скери ызметкерлер санынан;
• ттенше экологиялы жадайдан кейінгі мгедектер.
Жоарыда келтірілген барлы мгедектерге айлы жрдемаы млшері оларды мгедектік топтарына сйкес айлы есептемелік крсеткіш негізінде белгіленген саны арылы таайындалады. Мгедектік бойынша жрдемаы жмыс істеушілерге толы кле-мінде тленеді. Егерде Мемлекеттік орталы жне жинатаушы зейнетаы ор арылы тленетін барлы жрдемаы клемі мгедектік бойынша тленетін айлы жрдемаы келемінен аз болса, онда мгедектік бойынша жрдемаы зейнетаылы тлемдерге тиісті осымша ретінде беріледі. 2 Мемлекеттік арнайы жрдемаы - ол азаматтарды леуметтік орауа баытталан ашалай тлемдер. Осы жрдемаы жніндегі арнайы Заа сйкес ай сайын республикалы бюджет ралдары арылы жне алатын ебекаыа туелсіз тленеді. Бл жрдемакы алу ы 1998 ж. 1 атара дейін зейнетке шыан азаматтара берілмейді. Жрдемаы млшері 8 айлы есептемелік крсеткіш клемінде таайындалады жне зейнетаы тлем жніндегі Мемлекеттік орталыпен тленеді. Ь Арнайы мемлекеттік жрдемаы - ол леуметтік орауа мтаж азаматтара баса жрдемакы трлерінен туелсіз берілетін ашалай тлемдер. Бл жрдемаы мемлекеттік леуметтік амтамасыз ету жйеге кіреді жне оны алуа кы бар азаматтара з алды ай сайын тленетін аша. Арнайы мемлекеттік жрдемакы алу ыы заыамалы жне нормативтік актілермен белгіленген азаматтарда бар. Жрдемаыны млшері айлы есептемелік крсеткіш негізінде белгіленген саны арылы таайындалады.
Арнайы мемлекеттік жрдемаыны алуа кы бар тла зітран жеріндегі жергілікті укілетті органа белгіленген ажетті жаттар осымша тініш сынады. Жрдемаыны таайындау мен тлеу тртібін азастан Республикасыны кіметі бекітеді. Оны тлеу жрдемаы алу ы пайда болан уаыттан бастап ай сайын жне жрдемаы беру шарттары сатау мерзімі бойынша тленеді.
2005 жылдан бастап «Міндетті леуметтік сакты жнінде» атты азастан Республикасыны Заы олданады. Бл Зада азаматтарды леуметтік орауды бір формасы ретінде міндетті леуметтік сатыты кыты, экономикалы жне йымдык негіздері белгіленді жне ол мемлекет, жмыс беруші мен жмыскер араларындаы леуметтік амтамасыз ету жніндегі жауапкершілікті блу жйесін руды нормативтік базасы ретінде іске асырылады.