Хирургиялы араласу тiрегiдегi инфекцияларыны берiлуiнi жолдары
Хирургиялы кiрiсудi тiрегiдегi инфекциялары леуметтiк эволюцияны нiмдерi болып табылады, сондытан берiлудi тетiк туралы айтылсын болуы ммкiн осы контекстте крiнбейдi.
Берiлудi барлы жолдары жасанды хирургиялы кiрiсудi тiрегiдегi инфекцияларында болып табылады. Иохв Л.пастер жне Тиндальнi Ж., пайда болу басында, ашуларды арасында ластырды, негiзiнде, ауадан жараатына микроорганизмдарыны дл тигiзуiмен. Иохв профилактика бойынша алашы шараларды бiрлерi сондытан карбол ышылыны ерiтiндiлерiнi шашыратуы ауада операциялы болды.
Хирургиялы кiрiсудi тiрегiдегi инфекцияларыны экзогендi жтыруыны е маызды жолдарымен тйiскен аспапты болып табыланын кейiннен белгiлi болдыды.
Мысалы, микробтар хирургиялы кiрiсудi тiрегiдегi инфекцияларын iшкiтектiк жтыруында срiктен жарааттара кiредi, ол егер сiресе срiктi инфекцияларымен шомбал отаршылды байланысты душар болды ) немесе антисеп делмедi
Хирургиялы инфекция туралы айта отырып бгінгі кнні антибиотиктерімен байланысты кейбір айшылытарды айтпай кетуге болмайды. Бір жаынан антибиотиктерді ашылуы кптеген жедел іріді хирургиялы ауруларды емдеуде жаалы болып табылады. Ал екінші жаынан, антибиотиктерді олдану хирургтар шін деттегі кптеген жедел іріді хирургиялы ауруларды клиникалы кріністерін жне оларды асынуын жептуір згертті. азір олар белгісіз белгілермен алыптасып, ауруларды азіргі уаыттаы аныталуын бірталай иындатты. Мнымен оса антибиотиктерді жйесіз кеінен олдану олара арсы траты оздырыштарды пайда болуына келіп соты.
Жіктелуі:
а) Хирургиялы іріді инфекция аымына арай былай блінеді:
А.Жедел іріді инфекция трлері:
а) жедел іріді инфекция (стафилакокк жне т.б.);
б) жедел іріді инфекция (протеа, ішек таяшасы);
в) жедел анаэробты газды инфекция (бейбіт уаытта сирек кездеседі, лім саны 50-60%):
г) жедел згеше дамитын (специфическая) инфекция (сіреспе-столбняк, кйдіргі-сібір
жарасы):
Б. Созылмалы хирургиялы инфекция трлері:
а) созылмалы згеше емес инфекция (неспецифическая, Е.соli, т.б. тменгі уытты
(вирулентность) оздырыштар);
б) созылмалы згеше дамитын (специфическая) инфекция (туберкулез, сифилис,
актиномикоз).
Жедел іріді инфекция тез бастау алып, тез дамуы ммкін. Оны тез жазылуы да немесе науасты лімге сотыруы да немесе созылмалы трге айналуы да ммкін. Кейбір авторлар инфекцияны найзаай трізді жедел дамитын трін ерекше бліп айтады. Ол те шыл пайда болады да, те ыса мерзім ішінде ауруды лімге мжбр етеді. Ал созылмалы трі жедел трінен алыптасып жаласуы ммкін, ол те за теді, сонымен атар созылмалы трі де бар. Онда науас бастапы кезеінде-а тосыннан ешбір крініс белгілерсіз-а пайда болады. Жедел жне созылмалы инфекцияны зара мынадай трлері бар:
а) жергілікті хирургиялы инфекция:
б) жалпы хирургиялы инфекция.
Мны жалпы кріністері сепсистік аымда теді.
Инфекцияны жергілікті жне жалпы трлерге блінуі шарт, йткені азаларды жалпы серінсіз ошауланан жергілікті инфекция жо. Сондай-а, жалпы инфекция негізінен жергілікті алыптасуынан басталады.
Таралуы бойынша:
тері жне тері асты;
б) бас терісі аймаы;
в) мойын аймаы;
г) кеуде, ккірек уысы, кпе бойында;
д) іш перде жне рса уысы;
е) жамбас уысы;
ж) сйек пен буын бойында.
Даму себептері мен алыптасу ерекшеліктері(этиология, патогенез).
згеше емес (неспецифическая) хирургиялы инфекцияны оздырышы болып кбінесе стафилококк, стрептококк, пневмококк, ішек таяшасы, кк іріді таяша жне аралас оздырыштар болуы ммкін. Ал згеше дамитын инфекция оздырышынан туберкулез, боз спирохеталар, сібір жарасы - кйдіргіні, сіреспені, гонококкты таяшалары, т.б. атауа болады. Іріді инфекциялы абынуды оздырышы бірнеше микроорганизмні оспасы (симбиозы) болуы сирек емес. Кейде оларды анаэробты микроорганизмдермен араласып алыптасуы да кездеседі. Кк іріді таяша – оны блай аталу себебі, ол іріді жне слгі байламдарды кк тске бояйды. Бл сапрофит адам терісінде сіресе тері бездері мен кп жерлерде орналасады. Жараа тсісімен залалды болады, біра та ол іріді оздырыштарды адам денесіне ауіпі жо, дегенмен, олар жарада айтадан алыптасу мен ккеттелу кезеін (регенерация ) тежейді.
Ішек таяшасы – ол іріді былысты аымын асындыра тседі. Бл инфекцияны серінен жмса мшені (блшы ет, сіір, шандыр) шіріп, еруі байалады.
Іріді инфекциялы ауруды дамуы шін микробтар заымдалан тері беткейі немесе шырышты абат арылы енуі керек екендігі баршаа белгілі. Осыан байланысты заымдалан жерді клеміні аншалыты екені есепке алынбайды, оны маыздылыы жо, тек оздырыштарды адам денесіне жайылып, сіп-нуіне олайлы кезедер ажет.
Инфекция кбінесе соыр ішектен, тері жне май бездерінен, рт трізді сіндіден, т абы, бронхылардан жне т.б. таралады. Бл айматардаы инфекцияны дамуы осы мшелер бойындаы кеістік пен тесіктерді бітеліп алан кезінде, озалыс пен аын болмаанда дамуы ммкін (т абы, бйрек, уы тасы, ішек тйілуі, іш жарытарыны ысылуы, ан тамырларыны йыан анмен бітелуі – тромбоз, эмболия т.б.).
Инфекция сырттан (экзогенный ) енген кезде оздырыштарды кшуі сол затпен, адаммен, жануармен, ндіріс затын олдананда, т.б. жадайларда пайда болады немесе ауа-тамшы арылы (сілекейді шашырауымен), жанасу (контакт) арылы (сол заттармен немесе жараа тиген заттардан), имплантациялы (жарада алан ткізгіш ттіктер, бгде заттар, тігін жіптер, слгі, т.б.) нрселер арылы пайда болады. Сонымен атар, ша-тозадара да лкен маыз беріледі. Мнда тзімді оздырыштар (спороносные бактерии) трі те ауіпті (кйдіргі таяшасы жне т.б.), йткені топыра, бгде заттар т.б. арылы анаэробты оздырыштарды жуы (сіреспе, газды шіру-ліеттену) хирургиялы тжірибеде жиі кездеседі.
Инфекцияны енуі, таралып сіп-нуі дене ішіндегі (эндогенный) жолдармен боланда – ол кбінесе ыайлы жадайларда сіресе оздырыштар зіні залалды (патогенность) асиетін крсете алатын кезедерде болады.
І. Адам терісінде 26-27 млр-ан тірі оздырыштарды болатындыы белгілі. Біра бл микробтар адама ауіп туызбайды, дегенмен, белгілі бір жадайларда здеріні залалдыын алыптастырып, тез сіп-ніп, айналасына жайыландыын, улы асиетін крсете бастайды.
ІІ. Бл залады микробтар адам терісінде, уыстарда, жараны бетінде, рт трізді сіндіде, т абында, тістер арасында, мрын-жтынша жне т.б. жерлерде болуы ммкін. Олар жасырын алан кйде немесе сіп-нген жергілікті ошаында кптеген уаыт жне жылдар бойы тіршілік етуі ммкін.
Тек олайлы жадайларда ана олар зіні тез ніп, озып, залалдыын крсете бастайды. Мысалы, денеге суы тигенде, жарааттананда, лсізденіп ждегенде, операциядан кейінгі кезеде, т.б. ірідеп абынуды дамуына жне оздырыштарды оректену ортасына айналады. оздырыштарды денеге енуіне анатомо-физиологиялы жадайлар, абынан, заымдалан аймата ліеттенген жне шіріген тіндерді болуы, сіресе ан немесе лимфа сйытарыны аымы лкен серін тигізеді.
сіресе оздырыштарды араласан ошаты кздеріне (ассоциация) тотала кеткен жн. Кейбір жадайларда бір оздырыш заымдану немесе ауру туызбайды. Бл оздырыштарды залалды асиетін баса микроорганизмдер крсетуі ммкін. Сондытан, мынаны есте сатаан жн, іріді жарада ірі ааннан кейін тазалы шін асептиканы баылап ана оймай, жараны аымына атты назар аударып арау керек, болмаса екінші кезекте инфекция айтадан жарада пайда болуы ммкін. Осыан байланысты, біз бірінші жне екінші кезекте алыптасатын хирургиялы инфекцияны ескеруіміз ажет.
Жараа тскен оздырыштар тіршілігін бірден емес 6-12 сааттан со жаа биологиялы ортаа бейімделе келе алыптастырады. Кездейсо жараларды заымдалуыны бірінші сааттарындаы алашы хирургиялы жараны деу операциясы осыан негізделген. Бізге белгілі іріді жараны жарып, тазартып, байлап, кейіннен оны екінші рет емдеп, тау кезінде жааы жарада баса оздырыштарды креміз. Блар, жараны ашандаы оздырыштардан баса. Бл оздырыштар айдан пайда болады?
Жаралардаы екінші кезектегі инфекцияны длелденген кзі болып:
а) ктуші ызметкерлерді мрын жне ауыз уысындаы оздырыштар;
б) науасты мрыны мен ауыз уысы, олындаы оздырыштар;
в) ауадаы, тау блмесіндегі, ртрлі заттардаы оздырыштар-саналады.
Бл екінші кезектегі инфекцияны дамуына оздырыш кзі стафилококкты инфекция екендігі длелденді. Блардан тсінуге болатын жадай, ол асептикалы задылытарды тау блмелерінде дрыс сатау, тмылдыры (маска) кию, сз-гіме айтылмау, жмыс кезінде барлы заттар мен нрселерде тазалы саталуы керек.
Денені жалпы жадайы инфекцияны дамуы мен алыптасуы кезінде едуір рл атарады. сіресе мынандай себептер: жктілік, етеккірлік кезе, физикалы жне психологиялы ажу, ант диабеті, авитаминоз, зат алмасу бзылыстары, ан аздылы (анемия), суыа шалдыу, осымша алыптасан созылмалы сыраттар (кпе, жрек, асазан, бауыр, бйрек, жатыр, жыныс аурулары).
Инфекцияны таралу жолдары андай?
1. Имплантациялы инфекцияны таралуы – жанасу арылы, мнда шандыр (фасция) жапырашалары лкен роль атарады, сонымен атар инфекция алталы, апталан мше (футляр) рылымында, блшы ет аралы кеістіктерде жне тамырлы жмса азаларда таралады.
2. Лимфа тамырлары мен лимфа тйіндерінен яни сол жолдар арылы таралады.
3. ан жолдары бойымен оздырышты эмболдарды таралуы, артерия (артерит) мен вена (флебит) абынуы, вена тамырларыны тромбымен бірге абынуы (тромбофлебит) яни ан тамырлары бойымен абыну арылы алыптасады.
4. Инфекцияны кеірдек немесе несеп жолдарымен таралуы, т.б.
Жедел іріді инфекцияны дамуы – мшелерді жергілікті жне жалпы адам денесіні серімен де сипатталады.
Дене мшелеріні жергілікті сері былайша айтанда абыну ошаы мынадай згерістермен сипатталады:
ызаруды пайда болуы (гиперемия - rubor)
б) ісіну (инфильтрат - tumor)
в) ауырсыну сезімі (dolor)
г) ызуды жоарлауы (color)
д) имыл-озалысты бзылуы (infuaense)
Бл белгілерді барлыы абыну ошаы аймаында ан айналысыны бзылуымен байланысты болады. Бізге белгілі абыну былысы екі кезенен трады : біріншісі – сулану (гидротация), екіншісі – сусыздану (дегидротация).
Іріді инфекцияа денені жергілікті серімен атарласып жалпы згерістер де пайда болады. Кшті улы токсиндер бле отырып залалды оздырыштар денені тарапынан жедел алыптасан жалпы згерістер тудырады.
Денедегі жалпы згерістер – дене ызуы, алшылдау, бас ауыруы, терлеу, лсіздену, дел-сал болу, есінен тану, тамыр соысыны жиілеуі, ентігу, бауыр, бйрек жмысыны бзылуы, т.б. болады. Кейде науаста сандыраты (эйфория), лсіздік, А тмендеуі, жедел іріді абынуларда дене ызуы 400С-а дейін ктеріледі, бас айналып, ауыруы, дірілдеу, тоу басталады.
анда гемоглобин мен эритроциттер азаяды жне лейкоциттер кбейеді (10-25-30-а дейін). ан плазмасыны нруызды рамында глобулин жаа ыысуы байалады, ал несепте – белок, цилиндр, эритроциттер, лейкоциттер, т.б. болады. Іріді улану сйек миында, бауыр мен кк бауырда ан рамдарыны тзілу ызметіні бзылуына кеп соады. Содан науаста ан азаюы пайда болады. Лейкоцитарлы формула сола арай жылжиды. ЭТЖ (СОЭ) артады. Жедел іріді былыс дамыан мшеде инфекцияны кшеюін иындататын біратар ораушы кедергілер алыптасады, сондытан жалпы былысты айырмашылыы барлы кедергіні жадайына байланысты болады.
І. ораушы кедергі – абыну ошаыны айналасында 12-24 сааттан со лейкоцитарлы оршау алыптасады. Ол инфекция ошаын денені ішкі ортасынан шектеп, оршап трады, оздырыштарды жайылуына кедергі туызады.
ІІ. ораушы кедергі – абыну ошаынан таралан лимфа тамырлары мен тйіндері екінші кезектегі ораушы ызметін атарады. Лимфа тамырыны абынуы-лимфагит кезінде оздырыштар айматы (регионарный) лимфа тйіндеріне дейін енеді, сосын онда оларды суі азайып, абынуы ршіп, лимфаденит алыптасады. Бл кезде тйін аймаында ауырсыну сезімі, тамыр жолында ызару, ісіну, ызу байалады.
ІІІ. ораушы-кедергі - 3-4 кннен кейін лимфалы тйіндердегі згерістерді дамуына сйкес абыну ошаы айналасында жас днекер торшалардан тратын ккеттелген (грануляционный) оран-оршау тзіледі (лейкоцит, полибласт, фибробласт). Ккеттелген оршау іріді ошаты берік шектеп алады. Осыдан инфекцияны жайылуы, залалдыы шектеледі.
Іріді ошаты жне оны оршаан ккеттелген оршауды за саталуына байланысты тыыз берішті (фиброз) апшы (капсула) іріді-фибринді абыа айналады. Мысалы, кпеде, бауырда, бйректе, сйекте, мида, т.б. ірідіктер болады. Мндай іріді-фибринді апшы іріді ошаты бліп трады, ал инфекция денеге енбейді жне жайылмайды.
Лимфа тамырлары мен тйіндері де инфекция ошаындаылара жергілікті абыну сипатымен серлі жауап береді. Мысалы, саусаты іріді жарасында кбінесе лимфангит пайда болады да блшы етпен олтыта лимфа тйіндері лайып, ауырлану кшейеді.
Организмні лсіз сері кезінде оны ораныш кедергілері жй жне за алыптасады да, инфекцияны лимфа жолдары арылы таралуына келеді. Содан кейін жалпы іріді инфекция дамиды.
дебиет:
1.Внутрибольничная инфекция: учебное пособие/ под ред. В.Л.Осиповой. – М., 2009.
2. Шкатова Е.Ю., Морозкова О.А. Инфекционная безопасность в ЛПУ. Феникс, 2008.
Баылау: