Таырып : Медициналы генетика мен гендік инженерияны этикалы проблемалары.

Масаты:Медициналы генетика этикалы проблемалары ымы алыптастыру.

 

Бл тарауда біз жиі генетикалы инженерия деп аталатын жне кп жылдар бойы ылыми фантастиканы сарылмас блаына айналан айматы арастырамыз.Кп жадайда генетикалы инженериямен адам табиатын билеу ымдары абаттасып жатады, сондытан оан болашата ылым жетістіктеріні асыра пайдаланылуына деген рей негізделеді.Кпті пікірінше ,ол айда барады сол жерге брын болмаан жне баруа болмайтын жаа барады. Кпшілік шін бл таданарлы жайт шыар, біра гендік терапияны идеясы жаналы емес.Оны ммкіндіктері жайлы XX. 60-жылдары оны дамуы шін ажетті техникалар ,ойлар болмаса да айтылып жрген болатын.Негіссіз тжірибелер де бл теорияларды кейінге жасы уаыта алдыру деп ойлады (Culver, 1993).

Бгінгі кнні адам генетикасыны жадайы крінгендей монолитті емес. Генетикалы технологиялар генетикалы елеуден ж/е ДНК-снгілер пайдаланудан, бір жаынан, бгде торларды сау тіндерге жабыса су диагностикасына дейін , екінші жаынан , генетикалы кеестен соматикалы жасаушыларды гендік терапиясына дейін , ммкін болашата рыты желіні гендік терепиясына дейін болады. Осыан да адамны хромосомаларыны гаплоидты жиынтыы жобасы жатады, ол адам геномыны толы нуклеодті ретін алуа баытталан. Мрагерлеу, брын жауапсыз алымдарды орынышты фантазиясы деп абылданса, азіргі уаытта шынайы депті пікірсайыста орталы орында тр.Керісінше, евгеника лі де болмалы ана ролін атарып жатыр.

Молекулярлы медицина зіне ш ке айматаы гендерді жне оларды азы – тліктері, генетикалы дамуын німдерн зерттеу, науас жадайында гендерді алыпсыз длділігі анытау жне алыпты емес терапевтік модификацияы оытады. ДНК-технологиялар кейбір моногендік аурулара генетикалы негізінде суле тсіреді, олар муковисцидоз (ген CFTR), Гентингтон синдромы (генГП5), Х-хромосомдарды (ген FMR1), жанялы гиперхолестеринемияны, жанялы гипертрофикалы кардиомиопатияны, Дюшенін миодистрофиясыны генетикалы негіздері жарыа тгуге рсат етті. Дегенмен мультигенді ауруларды генетикалы негізін анытау иыныра болса да, мндай ауруларды тдыратын гендерді іздеу тез дамуда, жрек ауруына, ант сусамыры, ысымны жоарылауы, сіресе Альцгеймер ауруы ж/е атерлі ісікті кейбір трлеріне жауаптыларды гендерін іздеуде жетістікке жетуде. Кеуде атерлі ісігіне ж/е анабез атерлі ісігіне сезгіштік анытайты екі ген сипатталды , біреуі-Альцгеймер ауруына (АРОЕ), енді біреуі-жрек ауруына (AGT) бейнеленген.Молекулярлы диагностикада генетикалы бейімдеуде аналы безді жне емшек ісігіне икемделуі АШ - та олайлы коммерциялы ол жетерлік болып отыр.

Гендік терапияны бастапы масаты згерген гендерді герментативті клеткада орналастыру жне тым уалайтын ауруларды емдеу болса да , едуір кп жетістікке диференциалданан соматикалы жасушаларда жетіспейтін ауызды толтыруымен жетуге болады. Соматикалы жасушаларды гендік терапиясы аймаындаы сынатар 1990ж. басталан болатын, олар негізінен атерлі жасушалара,сіресе,кеуде жне анабез ісігінде глиобластомада жне таы баса лейкиялы формада. Сонымен атар мукависцидоз, миды кейбір ісіктеріне, СПИД ж/е Дюшенні миодистрофиясына ауруларыны терапиясы бойынша зерттеулер жргізілуде.

Соматикалы жасаушыларды гендік терапиясын олдануа рсат 1989ж. Берілді жне 1990ж. пайдаланылды, ол науасты жасушаларындаы генетикалы аауларды тзеу дегенді білдіреді, дегенмен осы жасушалар соматикалы болып табылады.Бл діс алмастыру, тзету жне осуды амтиды; гендер ретровирусты векторларды кмегімен енгізіледі. згетекті гендер клетколара ДНК РНК-а згеру шін , ауыз тізілуі шін енгізіледі. Бгінгі тадаы нтижелі діс-олара бізге ажетті ген енгізген жолымен згертілген вирустарды пайдалануы;бл вирустарды зіндік механизмі генді клеткалара ткізу ммкіндігін береді. Бл вирустар векторлар деп аталады жне бл ретровирустар , аденовирустар немесе арапайым шы (герпес) вирустар болуы ммкін.

Бл векторлардан басасы ,ДНК-ны адам клетколарына тікелей енгізуге болады, яни оларды кейбір гендерді тасымалдау ралы липосомалар сияты болып табылады Бола алатын липосомалар секілді рылымдара салу арылы. Бгінгі танда бірде бір вектор кемшіліктерден айырылмаан , оларды о жне теріс жатары эксперименталды жне клиникалы тжірибелер шін лі де бар.

Соматикалы клетеоларды гендік терапиясыны масаты клетколарды кейбір топтарын модификациялау жне осылайша науасты зіндік ауруларын жою болып табылады.Бл маынада ол біршама мшені ауыстырып ондыру шараларына сас, біра кез келген генетикалы терапияа араанда лкен кшке ие болып саналады.

дебиеттер:

1. Биоэтика: Оу ралы/Ред. бойынша. П.В. Лопатина. – 4- е изд. – М., 2009.- 272 б.

2. Кэмпбелл, Г.Джиллетт, П. Джонс, Дрiгерлiк деп : ауырсындарды . аылшынша :Оу ралы/Ред. бойынша. Ю.М. Лопухин, Б.Г. Юдиннi редакциясы посУПод. - М : Гэотар - медиа, 2007 – 400 б.

Баылау сратары:

1. Медициналы генетика.

2. Гендік инженерия.

3. Гендік терапия.

Дріс.