Кристаллографиялы категориялар, сингониялар

Симметрия бойымен жне кристалдарды дара баыттарды сан ш санатта блiседi: жоары, орташа жне тменгi. Жоары санат кристалдарындаы дара баыттарды болмайды, бiра сонымен бiрге стермен жоары дл келетiн бiрнеше симметриялы - эквиваленттi баыттара атысады. Баыт кристалдарды асиет бл бiрдей, жоары санат выраженаны кристалдарын свойств анизотропия сондытан бден нашар. Жылу ткiзгiштiк, электр ткiзгiштiк, сыну крсеткiш изотропты жоары санат мндай кристалдарды физикалы асиеттерi, араанда баса санаттарды кристалдарында, ал мндай свойствтарды анизотропия бл серпiмдiлiк, электрооптика серiн лдеайда лсiзiрек крсетедi. Мысалы, изометрикалы текшесi, октаэдр, тетраэдрды кристалдарын сырты пiшiн.

Орта санатты кристалдары (3, 4, 6, 4, 6) жоары тртiптi белаашпен дл келетiн бiр дара баыт ие болады. Бл кристалдарды физикалы рамы анизотропия жоары санатты кристалдарында араанда, едуiр кштiрек крінеді. Анизотропия рамы жаалай е жары крсетедi жне симметрия басы ось клдене. Басаларды таныстырылан призмалармен, пирамидаларыны орта санатыны кристалдарын сырты пiшiн.
Тменгi санатты кристалдарында тртiптi стерi жоары болмайды, ал дара баыттар бiрнеше, араанда 2. Бл кристалдарын рамын анизотропия бден жарыы крінеді; кристалдарды сырты пiшiні аз симметриялы.

ш санат, з кезегiнде, (аудармада сингония грек сходноугольносты бiлдiредi) 7 сингонияда блiседi. Бiр сингонияда бар бiрнеше кластар бiрiгедi немесе симметрияны бiрнеше сас элементтерi дара баыттарды бiрдей санда. р сингонияны кристалды кп жатары ыайлы болу шiн математикалы сипаттау координата з жйесi болады жне з элементарлы параллелепипедпен бейнеленедi. р (4-шi суретті ара) элементарлы параллелепипед a, b, элементар яшыты c те жатарымен ш бiлiктi кесiндiлермен бейнеленедi жне ш брыштармен оны координаталы стерiнi арасындаы.

Кристаллографияда рашан о координаттар жйелерiмен пайдаланады, стер бойымен алажаулы кесiндiлерi бар иыбрышты координаталар бл жадайы йтеуiр. A, b, c шамасы кристалды метрикасын болып крiнедi жне параметрлер деп аталады немесе тор кезедерімен. орыта келгенде, сингония арналан кристалдарды жiктеу кристаллографиялы координаттар жйесiнi тадауымен аныталады, яни. келiнген кестеге р сингониясын сипаттамасы 4. Кристалдарды мндай жiктеу симметрияны элементтерiн жиынты iшкi рылыстан баынышты боланын шартталан, ал р кристалды iшкi рылыс, з кезегiнде, оны элементар яшыынан баынышты болады жне параметр оны.


Баылау сратары :

1.14 Бравэ торларын айтып берііз.

2.айтару параллелепипеді (ячейка) болады...

3.Бравэ торларыны трлері

4.Кристаллографиялы баыттарды ,кеністікті индекстері

5.Анизотропия асиеті нені білдіреді

6.Кристалды кйді сипаттап берііз

7.Сингония нені білдіреді

Глоссарий:

-Анизотроптылы –дегеніміз біркелкі денені асиеттері параллель баытта бірдей де, параллель емес баытта бірдей болмауын айтады

- Жазы торды элементарлы ячейкасы деп оны екі абырасы жай периодтардан трса айтамыз (параметрден).

-Элементарлы ячейканы симметриясы мен рылысы ,кристаллографияны координат осьтері бірдей болып келсе сингония деп аталады.

-Элементарлы ячейканы ішінде тйін болмаса,ол жай ячейка деп аталады.

- ртрлі баытта, кристалды су жылдамдыы ртрлі боландытан, олар кпырлы болып келеді.

- Біркелкілік – физикалы денені барлы клемінде бірдей болу асиеті.

-Егер паралелипипедті ырлары ш элементарлы период болып келсе,оны элементарлы параллелипипед дейміз.

Блиц-тест:

1. Крделі форма немесе комбинация деп нені атаймыз?

A. Кристал затты симметриясыны жиынтыы

B. шектері сиемметрия элементтерімен байланысатын форма

C. Форма, кристал шектері бірнеше трлі жне симметрия элементтерімен зара байланыспайтын форма

D. кристалл затты барлы шектеріні жиынтыы

E. Форма, симметрия элементтері кмегімен бір шектен шыарылатын форма

2. Кеістікте атомдарды орналасу теориясын кім сынды?

A. Х.Гюйгенс

B. М.В.Ломоносов

C. Е.С.Федоров

D. А.Бравэ

E. А.Е.Ферсман

3. Сингонияны андай трлері бар?

    1. Триклинді, моноклинді
    2. Ромбиялы, тригональді
    3. Тетрагональді
    4. Гексагональді, кубты
    5. айтыландарды барлыы

4. Симметрияны инверсия остері деп аталады?

    1. блiктердi бiрлерi айнадаы бейне баса болып крiнгендейдi екi те блiктерiне фигураны блген ойдаы жазыты
    2. ойдаы те фигураны бiр блiктерi айналуында айнала айталанан ттесi
    3. барлы сызытар кесiп тетiн фигураны iшiндегі нкте.
    4. орталы нктеде келесi шаылысуы бар кейбiр брыш брылысында айнала тзу сызы, фигура зімен бiрге оса атарады
    5. Кристалдаы жалыз айталанбайтын баыт

5. Кпжатыларды тмен санатына жататын арапайым формалар:

    1. Тригональная, тетрагональная, гексагональная, дитригональная, дигексагональная
    2. Ромбическая призма, ромбический тетраэдр, ромбододекаэдр
    3. Тетраэдр, гексаэдр, октаэдр, декаэдр
    4. Моноэдр, пинакоид, диэдр, ромбическая призма, ромбическая пирамида, ромбический тетраэдр, ромбическая дипирамида
    5. Пентагон додекаэдр, тригон три октаэдр, гексатет тетраэдр

Негізгі дебиеттер:

9. Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

10. Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

11. Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

12. Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год(электр.библ.)

осымша дебиеттер:

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007  

 

Дріс4