Таырып: аза тілін оыту дістеріні жйесі

Оушылара теориялы білім мен практикалы дады беру оыту дістерінсіз жзеге аспайды. Оушыларды аза тілінен алан білімі мен білігін, дадысын алыптастыру жолында малімні жргізген жмысы оыту дістеріне тікелей байланысты.

Педагогика теориясында бан мынадай анытама берілген: «Білім беру дістері оушыларды білім мен білігін, оларды практикалы дадысын алыптастыру жолындаы малімні жргізетін жмыстарыны тсілі жне оушылар жргізетін жмысты малімні басшылыымен орындалатын тсіл». аза тілін оушылара мегертуде оыту дістерін тиімді, жйелі олдану з нтижесін беретіні сзсіз. діс грек сзінен енген сз. Оны бастапы ымы “зерттеу” деген маынаны берген. Бертін келе алашы маынасы кеейіп, “белгілі бір пнді оытуды дісі” дегенді білдіреді.

Дидактика ілімінде оыту дістерін топтауда бірізділік жо. алымдар оыту дістерін р трлі топтастырады. Атап айтанда, И.А.Каиров, Н.К.Гончаров, Б.П.Есипова, Л.В.Занковты редакциялауымен жарияланан “Педагогика” оулыында оыту дісіні мынадай 9 трі бары айтылан. Профессор Е.Я.Голант оыту дісіні 8 трін береді.

П.А.Зайченко он трін крсетеді. И.Я.Ларнер мен М.Н.Скаткин оыту дісіні бес трін крсетеді.

аза тілін зерттеуші діскер – алымдар оыту дістерін тмендегідей саралайды:

Х.Арынов синтаксистен оушылара білім беруде мынадай оыту дістерін пайдалануды тиімді деп санайды: байау дісі, тсіндіру дісі, гіме дісі.

Ал .Исабаев болса, аза тілінен білім беру дістерін былайша топтайды:

аза тілін практикалы жатан йрету дістері (аза тілін дебиет материалымен байланыстырып ту дісі, тсініксіз сздерді йрету дісі, диалогты жне монологты сйлеуді йрету дісі жне мнерлеп оу дісі).

аза тілін теориялы жатан йрету дістері (гіме дісі, хабарлау дісі, тсіндіру дісі, тжірибе дісі, кітапты пайдалану дісі).

аза тілін теориялы жне практикалы жатан йрету дістері (дайын материалды талдау дістері, фонетикалы талдау дістері, морфологиялы талдау дісі, синтаксистік талдау дісі, тілді материалды трін згерту дісі, тілдік тапсырмалары бар мазмндау дісі, аза тілі бойынша сйлем рату дісі, тілдік тапсырмалары бар шыарма жаздыру дісі, орфографиялы талдау дісі, кшіріп жазу дісі, диктант жазу дісі).

З.Бейсенбаева мына дістерді крсетеді: табии діс, сра-жауап, сурет дісі, сйлем мен сзді толытыру, мтінмен жмыс дісі.

Профессор Н.Оралбаева, .Жасылыова “Орыс тіліндегі мектептерде аза тілін оыту дістемесі” оулыында аза тілін оытумен байланысты мына дістерді крсетеді: баяндау, тсіндіру, ойландыру, жалылау, жалпылау, гімелесу, еліктеу, жаттыу, ана тілімен салыстыру, крнекілік, топ, экскурсия дісі.

Ж.Слейменова дістерді жалпыдидактикалы жне жеке пндік деп екі топа бліп арастырады.

Жалпыдидактикалы топа ауызша хабарлау немесе сз дісі (баяндау, тсіндіру, гімелеу, пікірталас, дріс); крнекілік дісі (иллюстрациялау, демократиялау), бейне діс (электронды оулы), практикалы діс (жаттыу, тжірибе жасау, экскурсия), кітаппен жмыс жасау дісін жатызады.

Жеке пндік топа ана тіліне сйену немесе салыстыру (еліктеу, аударма, грамматикалы талдау, коммуникативті –ситуативтік, драматизациялау); лингвистикалы сздіктермен жмыс (сан дісі); апроксимация, грамматикалы ойын дісін жатызан.

діскер-алым К.Назаралиева оыту процесіндегі негізгі масат – таным-білімді мегеру жне мегерту, оытушы мен оушыны рекеттерінен трады, сондытан оыту дістерін саралауа зге емес, осы аида басшылыа алынуа тиісті деп, оыту дістерін екі топа бліп топтастырады.

Оыту дістері: ауызша баяндау, информациялы хабарлау, тсіндіріп оыту, гімелеу, демонстрациялау, экскурсия, тексеру, жйелеу, баалау.

Оу дістері: гімелесу, оулыпен, кітаппен, осымша материалмен жмыс, жоспарлау, тапсырманы орындау, баылау, зерттеу, айталау, графикалы жмыс, жаттыу, оыан материалын баяндау.

азіргі аза тілін оыту дістемесінде тілді атысымды баытта йрету, яни аза тіліні леуметтік рлін, аясын кеейтуді осы баытта жзеге асыру ажеттігі маызды болып есептеледі. атысым дісіні ерекшеліктері мен тілді мегертудегі мні мен алатын орнын ажыратып, айындау – азіргі ккейкесті мселе. Тілді йретуге атысты дісті сз еткенде арнайы арастырылуа тиісті мселені бірі осы – атысым дісі. арастырылып отыран “коммуникативный метод” “коммуникация” сзімен байланысты шыан. “Коммуникативный метод” дегенді “атынас діс” дегеннен грі азаты лтты сздік орындаы “атынас”, “атысу” сзін жаыртып, “атысым” деп алан тымды. атысымды дісті зерттеу орыс жне шет тілдерін оыту дістемелерінде бірсыпыра жетістіктерге жеткенін атап айту керек.