Орналасу тыыздыы теориясыны кмегімен кристалдану рылым сипаттау

Клемді орталытандырылан торды бір элементар яшыына 2 атом келеді: бір атом куб ортасында жне бір атом куб тбесінде орналасан масса бойынша атомдар осындысы (куб тбесіндегі рбір атом сегіз жаласан элементар яшыа тиесілі жне берілген яшыа осы атомны 1/8 массасы ана келеді,ал барлы яшыа 1/8=1 атом).

Кубты ырлы орталытандырылан торды элементар яшыына трт атом келеді:бір атом (клемді орталытандырылан тор сияты) куб тбесіндегі атомдар жне трт атом ырды ортасында,йткені осындай рбір атом екі тора тиесілі,орналасан)

Гексагональді тыыз апталан торды элементар яшыына алты атом сйкес келеді.(3+1/6*12+1/2*2=6)

Кристалл тор тыыздыы,яни шартты трде атты шарлар ретінде арастыруа болатын атомдармен толан клем берілген атомнан те жне е кіші аралыта орналасан атомдар саны болып табылатын координациялы санмен сипатталады. Координациялы сан жоары болан сайын атомдар аптама тыыздыы жоары.

Кубты клемді орталытандырылан элементар яшыта атомдар арасындаы е кіші ашытыы d=(a3)/2.Берілген атом А ашытыынан 8 крші орналасан(6б сур).Яни осы торды координациялы саны 8-ге тен жне К8 деп белгіленеді.Атомдармен толан клемні яшы клеміне атынасымен аныталатын яшыты толу коэффициенті 68%.

ырлы центрленген кристалл торды координациялы саны 12(К12); рбір атом d=(a2)/2 ашытыта 12 жаын кршіге ие,ол шар трдегі атомдарды орналасуына жне аптаманы лкен тыыздыына сйкес.Гексагональді тыыз аптамалы тор с/а=1,633 координациялы сан 12 ге тен (Г12),ол да шарларды лкен тыыз аптамасына ие (6сур). Гексагональді жйеде кристалданатын металдарды кбісінде с/а атынасы 1,57-1,64 аралыында болады,яни тыыз каптамадан ауыту байалады (с/а=1,633).Егерс/а атынасы 1,633 мнінен едуір айрыша (мысалы цинк жне кадмий шін) болса,гексагональді торды координациялы саны 6 тен.

Кубты ырлы орталытандырылан жне гексагональді тыыз аптамалы торлар кішкентай болып табылады,атомдармен толу коэффициенті 74%.

Торда координациялы санны Г12-ден 6 а дейін тмендегенде толу коэффициенті 50% райды,ал координациялы сан 4 тен кезде 25% шамасында.

Периодты жйеде металдар мен бейметалдар аралыындаы элементтерде кіші координациялы сана ие иын кристалды тор болады.

VII,VI,V, жне кейде IV топ жартылай жне бейметалл элементтерді кристалды рылым координациялы саны 8-N ережесі бойынша табылуы ммкін,мндаы N-берілген элемент орналасан периодты жйені топ саны.Осылайша мысалы Аs, Sb, Bi V топа тиесілі сондытан координациялы сан 3 тен.

Атомдар орталытары арасындаы е кіші араашыты жартысы атом радиусы деп аталады. Атом радиусы координациялы сан азайанда седі,йткені атомдар арасындаы кеістік седі.Осыан байланысты р трлі металдарды атом радиусы шамасы детте К12 тен.

 

Баылау сратар:

1.Атом радиусы дегеніміз не?

2.Тыыз аптама теориясы нені білдіреді?

3. Кристалл торды координациялы саны.

4.Кристалл денелерді шаындылы коэффициенті.

5. полиэдр дегеніміз не?

Глоссарий

Кристалдарды талдаан кезде оларды атомдарыны маындаы кршілеріні саны,сорты,олара дейінгі ашытыты білуді зор маызы бар, олар бір сзбен айтанда – координациядеп аталады.

Координациялы сан (к.с) деп центр мен крші атомдар санын, не атомнан не ионнан бірдей ашытыта жатан бір сортты атомдарды айтамыз

Блиц-тест:

1.Мінсіз кристалдарды нктеліден айырмашылыы

А) мінсіз кристалды шсатылы периодты бзылуы

В) физикалы асиеттер ртрлі

Б) химиялыасиеттеріртрлі

Г) айырмашылы жо

2. Тыыз тселген шарлар мына пайызды алады: лишь:

А) 10%

В) 25 %

Б) 55%

Г)74%

3.Бір біріне жаын орналасан Бірінші координациялы сфералы атомдарды зара тзу центрлермен байланыстырса, мыныын ие боламыз

А) куб

В) полиэдр

Б) призма

Г)трапеция

4.Кристалл торды тыыздыы:

А) аттысйыты

В) атты шар

Б) белгісіз

Г)суспензия

5.Орталы деп есептелетін, атом мен ионнан бірдей ашытыта орналасан, бір срыпты жаын орналасан атомдар мен иондар саны былай тсінуге болады:

А) Координациялысан

В) атом радиусы

Б) координация

Г)комбинация

Негізгі дебиеттер:

13. Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

14. Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

15. Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

16. Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г. (CD-RW)

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г(CD-RW)

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др. Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год(CD-RW)

осымша дебиеттер:

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007  

 

Дріс 5

Нктелі ааулар

Жмысты масаты: нктелі ааулармен танысу.

1.Вакансиялар,тйін аралы атом.Нктелік аауды пайда болу мехнизмі(Шоттки механизмі, Френкеля ааулар)

2.Кристалды рылым бойынша кеуектер,оларды тйін аралы атоммен толтырылуы

3.Нктелік аауларды айналасында кристалды торларды ыысуы

Кілт сздер: бос орын, Шоттки аауы, Френкель аауы, дивакансия, жетілмегендік, тйінаралы атомдар, енгізілетін оспа.