Ші дріс. Пайдаланушылар санаттары.

Интерактивті жйелерді пайдаланушылар классификациясы. Операторды ызмет трлері. Адам-операторды ызмет кезедері. Адам-операторды рекет трлері. Операторды олданатын моделдер трлері.

Осы сраа арналан оулытарда интерактивті жйелерді пайдаланушыларды классификацияларыны бірнеше нсалары келтірілген. Біра берілген дістерде ерекшеліктер бар боланмен, оларды классификация принциптері бірдей болады.

Пайдаланушыны интерактивтік жйеге атынасы негізінде, онымен жмыс істеу тсілдеріне сер ететін факторлар жатыр.

- адам ажеттілігі, яни диалог жргізетін серіктеспен тсіністікте болу;

- пайдаланушыны абілетілігі, оны шапшандылыымен (е біріншіден пернетата мен тышанды олдануында), лингвистикалы абілеттілігі, есеп шыару абілеттілігінен трады;

- зіндік асиет, яни йренуге абілеттілігі, шыдамдылыы, атеге тзімділігі, шыармашылы абілеттілігі.

- компьютерлік білім дегейі. Бл жерде кбінесе программалаушы немесе программалаушы емес пайдаланушылар , соыларын ш саната блуге болады:

- дайындалан пайдаланушылар, шыармашылы есеп шыарушылар, аналитиктер жне зерттеушілер (яни, жмыс іскерлігі толытырыландар)

- дайындалан пайдаланушылар, операцияларды орындаушылар (яни, жмыскерлігі тйыталан)

- жай пайдаланушылар, компьютерлік білімі аз.

Пайдаланушыны олданбалы облыса дайындыы оны тілді (мамандалан терминология) олдануына жне есеп шыару тсілдеріне сер етеді.

Жйені олдануды себебі келесілер болуы ммкін:

- міндетті - жмысты керекті блігі;

- міндетті емес – ксіби ызметті осымша рамдасы ретінде;

- міндетті - жеке ажеттілік трыдан (мысалы, белгілі апаратты тек компьютер арылы ана алуа болатын жадайда)

- міндетті емес – жеке бас мірінде (мысалы: ойын сауы ретінде)

Жйеге деген атынасын жне жмыса талабын, оны компьютерлік білім дегейімен жне оны олдану себебімен аныталады; ол келесідей болуы ммкін:

- нейтралды - пайдаланушы компьютерді тек жмыс ралы ретінде араанда;

- жаымды, пайдаланушы компьютерді ынтамен , яни одан кбірек пайда алу масатында (немесе рахат алуда);

- жаымсыз, пайдаланушы компьютермен олдануды шектеу ретінде арастырса (техникаа деген сенімсіздікпен араанда).

Пайдаланушыны масаты келесідей болуы ммкін:

- компьютерді кмегімен есеп шыару (оны ішінде ойын сауы сипатында да болуы ммкін );

- жйемен жмыс істеуді йренуде;

Жйені сипаттамасына байланыссыз уаыт шектеулері (оны ішінде оны жылдамдыы) болады. Бл жадайда пайдаланушы уаыт тыыздыына бейімделенуіне себеп болады, бл сіресе есеп шыаруда жне контекстік жмыстарда кездеседі.

Адам оператор жмыс істейтін басару иерархиясыны дегейіне жне басару жйесіні тріне (немесе апаратты деуге) байланысты оператор ызметіні келесідей трлерін атауа болады:

Оператор-технолог, технологиялы процесске толыымен кірісетін жне де басаруды стандартты процедураларын орындайды.

Оператор –манипулятор, механикалы серлерден тратын басару процедураларын іске асырады.

Оператор – баылаушы, процессті жадайын жне наты уаыттаы жйе ішіндегі ауытуларды баылайды.

Оператор – зерттеуші, арым-атынасы бар процедуралармен регламенттелмеген жне ойлау абілетке негізделген (программист) ;

Оператор – жетекші, йымдастырушы жне директивтік сипаттаы ызметтерді орындайды.

Оператор – жобалаушы, АЖЖ рамына кіретін, машинамен жобалауа осылан.

р трлі санаттаы операторлармен техникалы (немесе есептеу) жйелер арасындаы зара атынасыны ерекшелігі бар. Біра операторды кпшілігіне тн тменде арастырылатын бірнеше жадайлар бар (мысалы, ойлау абілетіні моделі орта жне адамны шешім абылдааны, оны психофизикалы мінездемесі жне т.б.).

Адам-операторды ызметі:

Тапсырманы орындау барысында барлы дегейдегі операторлара тн 5 кезе блінеді:

- анытау – есепті шешілуін реттейтін белгілер тобын операторды абылдауы.

- классификация – жадайды тану жне баылану процесіні жне техникалы жйені жадайын анытау.

- жоспарлау – тапсырманы орындалуына келетін іс-шараларды тізбегін ру жне шешім абылдау.

- орындау – бар ресурстарды пайдалана отырып, жоспарды орындау.

- тексеру – іс-рекетті орындалуын жне оны тиімділігін тексеру.

Операторлармен шешілетін тапсырмалар 3 дегейге блінеді:

- процессті реттеу, ол кішігірім динамикалы теестіруді арастырады жне процессті жеке параметрлеріне тзетулер енгізуді арастырады.

- режимді згерту, ол процессті тбегейлі згеруіне алып келеді жне ауыспалы процесстерді арастырады, операцияны кп блігін жне операторды іс-рекетіні крделі алгоритмдерін арастырады.

Адам-операторды зін-зі стау типтері.

Оператор есепті крелігі жне ойылымына байланысты 3 дегейге блінеді.

- дадыа сай станым – ол болатын процесстерді алдын ала арастыруы тиіс.

- ережеге сай станым – операторды ызметі басару ережелерін пайдаланумен байланысты, жйелерді эксплуатациялау инструкциясында крсетілгендей.

- білімге сай станым-болып жатан процесстерге жне апараттарды деуге тніспеушілікпен арауды талап етеді.

Операторды олданатын модельді трлері.

Оператор тапсырманы шешкенде 5 типті молдельді олданады:

- физикалы, жйедегі процесстерді математикалы баяндалуынан трады;

- функционалды, негізгі ішкіжйелерді, оны ызметін жне зара байланыстарын сипаттайды.

- экономикалы, негізгі басару операцияларды н шамаларын байланыстырады;

- процедуралы,ондырыны басару ережелерін баяндайды;

- когнитивтік, оператормен алыптасатын, процессті интуитивтік моделін сипаттайды.

дебиет: 3 нег.[15-29], 4нег. [30-63], 1ос.[5-14].

Баылау сратары:

1. Пайдаланушыны интерактивті жйелермен атынасына андай факторлар сер етеді?

2. Оператор ызметіні трлері андай?

3. Адам –оператор ызметіні кезедері андай?

4. Адам –оператор жрісіні трлері андай?

5. Операторлар зіні ызметінде андай моделдерді олданады?