Тарау 5. Компьютерлік жйелерді апаратты зара атынас интерфейстерін ру.
12-ші дріс. Программалы-аппаратты интерфейстер.
осымша дегейіні зара атынас интерфейстері. WEB - осымшаларды зара атынас интерфейсін орындау.
Екі осымшаны, WEB – броузер жне WEB –серверді ( детте бл екі осымша ртрлі машиналарда жне соан сйкес трлі программалы-аппаратты платформаларда орналасандытан, программалы-аппаратты интерфейс терминін олданамыз) зара атынас интерфейсін арастырамыз.
WEB- осымшаны зара атынас интерфейсін орындаанда ( Hypertext Transfer Protocol – гипертекст тасымал протоколы) олданылады, WWW- World Wide Web торабында орналасан, олданбалы дегейдегі протокол жне ртрлі апарата кіру ммкіндігін амтамасыз етуші. НТТР протоколы - берілген мліметтердін тріне байланысыз, апаратты кбейтіді жоары ндіргіштік механизмін иемденеді. Протокол объекті – баытталан технологиялар бойынша рылан жне трлі тапсырмаларды шешу шін олданылады, мысалы таратылан апаратты жйелерді басару шін.
Берілген ртрлі форматтарды сатау жне сыну абілеті НТТР-ді олдана отырып, WWW жйесін ерекше енгізу ралы етеді.
азіргі кезде HTTP протоколы WWW жйесінде негізгі протокол ретінде олданылады. Осыан арай HTTP протоколында жмыс істеу дісін толыыра арастырайы. HTTP протоколы WWW серверлерінде апаратты ресурстар мен сервистерге ол жеткізуге ммкіндік береді. WWW торабыны кпфункционалды ресурстарына атынасты унификациялау шін, серверлер интерфейстер кешенін олдайды. Ол торапты ресурстара ол жеткізу дістеріне жне дегейлерді рылымдауа ммкіндік береді. р интерфейс рылымы мен дісі бар торап объектісінен трады. WWW торабында орналасан апаратты іздеу шін Web-броузер деп аталынатын арнайы осымша олданылады. Объектілерді (клиенттік жне серверлік) келісілген зара атынасы программалы интерфейс тсінігін алыптастырады.
осымша дегейіні протоколы негізінде растырылан программа – аппаратты интерфейстерді арастырайы. URI (Uniform Resource Identifier, ресурс идентификаторы), URL (Uniform Resource Locator, ресурсты орны), URN (Uniform Resource Locator, ресурсты аты) - бір сервисті ртрлі идентификациялы аспектісі. Ол ресурс орналасан, интернет жйесі арылы кіруге болатын торапты тйініні трін, атынас дісін жне орнын анытайды. Бл сервис ш блімнен трады.
1) Слба. Сервисті трін идентификациялайды. Ол арылы сервиске атынас жасауа болады. Мысалы WWW сервер.
2) Мекен жай. Ресурсты мекен жайын (хост) идентификациялайды. Мысалы, www.ripn.net.
3) Кіру ммкіндігіні аты жне жолы. Тадалынан хоста, ресурса толы жол идентификацияланады. Біз оны ресурса кіру ммкіндігіне пайдаланатын боламыз. Мысалы /home/images/image l.gif. Мысалы, Microsoft (WWW-серверде) сайтында орналасан, readme.txt файлы келесідей идентификаторы бар ресурса ие: http://www.microsoft.com/readme.txt. Ол дегеніміз, ресурса атынас шін HTTP протоколын пайдалану керек, (кіру слбасы ос нктемен блінген “:” жне пайдаланан протоколды атын крсетеді) келесі екі слэш www.microsoft.com серверіні мекен-жайын крсетеді жне файлды аты /readme.txt олданылады.
детте, ресурс орналасан компьютер туралы айтылса, оны URL немесе URN мндері пайдаланылады, ол егерде ресурс толы белгіленсе (трі, хост, жолы крсетілсе) онда URI олданылады. рине табаларды орын ауыстыруа болады, біра тексте оны не білдіретінін тсіндіру керек.
URI идентификаторы ресурс атын крсетеді жне оны параметрін де анытайды. Параметрлер жолынан ресурс аты мына табамен “?” блінеді. Параметрлер жолы траты ырылымды символ тобынан трады, мынадай символмен“&” белгіленеді, мндай лексама оны параметріні атынан жне оны “=” символымен блінген мнінен трады. Бос орын символы “ “, “+” табасына ауыстырылады. ASCII символдар жиынтыына кірмейтін лексем символы “%” табасына жне осы символды он алтылы мніне ауыстырылады. Берілген ресурса барлы жол параметрлері, бір жол параметрі болып табылады, сондытан да жолды жеке параметрлеріні атауыны немесе оны реті, тріні соншалыты маызды емес. Мысалы: http://www.exe.com/bm/scrshell.run?in=10&go=ok+and+ok&event=l&event=2
Бл URI идентификатор трт параметрден трады, шеуі оны санды, ал екеуі бір атауа ие. URI идентификатора кейбір параметрді мндеріне талдау жатады. Аталмыш мысалда scrshell.run ресурсы.
HyperText Markup Language (HTML) – WWW торабында саталатын апаратты баяндау тілі. HTML файлы графикалы, бейне, аудио апаратты осыланын білдіретін арнайы кодтан немесе апаратты (Web-броузер Java Script, Java) ортасын крсететін орындау кодынан трады. Web-броузер осымшасы Java жне JavaScript тілдері шін, олар орындалатын операциялы жйе немесе орта, ал Web-пара жмыс істеу шін блінген ресурс болып келеді. Бл тілдер пайдаланушыны деректері бойынша Web параты рмайды, оны зіні жмысы шін жне пайдаланушы шін негіз ретінде пайдаланады. Web броузер бл файла ол жеткізгенде кодталан HTML файлдаы апаратты интерпретациядан ткізіп пайдаланушыа ыайлы трде жеткізеді.
“HT” ріптері HTML протоколы атауында “Hyper Text”- WWW торабында апаратты орналастыруды негізгі концепциясын білдіреді. Hyper Text жаты гиперсілтеме (hyperlinks) деп аталынатын арнайы байланысы бар жне ол жат мтінінде орналасады. Гиперсілтеме олданушыа жатты бір блімнен екінші блімге кшуге ана емес, сонымен атар WWW торабындаы жаттармен байланысуа ммкіндік береді.
Common Gateway Interface (CGI) – бл WWW жйесін кеейту стандарты. WWW серверлара аргументтерді пайдаланушы анытай алатын программа руа ммкіндік береді. CGI интерфейсі пайдаланушыны ммкіндігін арттырады жне аталмыш Web парапен байланысты программа орындауа ммкіндік береді. Ол дегеніміз WWW- серверінен апарат алу ммкіндігі болады. Мысалы WWW серверді олданандар е соы ауа райы болжамы туралы апарат ала алады. Ол шін дерекордан азіргі уаыт мезетіне ауа райына сраныс жасайтын программаны орындау ажет. CGI интерфейсі WWW сервер мен сыртта орындалатын программаларды байланыс ралы болып табылады. Ол пайдаланушыны сранысын абылдайды да, оны сырты программаа береді, одан кейін нтижесін пайдаланушыа растырылан Web пара арылы айтарады. Web паратар бір – бірінен айрыша болуы ммкін. Себебі олар пайдаланушы анытаан параметрлерге байланысты алыптасады.
CGI механизмі мбебап боландытан ол кез келген WWW серверлер арасында деректерді алмастыра алады. CGI интерфейсі орындалатын файлдардан ралан со, оан онда орындалатын программа трлеріне шектеулер болмайды. Программа орындалатын модулдерді ралатын кез келген программа тілінде жазылуы ммкін. CGI-программа Perl жне Shell сияты операциялы жйелерді командалы тілдерін пайдалана отырып жазылуы ммкін.
азіргі уаытта технологияда кбінесе белсенді серверлік паратар ASP (Active Server Pages) технологиясы кеінен олдануда. Бл технология CGI стандартын пайдалануын арастырады. Біра, Web пара ру масатында, объекті-баытталан дегейде ана пайдаланады.
дебиет: 1нег.[20-26],2нег.[80-98],7ос.[100-117],9ос.[211-234].
Баылау сратары:
1. осымшаны зара атынас интерфейстері алай орынлдалады?
2. Web-осымша мысалында, зара атынас интерфейсіні негізгі рамдастарын атаыз?
3. CGI интерфейсі андай ызмет атарады?