ші дріс. Пайдаланушы интерфейсін руды кешенді трі.

 

Интерфейстерді руды жалпы принциптері. Адам-компьютер интерфейсі жйені блек компоненті ретінде.

Интерфейсті рушы з білімдерін пайдаланушылар жмысына жадай жасауа олдана білуі керек. Ол оны талаптарын олданбалы міндеттеріне сай анааттандырып ана емес, пайдаланушыны физикалы жне психологикалы сранысына сай интерфейс жасап шыуы ажет. Адамны психикасыны бейімделу ммкіндігін ескеру керек. Адамдар тез йренеді, соан арай оларды психологиялы сраныстары жне жмыс тсілдері згеріп отырады. Компьютер ойындарын жасаушылар кп кштерін адам мен компьютер арасындаы интерфейсті жобалауа жмсайды, мысалы компьютер ойыныны зі – интерфейс болып табылады. Тр – тс, дыбыс, графиканы пайдалану кездейсоты емес, саналы трде абылдаан шешімі. Ойындар ішіне бейімделу элементтері кіреді, сол арылы пайдаланушыны ойына ызыушылыын олдайды; пайдаланушы ойына йренуіне арай, оны дрежесі жоарылап, ойын згереді, мысалы жылдамдыы седі. Ойын жасаушылар апаратты жне программалы рылыларды ммкіндіктерін біліп, сондай-а ойлау ммкіндіктері жасы болып, шешім шыару кезінде тапырлы крсете білулері керек. Сонымен мндай операцияларды негізінде жалпы принциптер жатанын малдауымыз керек.

Адам – компьютер интерфейсіні жасалу стратегиясы.

Адам – компьютер интерфейсі жйені блек компоненті ретінде.

Жйедегі деректер рылымын осы рылыларды деу алгоритмінен бліп аландай, біз интерфейс адам – компьютерді олданбалысынан белгілі дрежеге дейін бліп ала аламыз.

Жйені делетін файлдарды рылымын блек жасаан сияты, интерфейсті де блек жобалау керек. Кіріс жне шыу деректерін беруді рамы мен трі интерфейсті жасаушыларды миятты талдауында болуы керек.

Аппаратты жне программалы рылыларды ммкіндіктеріні ескерілуі.

Жйені рушылар, баса да мамандар сияты, жмысында здеріні ескі тсіл-дадыларын пайдаланады. Бл ішкі консерватизм соы кездегі аппаратты жне программалы тсілдеріні жйткіп суіне байланысты лсіремей, керісінше кшейіп келеді. Біра, интерфейсті компоненттерін зі ралатын негізгі элементтеріні ммкіндіктері мен шектеулерін тсінбей ру ммкін емес.

Жасап-шыаруды реті.

Жасап-шыару процесі жаалыты ажет етеді, жне де бл жаалы майда-шйдені ішінде жоалып кетпеуін, олданылатын діс-амалдарын дрыстыын адаалау керек. азіргі кезде пайдаланушыларды кпшілігі ртрлі жйелерге кіре алады, сондытан олар жйелер ауысан кезде з жмыс тсілдерін ауыстыра оймайды. Ішінде біркелкі жмыс істейтін программалы “жаняларын” дамытан дрыс. Бан, сондай-а ртрлі жйедегі программалы интерфейстерін жасап шыару шін олданылатын стандартты модульдер библиотекасы ммкіндік береді.

Интерфейс руды абылданан принциптерін пайдалану.

Пайдаланушыны жмыс бекеті мен физикалы байланысыны, адам мен машинаны арым-атынасынмен орта жадайлары кп. Сондытан, жмыс бекетін жасауа жне йымдастыруа оай келетін, эргономикадаы жалпылама кптеген сынытары болады. Сонымен атар, апаратты экранда крсету трі ртрлі компьютерлік жйелерде бірдей емес: графикалы дизайні апаратты экранда крсетілуіне, сйлемдерді сздік рамына, негізгі кілттік элементтерді крсету тсілдеріне, деректерді сынылуына байланысты болады жне т.с.с. Интерфейсті жасаушылар осы принциптерді білулері, жне баса саладаы білімдерін з проблемеларын шешудегі иындытара олдануа тырысулары ажет.

Міндеттерді жне пайдаланушыны тсіну.

Интерфейсті жасаушы міндеттерді орындауа ажетті есептеу процессін тсініп ана емес, пайдаланушыны масаты мен міндеттерін шешуге баытталан іс-рекетін баалай білуі керек. Ол жйені потенциалды пайдаланушыларыны ерекшеліктерін білуі керек. Соы жылдары компьютер мен программист арасындаы интерфейсті программалау саласындаы арынды атап ту керек.

Пайдаланушыларды тарту.

“Пайдаланушыны жне оны масатын тсіну” нсауларын орындаудан, беру оай. Жйені жасаушы жне аналитик з жмысын олдануды барлы саласын жасы біледі деп жне потенциалды пайдаланушыны психологиялы ажетін тере тсіне алады деп ктуге болмайды. Негізгі типтік принциптеріні бірі, аналитикті болаша пайдаланушылара сра жргізу арылы дерек алуында болады. Керек сратарды жинауды пайдалы дісі - зін жйемен жмыс істейтін пайдаланушыны орнына ою. Біра интерфейсті олайлылыын баалауды бірден бір дісі – ол іс жзінде, пайдаланушы дрыс жмыс жадайында, жйемен алай арым-атынас жасайтынын кріп білу. Интерфейсті жобалау процесі, бірнеше кезенен тратын: Сараптау - жасап шыару – компоновка – іске асыру - сызыты процессіні деу программасыны дстрлі кзарасына айшы келеді.

Іске асыруды йлестіру.

Интерфейстік тжірибелі лгілерін деуге келетін, олармен пайдаланушылар жмыс істейтін жне де оларды реакциясына арай керекті нім пайда боланша згеріп отыратын, интерактивті діс- амал керек. Бл дегеніміз – интерфейсті элементтерін йлестіруді икемді дісті олдану. Бейімделу дістерін интерфейсті шеберінде арау керек. Негізгі принциптер интерфейсті жасау негізін раса да, олар пайдаланушыларды брін анааттандыра алмайды. Орташа пайдаланушыа есептелген интерфейсті жасалып шыуы – бл е кіші орта блгішті іздеу сияты болады. Тура солай, пайдаланушыларды жасап шыаруа тарту, оны абсолютті олданыштыына кепілдік бермейді. Масаттарыны жадайы згермесе де, пайдаланушыларды сранысы, здері сияты згеріп отырады. Дрыс жобаланан интерфейс, мысалы, компьютер ойынындаыдай, ртрлі пайдаланушыларды ажеттілігіне жне де бір пайдаланушыны жмысыны ртрлі кезеіне арай брылып отыруы ажет. Адам – компьютер интерфейсіні бейімделу проблемасы – соы кездегі ізденістерді негізгі баыты.

 

Баалау.

Жоарыда аралан стратегияны станатын шыарушы, алай керекті нтижеге жетенін біледі? Интерфейсті баалауа ммкіндік беретін бірнеше критерилерді болжауа болады. Оларды брі ш негізгі аспектілерді амтиды:

- операциялы жйені игеруді жне есте сатауды арапайымдылыы;

- жйені кмегімен шешілетін масаттарды тез орындалуы;

- жйені эксплуатациясы кезінде субъективті анааттанушылы.

Наты пайдаланушыа, берілген білім дегейіне жетуді, баылау уаытын белгілеуге болады. Критерий, сондай-а ажетті нтижеге жеткізетін жаттыулар трін крсете алады. Мндай критерийге тмендегідей тжырымдама беруге болады: “Жйемен бірінші рет екі кн з бетімен жмыс жасаан пайдаланушы, иерархиялы байланысты каталогтардаы дискіде саталан файлдармен жмыс істеуді барлы командаларын игереді”. Біраз уаыт ткеннен кейін барлы жмыс дістерін сатау – бл жмыс зілісінен кейін, іс-рекетін айта ктеруге жеткілікті білім дегейін крсететін баса критерий. Тапсырманы тез шешілуін жылдамдыпен длдікпен баалауа болады. Жылдамдыты баалаан кезде жйені тез жмыс істеуі емес, ойылан масата жетуге ажетті уаыт ескрілетінін байайы. Сондытан да деректер енгізу жйесіне пернетатамен жмыс жылдамдыы емес, мысалы былай крсетуге болатын: “банк ызметкері бір саатта атесі бір пайыздан аспайтын жиырма есеп аазын дайындауы керек” трізді баылау саны маызды. Субъективті анааттанушылы критериі пайдаланушыны жйе жне онымен жмыс істеу ыайлыы жайында кзарасын крсетеді. Бл критериді саны бойынша баалау иын, біра оны, мысалы, пайдаланушылар осымша орнатыштара арайтын жиіліктер кмегі арылы крсетуге болады. Барлы ш критерийді де пайдалануды кез келген саласына жатызуа болса да, наты пайдалану шін оларды біреуі ана маызды. Авиаклік басару жйесі сияты жйелер шін маызды факторлара длдік пен жылдамды жатады. Жанжаты пайдалануа арналан жйелеріні негізгі талабына жмыс алдындаы алдын-ала йретуді болмауы жатады, йткені мндай сабатарды йымдастыруды ммкіндіктері жо. Электронды пошта сияты жйемен жмыс жргізгенде, пайдаланушылар здерін крделі емес жйелермен жмыс істегендей олайлы сезінуі керек, ондай болмаан жадайда олар одан млдем бас тартады. рбір критерийді мнін орнату – иындытарды тек бір блігі ана; интерфейсті жасаушы ала ойылан масаттара сай жйені наты німділігіні лшемін білу керек. Бл лшемдерді жргізу шін бірнеше дістер олданылады. Жйелер автоматты трде наты диалогты кшірмелерін рып сатай алады, тапсырмаларды ртрлі кезедерін орындауа жмсаан уаытын, ателеріні саны мен трін жйелік журнала енгізеді. Жйені жмысына анааттанандытарын білу шін, пайдаланушылара біраз сратара жауап беріп, анкета толтыру сынылады. Жйені жмысын визуалды трде баылап ары арай сараптау жасау шін бейнетаспаа жазып алуа болады. Бл тсілдерді олдану барысында, шынымен дрыс нтиже шыанына жне де андай да болмасын сіз байаан ауытушылытар сырты факторлармен аныталмай, жйеге тн болуына сенімді болу иын. Жиы олданылатын статистикалы тсілдер, сыналан объектіні жне лшеу жргізу тсілдеріні табиатын тсіндіруде атал діс – амалдарды талап етеді. Дл жне наты жауап беруге болатын анкета сратарын тандауды иындытары белгілі. Адамдар здерін адаалап немесе “сынатан ткізіп” жатанын біліп ойса, мінез-лытарын тбкілікті згертуі ммкін.

Адам–компьютер интерфейсі, пайдаланушыа байланысы бар есептеу жйесіні аспектілерді райды. Бл есептеу жйесіні табысты жмысын амтамасыз ететін маызды фактар, йткені интерфейсті эргономикалы (физикалы жне психологиялы) сипаттамалары пайдаланушыны німділігіне белгілі серін тигізеді.

Стересстік жадайларды тмендету шін, жйе пайдаланушыны физикалы жадайына, жне де масаттарын тсінуіне сйкес болуы керек; бл талап жйелерде кптеген пайдаланушылар жмыс істегендіктен крделіне тседі, жне де жеке пайдаланушыны талптары оны жйемен танысу барысында згеріп отырады. Талаптарды кешенді трде ескеру, пайдаланушыа ыайлы жйелерді рауа келетін, интерфейсті жобалау стратегиясын руа ммкіншілік береді.

Пайдалану интерфейстеріні талаптары (ПИ) .

ПИ-ді идентификациясыны негізгі ммкіндіктерінен блек ПИ-ді сырты пішіні мен іс-рекеттеріні белгілі сипаттамасы талап етіледі. Тменде ПИ жасаушылары ескеретін сипаттамалары беріледі:

- ПИ стилін тадау.

- осымша шін ПИ-ді платформасы мен баса стандарттары.

- Берілген платформада жмыс жргізетін, П-ны олдаушымен сйкестігі (мысалы осымша X немесе Y пакеті).

- Экранны мазмны (мысалы, масаттарды орындауына ажетті деректер мен функциялары).

- Экранны іс-рекеті (мысалы, экранда крсетілген кездегі, басаруды бірінші элементіні кіру фокусы).

- Экранны сырты пішініні сипаттамалары (мысалы, графиканы пайдалану, деректерді крсетілуі, эстетикалы асиеті).

- Пайдаланушылар мен жйені зара атынастарыны дістері (мысалы, командалара кіру, пернелерді комбинацияларын руды тсілдері жне т.б.).

- Пернетатамен жмыс істеу ммкіндіктері, оны ішінде табуляция ралдарыны іс-рекеті, табуляция пернесіні циклды жмысы.

- Жйені жадайы мен айта шаыру уаытыны жауабына, пайдаланушыны кері байланысы.

- Пайдаланушыны р трлі функцияларды баылауы.

- Терезені орналасу жне згеру операцияларыны нтижесін, сондай–а деректерді, жадай мен контектті есте сатау.

- осымша шін навигацияны ммкіндіктері.

- Навигация кезінде пайдаланушыны деректерін сатау.

- Навигация кезінде пайдаланушыны аралы деректерін есте стау.

- Интерактивті оыту, німділікті олдау жне анытамалы жйе.

- ателерді болдырмау жне ателерден кейінгі жйені алпына келтіру.

- Тр-тсті, индикаторларды, графикті жне т.б. стандартты трде олдану.

- Физикалы кемістіктері бар пайдаланушылара олайлы тсілдермен амтамасыз ету.

Жоарыда крсетілген ПИ сратарыны кпшілігі, кптеген жадайда ПИ стиліні нсауларында, талаптарды суреттеу жаттарында немесе німні спецификациясында наты крсетілмеген.

4-ші кестеде, GUI-баытталан П-а сер ететін, интерфейсті жасау кезінде ескеретін, факторлар крсетілген. Web–баытталан жне НUІ–баытталан пайдаланушы интерфейсіне де осы факторларды басым блігі сйкес.

4-ші кесте. GUI-баытталан осымша шін белгілі классификациялаушы факторлары.

Негізгі факторлар	Сипаттамалары
Функционалды ммкіндіктер	Объектілерді, командаларды олданбалы сипаттамалары жне басада асиеттері.
ПИ-ді ммкіндіктері	Менюді жолы, шыатын меню, менюді пункттері, ралдарды панелі, рал панелдеріні элементтері, “ауыстыру мен орналастыру” операциялары, алмастыру буферімен жргізетін операциялар, команданы тез тадау пернелері, атынас пернелері жне т.б..
Объектілер саны	ртрлі лшемдегі жне шешімдегі пиктограммалар мен екілену бейнелері, деректер трі; жмыс стеліні іс-рекеті, жйелік функциялар, басылымны форматтары.
Объектті терезе/пара саны	Стандартты терезені жадысы (лшемі, позициясы, жадайы).
Объектіге крсетулерді саны	Крсетулерді слбасы; пернетатаны іс-рекеті, тышанны іс - рекеті.
Объектіге келтірулер саны	Терезеге жне бкіл пайдалану интерфейсіне есептеліп келтірілген асиеттер саны.
Объектіге командалы терезелер саны	Тіркеме шін те ерекше; жалпы жйелік; “кленкеленген” командаларыны іс-имылы.
Объект терезесіні басару элементтеріні саны	Шыарылатын тізімдер, енгізу жолдары, баыты бар батырмалар жне т.б.
Командалы терезені басару элементтеріні саны	Алдындаымен бірдей
Пайдаланушымен кері байланыс операцияларыны саны	“мсаат”, процесс жрісіні индикаторлары жне т.б.
Басылымны ерекше формат-тарыны саны	Алдын ала крсету жне басылым слбалары.
Кмек крсету жне йрету экрандарыны саны	Пи терезелерін ауыстыру реті бойынша пайдаланушыа кмекті йымдастыру.
німділікті олдау панелдеріні саны	ртрлі олданатын тсілдерде бар.
Объект терезесіне хабарламалар саны	Кері байланыс, ателер, хабарламалар.
Командалы терезеге хабарлама саны	Кері байланыс, ателер, хабарламалар.
Сырты тр-тсі, іс-рекетіні ерекше трлеріні саны	П-ны жасалуын жне жобалауын талап ететін, сырты пішіні мен іс рекетіні арнайы сипаттамалары.
Басаруды пайдаланушылы элементтеріні саны	П-ны жасалуын жне жобалауын талап ететін, ПИ-ді басаруды стандартты емес жне арнайы элементтері.
Инсталляция/деинсталляция/ жаарту ммкіндіктері	Пайдаланушы жйесіндегі осымшаны жаартуа, жоюа жне инсталляциялауа ажетті арнайы П.
Пернетатамен, тышанмен, баса ралдармен жргізетін ерекше операциялар	“Ысты пернелер”, атынас пернелері, “жестілер”- басылатын пернелерді ретін немесе командаларды крсететін, пайдаланушы программалаан графикалы белгілер.

 

Пайдалы ереже. ПИ-ді рбір терезе/параына, жмыстарды жасалуына егжей-тегжейлі декомпозициясын арастыру ажет. Бл діс бірінші рет интерфейспен айналысан, оларды рылымдауда тжіребиесі жо, интерфейс жасаушылар немесе бригадалар шін те пайдалы.

 

дебиет: 1 нег.[20-26], 2 нег.[153-224], 1 ос.[48-52].

Баылау сратары:

1. Пайдалану интерфейстерін руды жалпы принциптері андай?

2. Неліктен адам-компьютер интерфейсі, жйені блек компонент ретінде арастырады?

3. Пайдалану интерфейсіне андай талаптар ойылады?

4. GUI –баытталан осымша шін типті классификациялы факторлары андай?