Аминышылдарды декарбоксильденуі. Биогенді аминдер.

 

Катаболизмні реакцияларыны бірі ретінде аминышылдарды декарбоксильденуі декарбоксилазалармен катализденеді, оларды коферменті В6 витаминіні туындысы - фос-фопиридоксаль (ФП-СН=0) болып табылады. Аминышылдарыны декарбоксилденуіні німдері кмірышыл газы жэне аминдер болып табылады, олардьщ биологиялы белсенділігі жогары болады, сондытан оларды биогенді аминдер деп атайды.

Кейбір биогенді аминдер жйке жйесіні медиаторы ызметін атарады жэне метаболитикалы процестерге жэне клеткалар мен мшелерді ызметтеріне реттеуші эсер крсетеді. Мысалы, гистидинні декарбоксильденуі кезінде биогенді амин -гистамин тзіледі. Мшелер мен ткандерді барлыгында дерлік гистамин бар. сіресе кпе мен тері ткандерінде те коп. Гистамин жлында жэне миды осылыстарында болады. Гистамин асазанны шырышты абатында тзіледі де, пепсинні жэне тз ышылыны секрециясы-на эсер етеді. Гистамин белокты- гепаринді комплекс трінде дэнекер тканіні жуан клеткаларында тзіледі жэне жинаталады. Гистамин анда базофилдер мен эозинофилдерді гранул аларымен байланыста болады:

Клеткадан гистаминні клеткааралы ортаа блінуі эртрлі эсерден, мысалы, кйіп алу, суытан, электр немесе химиялы эсерлерден болуы ммкін. Азаны анафилактикалы жэне аллергиялы реакциялары жуан клеткалардан гистаминні блінуімен сипатталады. Гистаминні жергілікті блінуі температураны жоарылауын, ісіну, ауырсыну, ызару жэне т.б. абынуга тэн белгілерді пайда болуын тудырады.

анда гистаминні дегейі жогарылаганда мынадай былыстар байалады:

- артериолалар мен капиллярларды кееюі (соны ішінде теріде), соны эсерінен ан ысымы тмендейді;

- капиллярларды ткізгіштігіні артуы, соны нэтижесінде сйыты аннан клеткааралы ортаа теді де, ысым одан ары тмендейді;

- аннан сйытыты шыуы мида ысымны жоарылауына, жйке тканіні ги-пергидратациясына жэне басты ауруына экеледі;

- гистамин кпені тегіс блшы етіні жиырылуын тудырып, бл демікпені лри-ступтары трінде крініс береді.

Гистаминні эсеріні алдын алу шін клиникалы практикада гистаминге арсы пре-параттар - димедрол, пипольфен, супрастин, диазолин жэне т.б. жиі олданылады.

5-гидрокситриптофан декарбоксильденген кезде биогенді амин - серотонин тзіледі:

Серотинні шамамен 90%-ы ішекті хромоффинды клеткаларында болады. алан блігі теріні жуан клеткаларында, кок бауырда, бауырда, бйректе, кпеде бар, олар жергілікті гормон ызметін атарып, клеткааралы байланысты амтамасыз етеді жэне ішкі мшелерді тегіс мускулатурасыны жиырылуын, ан тамырларыны тарылуын, тромбо-циттер саныны артуын тудырады. Миды ср затында, гипоталамуста серотонин медиатор ызметін атарады. Серотонин йы шін ажет деп есептеледі. Серотонин эпифизді гормоны - мелатонинні биологиялы бастапы заты болып табылады:

Серотонинны мелатонинге айналуы тэулік бойы згеріп отырады жэне жарыа байланысты болады: араыда мелатонинны синтезі кшейеді, ал кндіз (жарыта)

- мелатонинны синтезі тотайды. Мелатонин гипофизды ГТГ блуін тежейді де, сол себептен жынысты осу мен жынысты белсенділікті тмендетеді. Жары кнні заруы

- мелатонинны синтезін тежейді. Бл гонадаларды суін тудырушы гонадотропты гор-мондарды гипофизді белсенді синтездеуіне, оларда жыныс гормондарыны тзілуіне жэне жынысты белсенділікті артуына экеледі. Жары кнні азаюы - арама-арсы згерістерді тудырады.

Глутаматты декарбоксильдену. кезінде биогенді амин-гамма-аминомай ышылы (ГАМ) тзіледі:

ГАМ жйке жйесіні тежегіш синапстарыны медиаторы болып табылады. Ол коп молшерде гипоталамуста, кара субстанцияда (s. nigra) жэне бозгылт затта ( g. pallidum) болады.

Тирозин мен диоксифенилаланинні (ДОФА) декарбоксильденуі кезінде тзілген биогенді аминдер медиаторлы жэне гормональды ызметтер атарады да, катехоламиндер деп аталады. Оларга дофамин, норадреналин жэне адреналин жатады.

Дофамин орталыжйкежйесіні синапстарында (гипоталамус, лимбикалыжйет.б.), симпатикалы ганглияларда тзіледі де, дофаминэргиялы синапстарда медиатор ызметін атарады. Дофамин бауырда, кпеде жэне ішекте де кездеседі. Норадреналин мен адреналин бйрек сті безіні милы затыны хромаффинды клеткаларында синтезделеді жэне гормо-нальды ызмет атарады. Миды адренэргиялы синапстарында жэне вегетативті жйке жйесіні симпатикалы талшытарыны соында синтезделеді де, медиатор ызметін атарады.