Мочевинаны биосинтезі. Мочевинаны шыарылуы мен синтезіні бзылыстары.

Аммиакты залалсыздандыруды негізгі жэне маызды жолы - мочевинаны тзілуі болып табылады. Кребс пен Гензенлейт (1932) мочевинаны синтезі циклді процесс жэне онда орнитин каталитикалы ызмет атаратынын анытаан. Сол себепті бл процесс Кребс-Гензенлейтті орнитинді циклы деп аталады. Орнитинді цикл бауырды митохон-дрияларында теді жэне карбомоилфосфатсинтетаза I- ферментіні кмегімен іске осылады. Бл процессті бірінші кезеінде аммиак пен кмірышыл газынан карбомоилфосфат синтезделеді:

 

181Аминышылы алмасуыны мше згешелік жолдарыДезаминдену жэне трансаминдену реакцияларыны нэтижесінде аминышылдарды азотсыз алдытары тзіледі, олар катаболитикалы жэне анаболитикалы айналужол-дарына тседі. Аминышылдарды азотсыз алдытарыны катаболизмі метаболиттерді тзілуіне экеледі, олар катаболизмні жалпы жолдарына атысып, кмірышыл газына жэне суа дейін ыдырайды. Аминышылдарды азотсыз алдытарыны катаболизмні жалпы жолдарына атысуы мынадай метаболиттерді тзілуі арылы теді:

- пируват арылы (аланин, цистеин, глицин, серии, треонин);

- ацетоацетил - КоА жэне ацетил КоА арылы (фенилаланин, тирозин, лейцин, лизин, триптофан);

- альфа - кетоглутарат арылы (глутамат, аргинин, гистидин, пролин);

- сукцинил - КоА арылы (изолейцин, метионин, валин);

- фумарат арылы (тирозин, фенилаланин);

- ымыздысірке ышылы арылы (аспартат).

Катаболизмні жалпы жолдарына атысатын кейбір аминышылдары шін азотсыз алдытарды тзілуі бірден оларды дезаминденуі немесе трансаминденуінен (аланин, аспартат жэне глутамат) кейін жрсе, біратар аминышылдар шін бл процесс згеше катаболитикалы айналулар нэтижесінде болады. Треониннен згеше, серии жэне глицин ауыстырылатын аминышылдары болып та­былады. Сериннен глицин синтезделуі ммкін. Бл реакцияны катализдейтін фермент-се-риноксиметилаза кофермент ретінде тетрагидрофоль ышылын (ТГФ) пайдаланады. Ре­акция сериннен біркміртекті фрагмент, метилен радикалыны блінуімен жреді, ол ТГФ акцептеліп, метилен - ТГФ (СН2 =ТТФ) тзіледі. Бул реакция айтымды, сондытан гли­цин айтадан серинге айнала алады

-= Белоктарды жне аминцышцылдарды алмасуы

Метилен - ТГФ молекуласындаы метиленді топ ерекше ферменттерді серінен баса да біркміртекті радикалдара (метенил-, формил-, метил) айнала алады, олар пуринді нуклеотидтерді, тиминні, холинні, креатинні жэне т.б. синтезіне пайдаланылады:

СНЗ-ТГФК СН2=ТГФК -> СН=ТГФК 1. 0=СН-ТГФК
метил- метилен- метенил- формил-

Бактериялы инфекцияларды емдеу шін олданылатын сульфаниламидтер фоль ышылына атысты антивитамин болып табылады да, антиметаболитты эсер крсетеді. Бактериялы клеткалармен тетрагидрофоль ышылы молекуласын тзу шін олданыла отырып, сульфаниламидтер оларды рамына парааминобензай ышылыны орнына кіреді де, біркміртекті радикалдарды тасымалдану процесін заымдайды, соны салдары-нан пуринді нуклеотидтерді, нуклеин ышылдарыны синтезі заымдалып, бактериялы клеткалар жойылады.

Метилтиоурацил, азосерин, фторурацил, мерказалин, мерсалил жэне т.б. сияты препараттарды да антиметаболитикалы эсері бар, біра оларды эсер ету механизмі сульфаниламидтардан ерекше.
Глицин сол сияты треониннен де синтезделеді: ланылады, ал глицин аминышылы - серии, креатин, порфобилиноген, пуринды нуклео­тидтер, глутатион синтезі шін, от ышылдарыны тзілуі шін жэне гиппур ышылын тузе отыра бензой ышылын байланыстыру шін пайдаланылады.