Бауырдаы гормондар инактивациясы жне осылыстарды,бгде заттарды детоксикациясы.

Бауырды ерекше ызметтеріні бірі - оны детоксикациялы кызметі болып табылады, оныц нэтижесінде эртрлі заттардыц метаболитикалы айналымында тканьдерде тзілген эртрлі улы заттардыц залалсыздандырылуы, ішекте аминышылдарды шіруі кезінде тзілген токсиндерді, биологиялы белсенді заттардыц (гормондар, биогенді аминлер) инак-тивациясы жреді Айталы, бауырда аминышылдарды дезаминденуі кезінде тзілген аммиак мочевинага айналу арылы залалсыздандырылады. Тэулігіне бауырда 25-30 грамм мочевина синтезделеді, ол зэрді рамында азадан шыарылады. Мочевина тзілуіні ме­ханизмы 12 тарауда крсетілген. Сапасыз тааммен агзаа келіп тскен бтен осылыстар (ксенобитиктер), токсиндер, дэрілік осылыстар бауырда ыдырайды. Бауырдагы залалсыз-дандырылу (детоксикация ), инактивация процестері мынадай 2 негізгі механизмдерді ин-теграциясы есебінен жреді:

- гидроксильдену реакциялары (тотыгу)

:

- флавопротеид НАДФН2 - цитохром Р450 - редуктаза (ФАД)

- адренодоксин (рубредоксин немесе ферродоксин)

- цитохром Р 450 (Fe+++ « Fe++)

Бул ферменттерден улы заттардыц гидроксильденуі жретін тыныс алу тізбегі алыптасад

Адреноксинны крамында геминды емес темір бар, соны кмегімен бл фермент цитохром Р450 темірін тотысыздандырады. Сторектілер бауырыны цитохром Р450 бірнеше трлері белгілі. Оларды барлыы эндоплазматикалы ретикулум мембраналары-мен тыыз байланысан жэне оларды солюбилиздеу те иын. Оларды кейбіреуі рубре-доксин типтес белоктарды ажет етпейді, йткені тікелей ФАДН2 - ден тотысызданады. ртрлі дэрілік заттар, мысалы фенобарбитал, цитохром Р450 синтезін индукциялауы ммкін, бл жадайда цитохром Р450 дегейі мен белсенділгі 20 есе артады. Бл процесс бауырда негізінен ароматты осылыстарды детоксикация процестерін жеделдетуші "ораныс" механизмы болып табылады.

Конъюгация реакциялары

Бауырда залалсыздандырылу процесі улы заттара эртрлі осылыстарды осылуы арылы жруі ммкін. Соны нэтижесінде улы емес ( белсенді емес ) конюгаттар тзіледі. Улы заттара осылатын заттар ретінде бауырда мыналар пайдаланылады:

- глюкурон ышылы (глюкурон ышылыны УДФ-ы)

- фосфо-аденозил - фосфо-сульфат (ФАФС) рамында болатын ккірт ышылы

- глицин, глутамин

- таурин немесе цистеин

- ацетил КоА -дан ацетильды топ

- S - аденозилметиониннен метильды топ.

Мысалы, глюкурон ышылымен конъюгация реакциясы арылы гемні ыдырау німі -билирубин залалсыздандырылады, индол-ккірт ышылы кмегімен, бензол - гликоколды кмегімен залалсыздандырылады. Глюкурон немесе ккірт ышылымен конъюгация реак­циялары арылы стероидты гормондарды гидрокситуындылары, аланша безіні кето-туынды гормондары - тироксин мен трииодтиронин инактивтеледі.

Бауырда улы заттарды залалсыздандырылуы, биологиялы белсенді осылыстарды инактивациясы метильдену реакциялары арылы жзеге асырылады, бл конъюгация реакцияларыны бір трі болып табылады. Бл реакциялар S - аденозилметиониннен метильді топты тасымалдайтын метилтрансферазалармен катализденеді. Метильді топты осылуы ксенобиотиктерді, белоктарды, дэрілік заттарды, нуклеин ышылдарыны жэне т.б. молекулаларды химиялы модификациясын тудырады. Бл жадайда азадан шыарылатын белсенді емес немесе улы емес туындылар тзіледі. Гидроксильді топ бойынша метильдеу жолымен жэне глюкурон немесе ккірт ышылымен коньюгация жолымен норадреналин жэне адреналин гормондары инактивтеледі. Глюкурон ышылымен немесе глицинмен ко­ньюгация арылы салицил ышылы жэне оксифенобарбитал инактивтеленеді. Жаа туан нэрестелерде бауырды детоксикациялы ызметі нашар дамыан. Сол себепті балалар азасы токсиндер мен дэрілік заттарды эсеріне те сезімтал болады. Бауырды залалсыз-дандыру ызметі дэрілік заттарды, алкогольды млшерден тыс пайдаланганда, вирусты гепа­тит кезінде жэне т.б. бзылуы ммкін. Клиникалы практикада бауырды детоксикациялы ызметін баылау шін Квик эдісі пайдаланылады (12 тарауды араыз).

Адам ісіктеріні 80 % -ын оршаан орта факторлары, негізінен химиялы заттар ту-дыратыны белгілі. Бул заттарды адам азасына эсері ксіптік іс-эрекетіне (фенол, бензол, асбест,арсенат, бериллий, кадмий, хром), мір салтына (темекі), таматану ерекшеліктеріне (таамда нитраттарды, нитрозаминдерді, ароматты аминдерді болуы), кейбір дэрілік препараттарды пайдалануына байланысты болады. Бауырда канцерогендік осылыстар ги-дроксильдену, метильдену жэне т.б. реакциялар кезінде тзіледі.

Канцерогендік асиеттер біратар химиялы осылыстара тэн. Агзаа келіп тскен жэне метаболитикалы айналыма ушыраган бул заттар ісікті дамуын тудыратын осылыстар тзеді. Мысалы, цитохром Р 450 -ді кшті индукторы 3-метилхолантрен, ги-дроксильдену нэтижесінде те кшті канцерогенге айналады. Сол сияты темекі ттінінде болатын ароматты полициклды кмірсутегі бензантрацен (бензпирен) гидроксильдену жо­лымен бауырда "залалсызданып", канцероген - эпоксид бензантраценге айналады, ол ДН, РН жэне белоктарды алкильденуін тудырады. Анилинды бояуды шыаратын ндірісте жмыс істейтін адамдарды ароматты амин - 2-нафтиламинді пайдалануы салдарынан бау­ырда гидроксильдену реакциясы нэтижесінде 2 -амино-1-нафтол канцерогені тзіледі, ол зэр уысыны атерлі ісігін тудырады. Баса бір ароматты амин - ацетиламинофлуорен бауырды атерлі ісігін тудырады. Алифатты аминдер мен нитриттерден тзілетін нитроза-миндер, азаа тааммен тсіп, клеткаларды микросомальды фракциясы ферменттеріні эсерінен тотыып, жоары белсенділігі бар карбоний ионын СН 3+ тзеді. Бул ион бело­ктар мен нуклеин ышылдарын метильдейді де, бауырды, бйректі, кпені, асазанны ісіктеріні дамуын индукциялайды.