Блшы еттегі зат алмасу процесі мен химиялы рамыны ерекшеліктері.
Блшы ет ткані морфологиясы бойынша 3 трге блінеді: клдене - жолаты, тегіс жэне жрек блшы еті. Клемі бойынша ол баса тканьдерді арасында бірінші орында тр: балаларда дене салмаыны 25% - ын, орта жастаы адамдарда- 40 % жоары, арттарда - 30% томен болады. Химиялы рамы бойынша блшы етті бл 3 трі де бір-бірінен кп ерекшеленбейді, біра рылысы мен ызметтеріні кейбір ерекшеліктері болады.
Азаны аа блшы еттеріні химиялы рамы мынандай:
Су - 75-77%
Белоктар - 20-22%
Экстрактивті заттар - 1,5-2%
Липидтер - 1-3 %
Кмірсулар - 05 - 3%
Минералды заттар - 1%
Микроскопиялы зерттеген кезде аа жэне жрек булшы еттерінде - клдене сызытар аныталан, ал тегіс блшы еттерде - мндай сызытар болмайды. Клдене -жолаты блшы еттерден ерекшелігі - тегіс блшы еттерінде тропонин белогы болмайды. Тегіс блшы еттерде актин мен миозинні зара эсер етуіні ингибиторы миозинні Р -жеіл тізбегі, ал клдене - жолаты блшы еттерде - тропонин -1 болып табылады. Тегіс булшы еттерде жрек жэне аа мускулатурасына Караганда холестерин коп болады.
Жрек блшы еттері здеріні рылымы мен асиеттері бойынша ызыл аа блшы еттеріне сас, біра мнда аа блшы еттеріне араанда холестерин мен фосфолипидтер коп болады. аа блшы етіне Караганда, жрек блшы етінде гликоген метаболизмге азыра шырайды жэне оны дегейі лкен згерістерге шырамайды. аа блшы етіне араанда, жрек блшы етінде креатин мен АТФ - ты млшері 2 есе аз болады. Миокардта негізінен аэробты процестер жреді. Жрек блшы еті шін энергияны негізгі айнар кзі - май ышылдары ( жрек блшы еті пайдаланатын оттегіні 70 % май ышылдарыны тотыгуы шін жмсалады), глюкоза, лактат жэне пируват болып табылады.
Блшы еттерді негізгі ызметі - жиырылу жэне босасу. аа блшы еттері жйке жйесі тарапынан реттеулі баылауда болады, ал жрек жэне тегіс блшы еттері здігінен ызмет етеді. Клдене - жолаты блшы еттері жиырылу шін согы моторлы пластинка арылы озалыс жйке талшыы бойынша белгі келіп тседі, мнда белгіні сарколеммаа берілуін ацетилхолин жзеге асырады. Тегіс блшы еттер вегатативті жйке жйесі -симпатикалы жэне парасимпатикалы талшытар бойынша, сэйкес медиаторлар арылы белгіні абылдайды.
Блшы етті жиырылу ызметі химиялы осылыстар энергиясыны механикалы энергияа айналуымен байланысты. Бл шін мынадай жадайлар болуы ажет:
- блшы еттерге немі химиялы энергия келіп труы ажет,
- механикалы белсенділікті, яни жиырылуды жылдамдыын, затыын жне кшін реттеуді механизмдері болуы ажет,
- энергияны айналуы реттеліп отыруы ажет,
- блшы еттерді бірнеше дркін жиырылуы шін оны бастапы жадайына, яни блшы етті бссасуыны механизмы болуы ажет.
Клдене - жолаты блшы ет кп ядролы, митохондриялара бай клеткалардан (блшы ет талшытарынан) трады, ол электроозыш мембранамен - сарколеммамен оршаан. Жекелеген блшы ет клеткасыны зындыы блшы етті зындыына те болуы ммкін жэне 12 см жетеді. Блшы ет клеткасыны алындыы 10-100 мкм. Микроскопия кезінде саркоплазмада (цитоплазмада) тйіндер табылан, олар параллель орналасан кптеген миофибриллалардан трады. рбір миофибрилла кптеген саркомерлерден ралан, оларды зындыгы 1500-2300 нм, олар бір - бірінен Z пластинкалармен блінген, бл пластинкалар а-актин белогынан трады.
Саркомер - блшы етті функционалды бірлігі. рбір саркомер 2 трлі - жуан жэне жіішке - белокты жіпшелерден (филаменттерден) ралган. Жуан жіпшені негізгі бело-гы - миозин, ал жіішке жіпшенікі - актин, тропонин, тропомиозин болып табылады.
рбір жуан филамент алты жіішке жіпшемен оршалан. Жіішке жіпшені негізгі рылымды компоненттері а - актин болып табылады. Жуан жіпшелерді арама-арсы полярлыгы бар 2 соы бар, оларда скіндер орналасан. ¥зындыы 150 нм болатын жуан филаменттерді ортаы блігіні скіндері болмайды. Жуан жіпшелерді скіндері миозин-нен ралан, оны кптеген молекулаларынан саркомерді жуан филаменттері жиналан. Жары микроскоптан крінетін блшы етті клдене жолатануы - бл блшы ет клеткаларыны згеше йымдастыы мен миофибриллаларды бір-біріне атысты орналасуыны нэтижесі.
Булшы еттерді жиырылуы кезінде жуан жэне жіішке жіпшелерді зындыы згермейді, біра бл жагдайда жуан жіпшелерді миозиніні бас жаыны иілу брышы згереді. Соны нэтижесінде саркомерді зындыы, яни блшы ет клеткасыны зындыыны ысаруы жреді.