Адренергиялы рецепторларды биохимиясы.

Адренергиялы синапсты медиаторлары тирозин аминышылыны туындьшары

- дофамин, норадреналин жэне адреналин болып табылады. Ноадреналин миды эртрлі Злімдеріні (лимбикалы блімдер, таламус жэне гипаталамус) синапстарында жэне жйке жйесіні симпатикалы бліміні постганглионарлы нейрондарыны синапстарында бо­лады. Дофамин ара субстанция мен мидыц ала денесіні синапстарында медиатор ызметін атарады. Адренергиялы медиаторларды синтезі синаптикалы тйіндерде жреді, мунда нейрон денесінен аксоплазматикалы аынмен катехоламиндер синтезіні ферменттері - тирозингидроксилаза, ДОФА - декарбоксилаза, р- гидроксилаза, N- метил-трансфераза - жеткізіледі. Синтезделген медиатор (дофамин, норадреналин, адреналин ) синаптикалы тйіндерде жинаталады жэне пресинаптикалык мембрана деполяриза­циясын тудырушы жйке белгісі келіп тскен кезде синаптикалы уыса блінеді. Синаптикалы уыста адренэргиялы медиатор постсинаптикалык мембранада орналасан рецепторлармен байланысады. Постсинаптикалык мембраналарда адренорецепторларды екі негізгі класы бар: а- жэне Р-типті. Олар al жэне a2 -адренорецепторлар, pi жэне P2 адренорецепторлар жэне - адренорецепторлар болып блінеді:

- a, - ан тамырларыны тегіс булшы еттеріні озу жэне жиырылу рецепторлары;

- a₂ - асазан - ішек жолы мшелеріні тегіс булшы еттеріні жиырылуын тежеуші рецепторлар;

- Р,- асазан - ішек жолы тегіс булшы еттеріні, жректі жиырылуын ынталан-дыратын рецепторлар,

- Р₂- жатыр мен бронх тегіс булшы етіні вазодилатациясы, аа булшы етінде гликогенолизді ынталандырылуыны рецепторлары,

- - бауырдаы гликогенолиз бен липолизді ынталандыратын рецепторлар. Адренергиялы синапста адренорецепторлы озара эсер ету лиганда тэуелді ионды

каналдарды ашылуына экелмейді. Бул рецепторлардаы лиганд - рецепторлы озара эсер ету постсинаптикалык клеткада екінші делдалды тзілуіне экеледі. Атап айтанда, 3' -5' - АМФ синтездеуші аденилатциклазаны белсендірілуі жреді. з кезегінде, циклды АМФ клеткада белгілі бір белоктарды, соны ішінде ионды каналдарды фосфорильдейтін протеинкиназаны белсендіреді де де, сол себепті клетканы электрлі жадайын згертеді. Соыэсер неоздырушы, не тежеуші болуы ммкін. 3'-5'-АМФ клетканыкез - келген реттеуші механизмінде згерістерді, тіпті гендерді экспрессиясына дейінгі згерістерді тудыруы ммкін.

Адренэргиялы синапста симпатикалы медиацияны маызды кезедеріні бірі - гор­мон - медиаторларды метаболизмы болып табылады. Агзада адреналин негізінен хино­идты тотыуа (Утевский A.M., 1964, 1965, 1967), О - метильдену процесіне (AxselrodJ. 1957, 1964), моноаминооксидаза ферменті эсерінен дезаминденуге (KopinI., AxelrodJ., 1963) ушырайды.

Норадреналинны ыдырауы оны жинаталу жэне бліну эдістеріне байланысты бо­лады. Жуйке импульсы серінен блінетін ноадреналин адренорецептора жетіп, зіні ме-диаторлы эсерін тудырады да, ары арай О - метилтрансфераза ферментіні серінен О - метильдену жолымен ыдырайды, ал мембранамен тыыз байланысан немесе айтадан пресинаптикалык мембрана арылы шыарылан норадреналин кері айтару салдарынан айтадан синаптикалы кпіршікке тседі немесе моноаминооксидаза (МАО) арылы де­заминдену жолымен инактивтеледі.

Адренергиялы синапсты бір трі дофаминды синапс болып табылады, онда ме-диаторлы ызметті дофамин атарады. Дофаминды синапстыц постсинаптикалык мем-бранасында рецепторларлы 2 трі бар: D_r жэне D₂ - рецепторлар. D,- рецепторлардыц ызметі аденилатциклаза кмегімен 3'-5'-АМФ синтезін ынталандырумен байланы­сты. Постсинаптикалык мембранадаD-рецепторлары бар дофаминды синапстар миды ара субстанциясыны нейрондарынан трады, оларды аксондары миды ала денесінде аяталады. Миды бл блімдері блшы етті озалысын баылайды. Дофаминды импульсацияны бзылуы кезінде паркинсонизм симптомдары (Паркинсон ауруы) пай-да болады: олар озалуды шектелуі, дірілдек, блшы ет ригидтануы трінде болады. Гипоталамусты нейронаралы синапстарында орналасан D₂- рецепторлар арылы дофамин гипофизді пролактин жэне соматотропин гормондарын блуіне тежегіш эсер крсетеді.

 

14.Есте сатауды биохимиялы механизмдері.Ойлау процесінде мида пайда болатын электрлі аындар із алдырады, жинаталады, яни есте саталады. Есте сатауды 2 трі бар - жинаталуа аз абілетті ыса мерзімді есте сатау жне за мерзімді есте сатау.

ыса мерзімді есте сатау - лкен ми ыртысында пайда болып, тез жоалатын ре-вербирленген контурлар арылы крінеді. Нейронны аксональды тарматарынан тратын кері айту тізбектеріні жйесі бойынша (circuitreverberant) импульс зін тудырган нейрона айта оралады. Импульс айтадан пайда болады да, процесс кайталанады

ыса мерзімді есте сатау бірнеше минуттар немесе сагаттар гана саталады жэне ион-ды каналдарды ретгеуші згерістеріне байланысты болады. ыса мерзімді есе сатау млдем жоалып кетуі ммкін, мысалы басаатты соы тигенде. Жинаталан апарат ыса мерзімді трден одан да за тріне ауысуы ммкін. за мерзімді есте сатау за уаыт бойы сакталады жне нейрондарды химизміндегі траты згерістердщ пай­да болуымен байланысты болады. Синапстарда есте сатауа келетін згерістер жретіні аныталган, атап айтанда, синаптикалы жеткізуді жеілдету былыстары мен бой йрену (тежеу) былыстарыны комбинациясы. Синаптикалы жеткізуді жеілдетілуі мен тежелуі тек жеілдетуші синапстар мен сйкес медиаторлар синтезіні атысуымен ана жрмей, сонымен атар синаптикалы жеткізуді делдалдарыны - циклды нуклеотидтерді синтезі есебінен де жреді. Циклды нуклеотидтер (3',5'-АМФ, 3',5' -ГМФ) з кезегінде кптеген клеткаішілік ферменттерді белсенділігін реттейді. Мысалы, 3',5'-АМФ серінен РН- полимераза мен полиаминдер синтезіне атысатын орнитин-декарбоксилаза белсендіріледі. Спермидин мен сперминні бастапы трлері орнитин мен S - аденозилметионин болып табылады:(сурет)

 

Спермидин мен сперминні полиаминдері барлы клеткаларда бар жэне ядрода жинаталган . Олар хроматинны рамына кіреді жне ДН репликациясына атысады. Клеткадагы полиаминдерді млшері РН млшерімен стехиометриялы катынаста бола­ды. Полиаминдер К⁺мен Ме^иондарын ауыстыруы ммкін жэне нуклеин ышылдары мен белоктарды синтезінде маызды орын алады деген болжам бар. Бл синаптикалы мембраналарды асиеттеріні згеруіне ана экеліп оймайды, сонымен атар гендерді транскрипциясыны жэне баса да кптеген процестерді згеруіне экеледі. Сонымен, синапс арылы импульсты туі осы синапсты асиетіні заруына экеледі, яни синаптикалы жеткізуді пролонгациясы орын алады, бл есте сатауды элементі болып табылады. Синапстара пластикалы асиет тэн: жеке тэжірибе электрлі белсенділікті ынталандыру немесе тежеу жолымен синапстара эсер етуі ммкін жэне сол себепті особьты мінез - лыны згерістерін тудырады. Соны салдарынан, жйке жйесінде за уаытты есте сатау абілеті пайда болады.

рылымды згерістер, лбетте, _за мерзімді эсерді саталуы шін маызды, алайда олар те баяу жреді де, оларды негізінде ыса мерзімді есте сатау алыптаспайды.

Есте сатауды алыптасуы шін біратар химиялы осылыстарды атысатынын дэлелдейтін зерттеулер бар. Мысалы, стрихнин, глицинды рецепторларлы тежеу арылы, оуды жеілдетеді. Оу мен есте сатау процестері нейрон денесінде полипептидтер мен ну­клеин ышылдары синтезіні кбеюіне байланысты екені белгілі. Пуромицин антибиотигі рибосомаларды 50 S - суббірлігімен байланыса отыра, полипептидтік тізбекті синтезінде элонгация кезеін зеді, бл есте сатауды элсіреуіне келеді.

 

15.Психикалы аурулар кезіндегі биогенді аминдерді алмасуыны бзылыстары.тті бзылуы тек жекелеген процестерді згеруімен гана емес, сонымен атар миды жйелі жмысыны патологиялы згеруімен сипатталады. Жйелік трыдан аланда, жйкелік рылымдарды сзйкес жйесінде ми дегеніміз - биологиялы процестерді крделі иерархиялы жйесі бо­лып табылады. Бл иерархияны негізінде молекулярлы дегейдегі биофизикалы жэне биохимиялы процестер, ал оны шыында психикалы іс- эрекет процестері жатыр . Миды функционалды йымдастыыны иерархиясына сэйкес 4 дегей бар:1. психикалы белсенділік дегейі 2. жоары жйкелік іс- рекет дегейі 3. нейрсфизиологиялы процестер дегейі 4.молекулярлы дегейі

Патология кезінде психикалы іс-эрекетті бзылуыны механизмы туралы сраа жауап беру шін, е алдымен психикалы іс-эрекетке жуы дегейді бліп алу керек, ал оны ішінде зіні рылымы бойынша жеткілікті интеграцияланан жэне психикалы дегейді элементарлы процестерімен сэйкес келетіндерін бліп алу керек. Бл трыдан алганда е интегралды - рефлекторлы доаны рамына сэйкес психикалы іс-эрекетті бзылуыны жіктелуін физиологияльщ трыдан арастыру болып табылады. Осыган сэйкес жйке жйесі ызметіні рецепторлы (сенсопатиялар), интрапсихикалы жэне эффекторлы заымдалуы бар. Бл жагдайда психикальщ дегейдегі процестерге дэл келетіні- жйке жйесі ызметіні бзылуы генезіні молекулярлы дегейі болып та­былады, ол генетикалы, биохимиялы, биофизикалы механизмдерден трады.

Жйке - психикалы ауруларды пайда болуында тым - куалаушы факторларды мэні туралы кптеген дэлелдемелер бар. Тымкуалаушылыты мэнін зерттеудегі ба­сты баыттарды бірі-жйке - психикалы ауруларды генетикалы маркерін анытау. Атап айтанда, шизофрениялы генотип пен HLA жйесі арасында ассоциация аныталан, ал кейбір жаняларда - аффективті психоз бен X - хромасомамен тіркесіп тым уалайтын трлі- тсті крушілік арасындаы ассоциация аныталан. Тромбоцит-терде моноаминооксидазаны (МАО) белсенділігіні томен болуы - шизофренияны да-муы, депрессия, суицид, алкоголизмге жэне т.б. дамуына тым куалаушы бейімділікті маркері болып табылады. Сірэ, МАО-ны белсенділігіні тмендеуін анытаупіы генетикалы локус крделі генотипте психикалы ауруларга бейімділікті згешелік емес компонентерін анытайтын блігіне жататын болуы керек. Цитогенетикалы зерттеу­лер жыныс хромосомаларымен тіркескен психикалы ауруларды анытауга ммкіндік берді. Мысалы, , Клайнфельтер синдромы кезінде (трисомия ХХУ, 1000 сау нэрестеге 2-3 науас нэресте) интеллектті тмендеуі, мінез - лыты антисоциальды трлері, тіпті шизофренияа сас заымдалулар орын алады. ХУУ синдромы кезінде(1000 сау нэрестеден 1 науас) бала кезінен агрессивтік, импульсивтік, зін оршаан адамдармен арым-катынас жасай алмауы, интеллектті тмендеуі мен мінез - лыты крими­нал ьды трлері орын алады.

ртрлі психотропты косылыстарды эсер ету механизмдерін зерттеу, заттар ал­масуын зерттеу, эртрлі метаболиттерді анытау, гормональды жэне нейро-медиаторлы ызметтерді бзылуын зерттеу нэтижесінде психоздарды азіргі нейрохимиялы гипотезаларыны кпшілігі пайда болды.

Психикалы аурулар дамуыны гипотезаларыны бірі- биогенді дофамин мен ноадреналинны О-метильденуіні кшеюі болып табылады. Атап айтанда, шизофрения мен маниакальды - депрессивті психоз кезінде дофаминні немесе норадреналинны ме-тильденген туындылары - диметоксифенил этиламин (ДМФЭ) аньщталган, ол з рылымы бойынша психомиметик мескалинге сас. Коп молшерде ДМФЭ паркинсонизммен ауы­ратын науастарды зэрінде болатыны аныталган.

Психикалы ауруларды дофаминды гипотезасы дофаминды синапстарда дофаминны медиатор ретінде атысады дегенге сйенеді, ол миды нигро-стриарлы, мезэнцефальды -лимбикалы жйелерінде ызмет етеді. Мны біріншісіндегі заымдалу эссенциаль-ды паркинсонизм немесе экстрапирамидты ауруларды дамуына экеледі. Эмоцияны реттейтін мезэнцефальды жйелердегі дофаминды рецепцияны згеруі аффективті бзылулардын пайда болуына экелуі ммкін.

ГАМ- тежеуші медиатор бола отыра, сонымен атар дофаминды рецептор дегейінде синаптикалы модулятор ызметін атарады. ГАМ - рецепторларды ингибиторлануі миды иіс сезу тмпешігі аумаында дофаминды белсенділікті арттырады да, психозга сас мінез - лыты аномалияларын тудырады.

Депрессивті жадайларды патогенезіндегі серотонинны мэні де аныталан. Ре­зерпин мен МАО ингибиторлеріні седативті эсері депрессивті жадайларды патогенезіні серотонинды гипотезасыны дэлелі болып табылады.

Сонымен атар психотропты факторлар ретінде нейропептидтер, эндорфиндер мен энкефалиндерді де маызы зор, нейрофизиологиялы процестерді дегейі, жогары жйке жэне психикалы белсенділікті дегейі соларды атысуына байланысты.

16. Ликворды химиялы крамы жэне биологиялы ызметтері. алыпты жадайда, ликвор - су сияты млдір, элсіз сілтілі рекциясы (рН - 7,35-7,4) бар, салыстырмалы тыыздыы 1,003-1,008 болатын сйыты болып табылады. Жаатуан нрестелерде ликвор млшері 40 пен 60 мл аралыгында, мектеп жасына дейінгі балаларда 60-80, ересек балаларда 80-100 мл аралыгында болады. Ересек адамда ликворды млшері 120-130 мл болады: эрбір бйір арыншаларда 15 мл-ден, цереброспинальды субарахноидальды кеістікте - 25 мл, спинальды кеістікте - 75 мл.

Ликворды миды хориоидты аппараты (glandula chorioidea) минутына 0,3 -0,33 мл клемінде ндіреді, ягни шамамен тэулігіне 430-500 мл.

зіні химиялы урамы мен анатомиялы орналасуына байланысты ликвор згеше, элі толы зерттеліп болмаан, физиологиялы ызметтер атарады:

- азаны нейро-жеткізуші жйесіні маызды гуморальды ортасы бола отыра, реттеуші роль атарады

- жйке жйесі аумагында « байланыс ызметін» амтамасыз етеді;

- жйке орталытарында ан айналымын реттейді (К. Бернар);

- жйке жйесі аумагында ссмосты тепе-тедікті амтамасыз етеді жэне заттар алмасуына оптимальды жадай тудырады;

- онто- жне филогенезді белгілі бір, ерте кезедерінде миды коректік ортасы бола отырып, ликвор тыныс алу жне трсфикалы ызметтер атарады. Бул жагдайда мига оректік заттарды жеткізушілерді е негізгісі ан болып табылады.

- улы заттардыц детоксикациясын жэне ликворды жйесіні ретикулозпидотелиаль-ды ткань клеткалармен иммунологиялы органысты амтамасыз етеді.

алыпты ликворда антиденелер болмайды. Алайда, бактериолизиндерге атысты кзарастар арама - айшы. Ликворды бактерицидті белсенділігі жогары болады. Лик­ворда ми шін мшезгешелік антиденелер табылган. Миды дегенеративті заымдалуы кезінде ликворда нейротоксиндер немесе нейролизиндер пайда болады, олар эпилептикалы калтырауыка экеледі.

Ликворды тсі мен млдірлігіні згеруі. Ксантохромия (сары туе) немесе ликворды ою - оыр тске боялуы гемоглобин ыдырауы німдеріні пайда болуына байланысты. Ксантохромия - турып калган жэне геморрагиялык болып блінеді. Турып калган ксан­тохромия миды тамырларында ан аыныны баялауы эсерінен пайда болады, бл плазманы ликвора келіп тсуіне экеледі.

Геморрагиялык ксантохромия ликворлы кеістікке анны тсуімен байланысты, бул жагдайда ликвор кызыл тске боялады (эритрохромия). Ликворды жасылтым тсі би-ливердинге тотыгушы билирубинныц немесе іріні пайда болуына байланысты. Соы жагдайда ликвор лайланып турады. Ликворды лайлануы формалы элементтерді, фи­бриноген мен микроорганизмдерді коп млшеріні болуына байланысты. Ликворда фи-бринозды абы - фибриногенні улкен концентрациясында пайда болады, ол суйытыпен толтырылган фибринозды апшы тзеді. Лейкоциттер дегейіні артуы ми абытарыны абыну процестері, ми ісіктері кезінде байалады. Курт лимфоидты плеоцитоз операциядан кейінгі кезенде ми кабытарындаы созылмалы абыну процестері кезінде байалады (туберкулезды менингит, арахноидит). Ликворда плазматикалы клеткалар тек патологияда ана кездеседі: миды жэне оны абытарыны узаа созылан абыну процестерінде (эн­цефалит, тубекулезды менингит, арахноидит). Кп млшердегі тканьді моноциттер орталы жуйке жйесіне операциядан со, ми абытарында заа созьшан абыну процестерінде аныталады. Операциядан соы кезенде тканьды моноциттарды табылуы - белсенді тканьды реакцияны жне жараны дрыс жазылуын крсетеді.

алыпты цитоз кезінде макрофагтарды болуыан кету немесе абыну процестерінде байалады. Оларды операциядан кейінгі кезенде пайда болуы ликворды белсенді санаци-ясын крсетеді. Липофагтар, майлы инфильтрациялы клеткалар ми тканіні лизисі, ісіктер кезінде байалады. Ликворда аз молшерде болсын нейтрофильдерді болуы болып кеткен немесе осы кезецегі абыну процестерін крсетеді. Эозинофилдер субарахноидальды ан кету, токсикалы реактивті менингит, ми ісіктері, туберкулезды жэне сифилитикалы менингиттар кезінде пайда болады. Ісікті ыдырауы жадайында ликворда гематоидин, холестерин, билирубин кристалдары тзілуі ммкін.

17.Жас ерекшелігіне байл/ты ликворды химиялы рамыны згеруі.алыпты жадайда, ликвор - су сияты млдір, элсіз сілтілі рекциясы (рН - 7,35-7,4) бар, салыстырмалы тыыздыы 1,003-1,008 болатын сйыты болып табылады. Жаатуан нрестелерде ликвор млшері 40 пен 60 мл аралыгында, мектеп жасына дейінгі балаларда 60-80, ересек балаларда 80-100 мл аралыгында болады. Ересек адамда ликворды млшері 120-130 мл болады: эрбір бйір арыншаларда 15 мл-ден, цереброспинальды субарахноидальды кеістікте - 25 мл, спинальды кеістікте - 75 мл.

Ликворды миды хориоидты аппараты (glandula chorioidea) минутына 0,3 -0,33 мл клемінде ндіреді, ягни шамамен тэулігіне 430-500 мл.

18. Патологиялы жадайдаы ликворды химиялы рамы мен асеттеріні згеруі.Ликворды химиялы крамыны згеруі.

Белок. Ликворда белок млшеріні артуы гемодинамиканы бзылуы, абыну процестері, ОЖЖ органикалы заымдалу кезінде байалады. сіресе ми ісіктеріні экстрамедуллярлы орналасуы кезінде ликворда белок дегейіні артуы тэн. Ликворда белокты азаюы гидроцефалия мен ликворды гиперсекрециясы кезінде байалады.Нонне-Аппельт, Панди реакциялары арылы ликворда глобулиндер аныталады, оларды дегейіні артуы абыну процестерін крсетеді. Глобулинды реакциялар ОЖЖ органикалы жэне функционалды бзылуларыны дифференциальды диагностикасында мэні те лкен. Альбуминдер мен глобулиндер дегейіні атынасы (альбуминды - глобу­линды коэффициент) Ланге реакциясымен аныталады. Менингитты ерте диагностика-сы шін Фридман реакциясын пайдаланады, ол калий пермангаты атысуымен ликвор белоктарын шхлорсірке ышылымен тнбаа тсіруге негізделген. Ликворда С- реак-тивты белок серозды менингиттар мен энцефалиттер кезінде аныталады, бл жадайда ан сары суында С-реактивты белок болмайды.

Глюкоза. Ликворда глюкоза дегейіні артуы ( гипергликорахия ) эртрлі гиперглике-миялар, инсульттар, диабетикалы кома, тетания, эпилепсия, корея, кома, энцефалиттер, миды кейбір ісіктері мен артериалды гипертония кезінде аныталады. Гипогликорахия ми абытарындаы жедел абыну процестері кезінде байалады жэне инфекциялы менингиттар шін, эсіресе туберкулезды, стрептококты, менингококты менингиттар шін ауруды ткір кезеінде згешелік болып табылады.

Хлоридтер. Ликворда хлоридтер млшеріні крт тмендеуі туберкулезды жне іріці менингит кезінде байалады жэне ми абытарындаы ауыр абыну процестерін крсетеді. Ликворда хлоридтерді томен дегейі полимиелитті ткір кезеінде, эн-цефалиттерде аныталады. Ликворда хлоридтер дегейіні артуы жрек жэне бйрек жетіспеушілігі кезінде, эсіресе уремия кезінде, кейде эпилепсия, энцефалиттер, ми ісіктері кезінде байалады.

Бром. Ликворда бром дегейіні тмендеуі кейбір психикалы аурулар, эсіресе ма-ниакальды –

депресивті психоз кезінде байалады. Ликвор мен анда бромны азаюы туберкулезды жэне менингококты менингит кезінде жэне полимиелитті ткір кезеінде аныталады. Науас балаларда, эсіресе ызылша кезінде ликвор мен анда бромны млшері артады. И.П. Павлов пен М.К. Петрованы зерттеулері крсеткендей, бром тек озу кезіндегі тепе- тедікті бзылуын алпына келтіріп ана оймай, сонымен атар мида тежелуді кшейту жэне жинатау арылы гипнотикалы жадайды жоалуына эсер етеді.

Магний. Ликворда магнийды дегейіні артуы ірінді менингит, прогрессивті па­ралич кезінде байалады. Магний дегейіні тмендеуі туберкулезды менингит кезінде байалады.

Кальций. Ересектерге Караганда, балаларда ликвордаы калийды дегейі едуір жоары. Іріді менингит кезінде баса да катиондар( К мен Mg ) сияты кальцийды де млшері артады. Керісінше , туберкулезды менингит кезінде ликворда кальцийды азаюы байалады. Ликворда кальцийды тмен млшері тетания мен спазмофилия, ту­беркулез, шизофрения кезінде аныталады.

Фосфаттар. Алкогольды делирий кезінде ликворда фосфаттарды млшері 0,54 ммоль/а дейін артады, сонымен катар, прогресивті паралич, туберкулезді менингит кезіндеде седі, ал табиеспен эпилепсия кезінда азаяды. ткір менингиттарды барлы трлерінде ликворда органикалы байланысан фосфорды млшері артады.