Атты кйде трленетін орытпаларды кй диаграммасы.

Мндай типтегі орытпаларды практикалы маызы те зор. йткені атты кйде трленуі оларды рылымын жне термиялы деу асиетін де згертуге ммкіндік береді.

Бір компонентіні полыморфтылыынан болатын атты кйдегі трлену (50-сурет).

1 орытпа температураны 2 нктесінде толы атайаннан кейін, атты кйде температураны 3—4 нктелеріні интервалында зіні кристалды рылымын згертеді. Бл жадай температураны С нктесіне дейін Аа кристалды тор типі бар А компонентіні полиморфтылыынан болады. Ал, Ат жоары температурада кристалды торы В компонентімен бірдей болады. Мны салдарынан оларды арасында атты ерітінділеріні здіксіз тізбегі тзіледі.

рамы а жне б нктелеріні арасындаы орытпаларды а трленуі суу кезінде аякталмайды, орытпа екі фазалы а +

болып келеді.

атты ерітінділерді айнымалы ерігіштігінен болатын атты кйдегі трлену. Мндай жадайдаы ммкін болатын кй диаграммаларынын бірі 51-суретте крсетілген. Бл типтегі диаграммалардын 43-суретте крсетілген диаграммалардан згешелігі -а жне р атты ерітнділері ерігіштігі шектеулі рі айнымалы атты ерітінділер.

ЕР жне К сызытары — берілген температурадаы еріген компонентті тепе-тедік млшерін анытайтын ерігіштік сызытар.

Дербес жадайда, а-фазадаы В компонентіні е лкен млшері Е нктесі арылы аныталады жне ол суу кезінде Р нктесіне дейін тмендейді. Сондытан 1 орытпада, толы атайаннан кейінгі (2 нктесі) суу кезінде, 3 нктесі температурасынан бастап (х-фазасынан В компоненті мол (3 фазасынын екінші реттік кристалдары трінде арты В компоненті блініп - шыады. орытпаны е соы рылымы а+Вн болады.

К нктесі рамындаы п кристалдарыны млшері кп болмайды жне ол:

Екінші реттік кристалдарды млшері детте, шаын болып келеді (формасы домала, пластинка не ине трізді) жне олар не кристалдарды шекарасында, не а-фаза кристалдарынын бкіл клемінде блініп шыуы ммкін. фаза кристалдары е кп млшерде Е нктесі рамындаы орытпада блініп шыады. Бл млшер рылымды диаграммада Х арылы белгіленген.

ІІ орытпа шін де трлену сипаты осындай. Біра оны мынадай згешелігі де бар: 1—2 температура интервалында -фаза кристалданады, ал 3—4 температура интервалында одан р нктесі рамыны екінші реттік а-фаза кристалдары блініп шыады.

Мндай кристалдар е кп млшерде нктесі рамыны корытпасында блініп шыады жне ол рылымды диаграмма да «у» арылы белгіленеді.

Эвтектикалы орытпада С ктесінде Ж с эвтектикаа (а -ве) трленеді.

С нктесінен тмен температура интервалында суу кезінде афаза рамы ЕР сызыы бойынша згереді, мнын салдарынан екінші реттік кристалдары блініп шыады, ал - фаза рамы ГК сызыы бойынша згеретін болады; екінші реттік а кристалдары блініп шыады. Блме температурасындаы орытпада эвтектика рамы трт осылыштан трады: эвтектика (ар + рк ++ (ік4 гріі).

Эвтектикалыа дейінгі орытпалардык (IV орытпа) рылымына мндай эвтектикамен атар 1—2 температура интервалында блініп шыан ар кристалдары жне с нктесінен тмен температурада блініп шыан екінші реттік п кристалдары болады:

аР + рп 4-эвтектика (ар - ркц -Ь^рМ).

Эвтектикалытан кейінгі корытпаларда (V орьттпа) эвтектикамен атар орытпа рылымында рк жне арц кристалдары болады, яни: рк +схрц + эвтектика (ар + ркіі + Рк + арп).

арастырылан трленулер кптеген нерксіптік орытпалара тн.

Диаграммада тмен температурадаы а атты ерітіндісіні орнысыздыынан болатын атты кйдегі трлену. Егер катты ерітінді екі жаа атты фаза оспасына трленсе, онда трлену эвтектоидты (52-сурет) деп аталады. Диаграмма а атты ерітіндісінін, орытпада катайаннан кейін тікелей тзілу жадайын бейнелейді. Онан рі суытудын нтижесінде бл атты ерітінді эвтектоида, яни А жне В кристалдарыны механикалы оспасына айналады.

Н. С. КУРНАКОВ ЕРЕЖЕСІ

Бл ереже кй диаграммасы типі мен рам функциясындаы тепе-те орытпаларды физика-механикалы асиеттеріні згеру сипаты арасындаы байланысты таайындалды (53-сурет).

Механикалы оспаны тзейтін орытпаны рам функциясы асиеттері (электр кедергісі, коэрцитивтік кш, электр кедергісіні температуралы коэффициенті, аттылы тыызды) сызыты болып згереді. орытпа асиетіні мні оны компоненттер асиеттері мндеріні арасында жатады (53, а-сурет).

атты ерітінділерді тзетін орытпаларда бл асиеттер исы сызыты болып згереді. Мысалы, орытпаны электр кедергісі оны компоненттері кедергісінен жоары болады (53, б-сурет).

Егер кй диаграммасында бір фазалы жне екі фазалы айматар болса, онда орытпа асиеттері рам згергенде бірінші аймата исы сызыты туелділік бойынша, ал орытпа оспаларда сызыты болып згереді.,Н. С. Курнаковты ашан бл задылыы белгілі бір наты асиеттері бар орытпа рамын жасауды ылыми негізі болды.

 

 

Баылау сратары:

1. атты кйде айналу жретін орытпалар кй диаграммасы.

2. Сйы кйде толыымен еритін жне траты аралы фазалар тзетін орытпалар кй диаграммасы.

3. атты кйде айналу жретін орытпалар кй диаграммасы.

4. Компоненттері сйы кйде толыымен еритін,атты кйде шектеулі жне перитектикалы реакция серінен механикалы оспалар тзетін орытпалар диаграммасы.

5.Фазалы тепе тедік диаграммасын ру дісі

6. фазалар ережесі жне концентрация ережесі

Глоссарий:

Эвтектоидті згеріс-бір атты ерітіндден екі жаа атты фаза тзіледі

орытпа-екі металды ие болмаса метал мен метал емес заттармен балып шыаран курделі заттар

орытпа компоненттері- орытпа райтын арапайым заттар

Кесінді ережесі-кристалдану кезіндегі фазалы рамдас атынасын ондырыды

Эвтектика згерісі-механикалы оспа , егер кристалдану кезінде бір сйы фазадан екі жаа атты фаза тзілсе

Микроликвация-химиялы біртектіліксіз ,егер бір кристалды рамы р нктесінде рамы згеріп отырады

Концентрация ережесі- кристалдану кезіндегі белгілі бір температурадаы орытпаны концентрациюяын белгілийді

Диаграмма кйі –жйенін температура мен концентрация функциясындаы орытпаны фазалы кйін графикалы трде сипаттау

Блиц-тест

1.арапайым заттар орытпа райтын аталады

A. орытпа реагенты

B. орытпа компоненттері

C. орытпа оспалары

D.орытпа кірушілер

2. Кристалдану кезіндегі фазалы рамдас атынасын ондырыды

  1. Фаза ережесі
  2. Кесінді ережесі
  3. Концентрация ережесі
  4. арапайым ережесі

3.Кристалдану кезінде бір сйы фазадан екі жаа атты фаза тзілсе

  1. оспа
  2. Эвтектика
  3. Перетектика
  4. эвтектоид

4. Екі металды ие болмаса метал мен метал емес заттармен балып шыаран заттар аталады

  1. Перетектика
  2. эвтектоид

C. орытпа

  1. эвтектика

5.Жйенін температура мен концентрация функциясындаы орытпаны фазалы кйін графикалы трде сипаттау аталады

  1. Дифрактограмма
  2. Рентгенограмма
  3. Гистограмма
  4. Диаграмма

 

Негізгі дебиет

1.Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

2.Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

3.Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

4.Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год (электр.библ.)

Осымша дебиет

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007  

 

Дріс 14