Башлангъыч сыныф талебелерининъ нутукъларыны

Инкишаф эттирген оюнлар

Янъы девлет стандартларында башлангъыч мектепте нутукъ инкишафына буюк дикъкъат айырыла. Нутукънынъ эписи шекиллери эмиетлидир: аудирлев (динълев), айтув, окъув, язув. Динълев ве айтув нутукънынъ агъзавий шекиллеридир, окъув ве язув – язма нутукъ сайыла. Айтув ве язув нутукъ арекетнинъ продуктив шекиллери оларакъ бакъыла, динълев ве окъув вакъытында азыр нутукъ къабул этиле. Агъзавий къонушув диалог ве монолог вастасынен кече, язма нутукъ исе инсанларынынъ арасында къонушувны графика вастасынен беджере.

Ана тили дерслеринде нутукънынъ чешитлери бири-биринен багълы оларакъ огретиле, мисаль, агъзавий мешгъулиетлерини кечиргенде нутукъ хаталарына эмиет берильмесе, язувда да хаталар пейда олмакъ мумкюн. Шу себептен муреккеп коммуникатив вазифелерини беджермели, бу вазифелерде эписи нутукъ чешитлери – окъув – айтув – аудирлев – язув ишлетильсе файдасы даа зияде олур.

Бир къач оюн шекильде кечирильген мешгъулиетлерни теклиф этемиз:

1. «Догъру я да янълышмы?».

Бу оюнны башлангъыч ве орта сыныф талебелери ичюн кечирмек мумкюн. Оюнда оджа азырлагъан джумлелерини талебелерге окъуй. Балалар джумлени дикъкъатнен динълейлер ве анда ифаделенген фикир догъру я да янълыш олгъаныны айтмакъ кереклер. Талебе джевапны исбатламакъ керек. Меселя:

Язда биз пальто ве тонлар киемиз. – Бу догъру я да янълыш?

Тарлаларда богъдай осе, ондан отьмек пиширеджеклер. – Бу догъру я да янълыш?

Кузьде кокте къавунлар уча. - Бу догъру я да янълыш?

Атлар юрип кобете саталар. - Бу догъру я да янълыш?

Орманда мавы тонны кийип, тильки яшай. - Бу догъру я да янълыш?

Акъшам маматеке сары, саба беяз къалпакъ кие. - Бу догъру я да янълыш?

Буюклер ве балалар байрамгъа бахшышлар азырлайлар. - Бу догъру я да янълыш?

Буларны тапкъан сонъ, балалар бир мевзу башында я да сербест мевзугъа догъру я да шакъалы фикирини бильдирген джумлелер тизелер ве озь дефтерлерине язалар.

2. Сёзлернен оюн я да «мен санъа бир, сен манъа беш»

Бу оюн 5-7 сыныф талебелери ичюн къулланыла биле. Оюнда оджа талебелерини эки-учь группагъа боле (больмемек те мумкюн). Оджа бир сёзюни айта, талебелер исе шу сёзге келишкен фииль я да сыфат тапалар ве сёз бирикме къуралар. Бир сёзге энъ чокъ келишкен сёз тапкъан талебе гъалебе къазана. Я да мевзунен багълы белли бир ресим косьтериле ве балалар ана тилинде корьгенлерини тасвир этелер (ресимдеки предметлерини айталар). Мисаль: ель – уфуре, салкъынлата, сувукъ, сыджакъ; ягъмур – ягъа, сылата, яздаки, кучлю; кунеш – парылдай, къыздыра, къувандыра, сары, атеш киби янгъан, томалакъ; копек – афыра, къаравлай, чапа, отура, динълей, тишлей, буюк, кучюк, беяз, ачувлы; мышыкъ – миявлай, ята, мырылдай, осе, ашай, сары, нокъталы, дюльбер ве ил.

3. «Не уча? Не ялдай?» оюны.

Бу оюнны башлангъыч сыныфларда балаларнен айванларыны огренгенде я да 5-7 сыныфларда исимни огренгенде къулланмакъ мумкюн. Бешланмаздан эвель, балаларгъа учмакъ ичюн къолларыннен эткен арекетлерини ве ялдав арекетлерини огретиле. Оджа айванларынынъ адларыны айта, эгер айтылгъан предмет учмагъа бильсе, талебелер къолларыны учкъан киби этелер, ялдаса, ялдав арекетлерини косьтерелер. Амма оджа айнеджилик япмакъ мумкюн ве бойлеликнен балаларынынъ дикъкъатыны ве зекийлигини тешкире: учкъан ве ялдагъан айванлар арасына бу арекетлерини беджермеген айванларыны кирсете биле ве балалар догъру отурмакъ кереклер.

Меселя: къуш, геми, копек, балыкъ, къаз, папий, ат, гогерджин, тавшан, кит, копек балыгъы, сычан, тильки ве ил.

Бу оюн ярдымынен балалар айванларнынъ адларыны яхшы огренелер, олар беджергенликлеринен де таныш олалар ве бираз дерстен раатланув физикий дакъкъа кечирелер.

4. «Наратны безет» оюны.

Бу оюнны оджа башлангъыч ве 5-6 сыныфларында кечирмеси мумкюн. Белли олгъаны киби, балалар наратны безетмеге пек севелер. Окъутув процессинде бу вазиетини ишлетмек мумкюн. Бунынъ ичюн оджагъа тахта ве мыкънатисте олгъан айванчыкъларнынъ ве предметлернинъ ресимлери керек олур. Тахтанынъ устюнде оджа наратнынъ ресимини сыза, масада исе бу бизим кучюк ресимлеримиз я да оюнджакълар устюнде язылгъан сёзлер. Оджа учь талебени чыкъарып, вазифени анълата: бир талебе «къ» арифи олгъан оюнджакъларыны нараткъа аса (мышыкъ, къашкъыр, къоян), экинджи бала «к» арифли сёзлерини сечип ала (копечик, кобелек, кемане), учюнджиси «х» арифли оюнджакъларыны нараткъа пеките (хораз, хыяр, хурма). Бойлеликнен, талебе эм де айванларнен таныш ола, эм де сёзлерини догъру язмагъа огрене.

Бундан гъайры, бойле оюнларнен къулланмакъ мумкюн:

1. Фонетик оюнлар

Вазифелер:

- теляффуз алышкъанлыкъларыны темрин ве инкишаф этмек;

- бири-бирине ошагъан сеслерининъ арасындаки фаркъ этмеге огретмек;

- фонетик къыйынлыкъларындан кечмеге тырышмакъ;

-эр бир фонема устюнде айры-айры чалышмакъ;

- ритм устюнде чалышмакъ;

 

«Ким джасус?»

Буюк Ариф коюмизде

Отуз еди одалы эвде

Ариф-агъалар яшай

Къоранталарыны сакълай.

Бир джасусны тапайыкъ,

Оны о койге ёллайыкъ,

о кечер эр бир эвден,

Амма ким джасус экен?

Бу шиирни окъугъан сонъ оджа балаларгъа арифлер сызылгъан ресимлерини косьтере ве эр бир талебе бу арифке бильген къадар сёз тапмакъ керек. Сонъки сёзюни тапкъан бала джасус ола биле.

 

 

Орфографик оюнлар

Вазифелер:

- къырымтатар тилинде догъру язмагъа бильмек;

- къырымтатар тилиндеки сингармонизм къаиделерини къулланмагъа огретмек;

- талебенинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

 

«Мимар»

Оджа кягъыт толалар устюнде арифлерини я да эджаларыны яза. Балалар ичюн вазифе: бу толаларны бири-бирине къошып, сёз бирикмелер я да кичкене джумлелер тизмек. Энъ буюк ве дюльбер «сёзлю» бина тизген талебе гъалебе къазана.

Лексик оюнлар

Вазифелер:

- бедиий вазиетте тез керекли сёз тапмакъ беджериклерини темрин этмек;

- талебеде нутукъ фаалиетини ишлетмек;

- талебеде агъзавий нутукъ реакциясыны инкишаф этмек.

«Байрамда не япарыкъ?»

Нутукъ медениетине вакъыт айыргъанда балаларнен байрамлар акъкъында субет ачмакъ керек. Эки талебе сыныф огюне чыкъа ве белли бир къырымтатар байрамы акъкъында субет кечирелер. Байрам насыл кече ве балалар не япмакъ керек я да ана-бабалар ве бита-къартбабалар не япмалылар бири-биринден сорашалар.

Оджанынъ вазифеси исе байрамлар акъкъында меракълы малюмат тапмакъ ве байрамнынъ тарихыны хатырламакъ.

 

«Джоюлгъан ава»

Бу оюнда оджа талебелерини эки я да учь группагъа больмек керек. Эр бир команда озюне мевсимлернен багълы ад къоюшы керек. Невбеттен эр командадан бирер талебе ортагъа чыкъа ве оджа онъа башкъаларындан гизли берген сёзюнинъ (мевсимнинъ) манасыны айта, тесвирлей. Берильген сёзю къулланмакъ мумкюн дегиль. Къалгъан балалар исе бу мевсимни я да аваны тапмакъ керек. Энъ чокъ сёз тапкъан группа гъалебе къазана ве эписи конфет я да дигер уфакъ бахшышларнен рагъбетленелер.

 

НЕТИДЖЕ

Бу къысымда къырымтатар тилинде талебелерининъ агъзавий нутукъны ве тиль бильгилерини инкишаф этмек ичюн оюнлар косьтериле.

Бизим макъсадымыз – бу тиль огретювде инкишаф эттириджи оюнларнынъ муимлигини корьсетмек ве башлангъыч сыныфлар ичюн оюнларнынъ къулланув ерини тапмакъ ве ачмакъ.

Бу макъсаткъа етмек ичюн ашагъадаки вазифелерини беджердик:

- башлангъыч сыныфта баланынъ психологик ве физиологик хусусиетлерини огрендик ве талиль яптыкъ;

- къырымтатар тили дерслеринде оюннынъ муимлигини огрендик ве талиль яптыкъ;

- къырымтатар тили окъутув процессининъ хусусиетлерини костердик;

- «оюн» терминнинъ манасыны тасдыкъладыкъ ве оюнларнынъ таснифини теткъикъ яптыкъ.

Къоюлгъан вазифелерини беджерген сонъ, бельгилеген макъсаткъа ириштик десек янъылмамыз.

 

ТИЛЬ ОГРЕНЮВИНДЕ БАЛАНЫНЪ ИНКИШАФЫНА ТЕСИР ЭТКЕН ФАКТОРЛАР………………………..

1. Баланынъ индивидуаль-психологик хусусиетлери………………………..

2. Балагъа къырымтатар тилини яшлыкътан ашламакъ кереклигининъ мусбет тарафлары………………………………………………………………

3. Башлангъыч сыныф талебелерининъ нутукъларыны инкишаф эттирген оюнлар……………………………………………………………….

Экинджи болюкнинъ нетиджелери………………………………..

НЕТИДЖЕ………………………………………………………..

ФАЙДАЛАНЫЛГЪАН ЭДЕБИЯТ………………………………

 

 

ФАЙДАЛАНЫЛГЪАНЭДЕБИЯТ

 

1. Аникеева Н.П. Психологический климат в коллективе [Текст]: научное издание / Н.П. Аникеева. - М.: Просвещение, 1989. - 223 с.

2. Арсентьева Р.П. Игра - ведущий вид деятельности в дошкольном детстве - Форум, 2009. -144 с.

3. Ваурен Н. Что такое игра? // Культура, 1982, №4, с. 24 – 38.

4. Винникова, И.В. Игры на развитие психических процессов. Начальная школа - 2002. - № 3. - С. 25 - 28.

5. Выготский, Л.Н. Воображение и творчество в дошкольном возрасте [Текст] / Л.Н. Выготский - СПб.: Союз, 1997. - 400 с.

6. Газман О.С. Социальные аспекты развития // Советская педагогика, 1988, №5, с. 37 – 56.

7. Ганина, Н.С. Игровые технологии на начальном этапе обучения - Альманах школы, 2007. № 139. - С. 67 - 68.

8. Зайнуллина, Г. М. Игровые технологии на начальном этапе обучения - Альманах школы 2007. № 139. - С. 68 - 69.

9. Занько С. Т, Тюников Ю.С. Игра и учение. М.: Логос, 1992, ч. 1. - 125 с.

10. Запорожец А.В., Маркова Т.А. Игра и её роль в развитии дебенка дошкольного возраста, М.: 1997, с. 63 – 82.

11. Зеньковский В.В. Проблемы воспитания в свете христианской антропологи - Клин: Фонд "Христианская жизнь", 2002. - 200 с.

12. Конышева, А.В. Игровой метод в обучении иностранному языку - СПб.: КАРО, Мн.: Издательство «Четыре четверти», 2006. -192 с.

13. Кузнецова, Л.В. Гармоничное развитие личности младшего школьника: Книга для учителя [Текст] / Л.В. Кузнецова - М.: Просвещение, 1988 - 320 с.

14. . Кулагина, И.Ю. Возрастная психология (Развитие ребенка от рождения до 17 лет): Учебное пособие.4-е изд. - М.: Изд-во Ун-та 1996 - 120 с.

15. Петричук, И.И. Еще раз об игре - ИЯШ, 2005. № 2. - С. 40-41

16. Пиаже Ж. Вопросы психологии [Текст] / Ж. Пиаже - М.: Педагогика, 1988 - 400 с.

17. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии, Санкт-Петербург, 2002, с. 485 – 496.

18. Сафонова В.В, Соловова Е.Н, Программа начального образования по английскому языку - М.: АСТ: Астрель, 2006. - 47 с.

19. Соловова, Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: продвинутый курс - М.: АСТ: Астрель, 2010. - 272 с.

20. Стронин М.Ф. Обучающие игры на уроке английского языка [Текст] / М.Ф. Стронин - М.: Просвещение, 1984 - 370 с.

21. Ушинский К.Д. Педагогические сочинения: В 6 т. Т.1 [Текст] // Сост. С.Ф. Егоров. / К.Д. Ушинский - М.: Педагогика, 1998 - 640с.

22. Фаттахова, Л. Т. Игровые технологии на начальном этапе обучения - Альманах школы, 2007. № 139 - С. 73- 75.

23. Фрёбель Ф. Воспитание человека// Христоматия по истории педагогики, 1994, с.355 – 356.

24. Шарафутдинова, Т.М. Обучающие игры на уроках языка, 2005. №8

25. Якобсон П.М. Психология чувств и мотиваций [Текст] / П.М. Якобсон. М.: НПО "Модек", 1998 304с.

 

Макъалелер:

1. М.И. Алидинова, «Башлангъыч сыныф талебелерининъ нутукъларыны инкишаф эттирген мешгъулиетлер». – Ана тили оджаларына [усулий меджмуа], 2002, №4. – с. 7.

2. С. М. Акимова, «Роллер боюнджа оюнлар – окъув джерьяныны фааллештирмек ичюн кениш имкяндыр». – «Эдебият дерслерине усулий тевсиелер» китабындан парча. – Симферополь: «Къырымдевокъувпеднешир», 2005.17 – 18 сс.

 

КЪЫРЫМ ДЖУМХУРИЕТНИНЪ ДЕВЛЕТ БОЮНДЖА АЛИЙ ТАСИЛЬ ОКЪУВ ТЕШКИЛЯТЫ "КЪЫРЫМ МУЭНДИСЛИК ВЕ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ"

 

ТАРИХ, САНАТ, КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ ВЕ ЭДЕБИЯТЫ ФАКУЛЬТЕТИ

КЪЫРЫМТАТАР ВЕ ТЮРК ТИЛЬШЫНАСЛЫГЪЫ КАФЕДРАСЫ

 

 

РЕФЕРАТ ИШИ

 

Мевзу: "ТИЛЬ ОГРЕНЮВИНДЕ БАЛАНЫНЪ ИНКИШАФЫНА ТЕСИР ЭТКЕН ФАКТОРЛАР "

 

Беджерген: 3 курс ЗКА-14

группасынынъ студенти

Муртазаева Акиме Мухаммадовна

Ильмий Рехбер: Абибуллаева Энисе Эдемовна

 

 

Къорчаламасына рухсет бирильди "___" ________ 2016с.

Ильмий рехбер________________________

Реферат иши "___" _______2016с. ___________ бахасынен къорчаланды.

 

 

Акъмесджит,2016