А жне ср шойындарды фазалы рамы мен рылымын ру.

Шойындаы графитті стабильді фазасыны тзілуі оны сйы ерітіндіден тікелей бліну нтижесінде немесе алдын ала тзілген цементитті ыдырауы нтижесінде болуы ммкін.

Шойында графитті тзілу процесі графитизация деп аталады.

Fе-С орытпасыны стабильді тепе-тедік кй диаграммасы 83 суретте крсетілген.

Стабильді жйеде С'D' сызыына сйкес температуралардабірінші ретті графит кристалданады.1153ºС температурада (Е'С'F'сызыы) графитті эвтектикаа тзіледі: аустенит + графит.

E'S' сызыы бойынша екінші ретті графит блінеді,738ºС температурада феррит пен графитттен тратын эвтектоид тзіледі.Егер эвтектикалы кристализацияда тек графит блінсе,онда шойын ср,ал графит пен цементит блінсе жартылай,тек цеметит блінсе а шойын деп атайды.

Баылау сратары:

1.Техникалы темір дегеніміз не?

2.Темірді фазалы раушылары.

3. Болат дегеніміз не?

4. Шойын дегеніміз не?

5. Темір–цементит диаграммасы

6. Железо-графит диаграммасы

7.Шойын трлері

Глоссарий:

Аустенит– -темірде енгізілген кміртекті атты ерітіндісі (кміртекті –темірде еру шегі – 2,14 %).

Ледебурит – теміркміртекті орытпаны рылымды толытыруы (эвтектика), негізінен аустент пен цементит кристалдарды механикалы оспасын келтіретін шойын. орытпада 2,14 дан 6,67%-ге дейін кміртек бар.

Перлит- теміркміртекті орытпаны рылымды толытыруы (эвтектоид) феррит пен цемениттті пластинкасын кезектестіретін механикалы оспаны келтіретін барлы орытпа жйесінде де аустенитті кміртек концентрациясында 0,02% жоары, t = 727 С-та тсуін орытады.

Болат- теміркміртекті орытпа, оны рамында 0,02-2,14% кміртегі бар. Кміртегіні болуы жне рылымды толытыруына байланысты былай блінеді : доэвтектоидты (0,02-0,83% кміртек) эвтектоидты (0,83% кміртек), заэвтектоидты (0,83-2,14% кміртек) болат.

Феррит- a - темірге енгізілген кміртекті атты етінідісі. Кміртегі 0,02% дейін еритін тменгі температуралы a - феррит жне кміртегі 0,1% еру шегіндегі жоарытемпературалы - феррит деп екіге бледі.

Цементит е₃С- кміртегі концентрациясы 6,67% болатын темір мен кміртекті химиялы осылысы (темір карбиді).

Шойын– 2,14% кп кміртегі райтын теміркміртекті балыма. Кміртек пен рылымды толымдылыты болуына байланысты шойынды мына топтара бледі: доэвтектикалы (2,14-4,3% кміртек), эвтектикалы (4,3% кміртек) заэвтектикалы шойын (4,3-6,67% кміртек)

А шойындар– е – е С кй диаграммасына сйкес кміртекті болат ретінде кристалданатын шойын (кміртек цементит тріндегі химиялы байланыста болады, а жылтыр тске ие)

Блиц-тест

1.Кмиртегі 2,14% арты болатын темир-кмиртекті орытпа

Болат
Шойын
Темир
Лом

2.Кмиртегі 6,67% болатын темирмен кмиртектін химиялы осылысы.

Болат
Шойын
Ледебурит
Цементит

3. –темирдегі егізілген кмиртектін атты ерітіндісі.

Ледебурит
Цементит
Болат
Феррит

4. Кмиртегі 0,02—2,14% дейн темир-кмиртекті орытпа

Болат
Шойын
Ледебурит
Цементит

5.Темир-кмиртекті орытпа ларды рамдас блігі, феррит пен цементит пластинкаларыны механикалы оспасы болып табылады

Перлит
Шойын
Ледебурит
Цементит

Негізгі дебиеттер:

1.Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

2.Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

3.Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

4.Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год (электр.библ.)

осымша дебиеттер:

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007