ЫБ-да АЛЫПТАУДЫ ЕРЕКШЕЛIКТЕРІ

ЫБ-да алыптау соылманы алуды е дамушы тсiлi. Ол нiмдiлiктi жоарлатуа, металды шыынын азайтуа, сапаны жасартуа жне соылманы длдiгiн лкейтуге ммкiндiк жасайды.

Жыланы толтырылуы баспаты бiр жрiсiнде жасалынады. Кенерекке тсетiн металл салындауа лгермейдi жне алыпты брыштарын толтыруа керектi тiрек жасамайды. Сондытан топата бiр жылада алыптанатын кптеген соылмалар осымша рекеттi кiргiзбей (сыртпiшiндеушi) немесе ажыранады жазытыыны жайын згертпей баспата алыптауа болмайды.

алыптауды технологиялы рдiсiн жасаан кезде баспаты жоары атадыына арамай, алыптаы металды деформацияа кедергiсiнен байланысты болатын баспаты серпiмдiлiк деформациясын ескеру ажет. Сондытан жасы ыздырмай алыптаса немесе алдыы жылаларда дайындаманы те суытып алып алыптаса, ал таы да дайындама металдарыны артытыы (есептеп алынан кп болса) баспаты серпiмдiлiк деформациясын лкейтуге алып келедi. Демек осы соылманы биiктiгi бойынша алыптау олылыыны пайда болуына немесе баспаты сыналануына алып келедi.

Деформация жылдамдыыны аздыы жне итерiп шыарышты бар болуы ысып шыарумен алыптауды олдануа ммкiндiк бередi.

ЫБ-да алыптанатын барлы соылмалар сыртпішіндерін згерту тріне байланысты мынандай екi класса блiнген: А класс – соылманы жасаан кезде шктiру немесе жайпайту процестерi басым болады; Б класс – соылмалар негiзiнен сыымдаумен жасалынады. А класс соылмалары екi топа, ал Б класс соылмалары ш топа блiнген. з кезегiнде топтар iшкi топтан трады.

Айтылан соылмалар рама пішіндеріне жне жасау крделілігіне байланысты бес негізгі топа блінген (10.1 сурет).

10.1- cурет. ЫБ-та алыптанатын соылмаларды топтау

Сйкестi алыптау рекетi крсетiлген толы жiктеу анытамаларда келтiрiлген.

ЫБ-да алыптаан кезде алып кернегiшке жмыс iстемеуi шiн ылау бунаыны магазинiн ашы етiп жасайды. Сонда жоары жне тменгi алып-ты арасындаы е кiшi саылау кенеріктi биiктiгiне те.

ылау бунаыны пiшiнi жне лшемi (10.2 сурет) 10.1 кестесі бойынша баспаты номиналды кшiмен байланысты тадалынады.

I-ші тип ылау бунаы негiзгi болып есептеледi (10.2,а сурет); II-ші тип ылау бунаы жыла алыпты шетiнен едуiр ара ашытыта орналасанда механикалы деудi азайту шiн олданылады (10.2,б сурет); III-ші тип ылау бунаы кенерікке едуiр металды шыуы ктiлетiн блiмдерде пайдаланады (10.2,в сурет); IV-ші тип ылау бунаы ыстытай млшерленген кезде олданылады (10.2,г сурет); V-ші тип ылау бунаы сипатжатпен ескерiлмеген жне жай пiшiндi, жоары крiнiсi дгелек соылманы аз шыынмен алыптау шiн сынылан.

Тарамы жне зартындысы бар крделi пiшiндi соылмаларды алыптаан кезде алыпты иын толтырылатын блiмдерiнде аралыша енiн 50-70 % лкейтедi немесе оны биiктiгiн 40 – 50 % азайтады. Бiрiншi тсiл тым арапайым жне жиi олданылады. йткенi аралышаны биiктiгi баспаты кшiнен туелдi.

ылауа кететiн металды клемiн мынандай формуламен анытайды: V₃= P(в×h₃+ 2h₃×В), мндаы P – соылманы периметрi, мм; в – ылау бунаыны аралышасыны ені, мм; h₃– ылау бунаыны аралышасыны биiктiгi, мм; В_з– кенерiктi енi, мм: массасы 0,5 кг дейiн соылма шiн В_з = 10 мм; 2 кг дейiн соылма шiн – 15 мм; 2 кг жоары соылма шiн – 20 мм. Егер соылмада крделi пiшiн болса, онда В_з-ны екi есе арттыру ажет.

10.1 кестесі

ылау шiн бунаты лшемдерi

Баспаты номиналды кшi, МН	лшемдерi, мм
h₃	а	в	h₁	R₁	Н	r
6,3	1,0¸1,5 1,5¸2,0 2,0¸2,5 2,5¸3,0 2,5¸3,0 3,5¸4,0 4,5¸5,0	0,6¸1,0 1,0¸1,5 1,2¸1,6 1,4¸1,8 1,6¸2,0 2,0¸2,5 3,0¸3,5	4¸5 4¸6 5¸6 6¸8 8¸12	6¸8 6¸8 8¸12		1¸3 3¸8 8¸20 20¸30 30¸60 60¸80	0,5 1,0 1,5 2,0 3,0 3,5¸4,0 5¸6

10.2 – сурет. ылау бунаыны типі (лшемдері, мм )

Негізгі дебиеттер [3] (тарау 4, бет 176 – 178); [4] (тарау 6, бет 376 – 409).

осымша дебиеттер [6] (тарау 8, бет 254 – 261).

Баылау сратары

ЫБ-да алыптауды андай ерекшеліктерін білесіздер ?

Топата алыптаумен салыстыранда ЫБ-да алыптаанда андай дайындаушы жылалар олданылмайды ?

ЫБ-да алыптайтын соылмалар алай топталан ?

ЫБ-да алыптаан кезде андай ылау бунатарын олданады ?

ЫБ-да алыптаан кезде ылауа кететін клем алай есептеледі ?

13 лекция

1. алыптанатын дайындама мен тетікті сызбаларын жасау

2. Жобалау жне ауысымдарды есептеу

3. Технологиялы кшті анытау

1. алыптанатын дайындама мен тетікті сызбаларын жасау

Соылманы пішіні мен лшемін, алыптау технологиясын дайын тетікті сызбасы бойынша аныталады.

детте, дайын тетікті сызбасында созылымдылыы тмен, біра берік жне кесумен жасы делетін материал крсетіледі. Мысалы, фосфор мен ккіртті млшері жоары, созылу асиеті тмен болат олданылады. Суытай алыптау кезінде материал беріктенеді, сондытан бастапы материалды беріктігі тмен, жасы созылымды материал алынады. Тетік сызбасына арай отырып, алыптанатын дайындаманы сызбасын машина рылысыны талаптарын ескере отырып орындайды. алыптанатын дайындаманы, тетікті сызбасында крсетілген сызыты лшемдерді негізін, домалатау жне жанасу радиусын, материалды ентабасын жне т.б. мліметтерді алыптауды технологиялы талаптарын ескере отырып згерту керек.

алыптауды технологиялы рдісін жне алыптанатын дайындаманы сызбасын дайын тетікті лгілік (эскиздік) жобасын жасаумен бірге орындау ажет. Сызбаны жасау кезінде материал, жеке элементтерді пішіні, бет абатты лшемі мен тазалыы, дайындауды немділігі бойынша тымды шешімдерді абылдайды.

1- Сурет - ртрлі іші уыс сатылы тетіктер. А – ішкі шегінбе

Б – 127⁰брышпен

1-суретте ртрлі іші уыс сатылы тетіктер крсетілген (тпті, тпсіз, кп сатылы, фланецты жне т.б.). Шегінбені (уступ) шамасы мен пішіні металды суытай алыптауды белгілі шарттарымен аныталады.

Мысалы: (1-сур., д) уыс тетіктерді фланецтерін алыптау кезінде ескерілетін шарт – D/d=1,3 кп емес, m₂ – 1мм аз емес болуы керек. h₁шамасы 3 мм аз емес, брышы 15-17,5⁰. Конусты тетікті абыралары біркелкі алыдыта болуы керек. Конусты тбесіндегі е кіші радиус 1,5 мм.

2-сурет. уыс тетіктерді сызбасын рсімдеу мысалдары.

СК алынатын уыс дайындамаларды абырасыны е кіші алыдыы

Болатты етабасы	Деформация дрежесі	Сырты диаметріне арай абыраны алыдыы, мм

10; 15	0,85	0,40	0,80	1,20	1,65	2,50	3,00
15Г; 15Х	0,65	1,05	1,95	3,00	4,00	6,00	7,00
20; 20Х	0,60	1,15	2,30	3,40	4,50	7,00	8,00
30ХГСА	0,55	1,30	2,60	3,95	5,20	7,30	9,25

Тетікті ішкі тбі жазы болан жадайда, жанасу радиусыны е кіші мні ішкі уысты диаметріні шамасына байланысты. d=10мм боланда r=1,5мм; d20мм аз емес боланда r=2мм;d=23мм боланда r=2,5мм;d60мм боланда r=3мм;

алыптанан тетікті длдігіне сер ететін факторлар: аспапты жмысшы блігін дайындау длдігі;температуралы жне серпімді-пластикалы деформация; аспапты тозуы; деформацияны шартына (дрежесі жне жылдамдыы), деформацияны біркелкі болмауына, металды кйіне байланысты сырты кшті аланнан кейінгі дайындамадаы серпімді, серпімді-пластикалы жне температуралы деформацияны шамасы; жыланы толтыру дрежесі.

алыптанан тетікті лшемдеріні длдігі туралы мліметтер 2-кестеде келтірілген.

	Номинальды диаметрден ауыту	зындыы	Ию
Выдавливание	осымша калибрлеу немесе созып-тарту
Диаметр - 10-20	±0,05	±0,008	100 аз емес	0,12-0,15

алыптанан тетіктерді бет сапасы: аспапты жмысшы бліктерінібет сапасына, оларды лшемдері мен профильдеріне, металды физикалы табиаты мен кйіне, дайындаманы бет сапасына, алыптау кезіндегі йкеліс кшіне, майлау сйыын жау дісіне.

Кей жадайларда С осымша деусіз дайын тетік алуа болады. Кп жадайларда осымша жндеу операциялары ажет: кесумен деу (брылау, жоылау, фрезерлеу, ажарлау, т.б.), ысыммен деу (накатка, обкатка), жылумен жне химиялы-жылумен деу (шынытыру, босату, жасыту, кміртектендіру, азоттау, т.б.)

Конструктивті элеметтерді біратары (сырты жне ішкі фаска, симметриялы бойлы паз жне канавка, тістегергішті тістері, конусты беттер) выдавливание немесе редуцирование арылы алынады, бірата бл процессті ебек сыйымдылыы жоары, сондытан алу тсілі (алыптау немесе кесу) німні клеміне арай тадалады. Крделі пішінді тетіктер бірнеше бліктерге блінуі ммкін ал кесу арылы алынатын тетіктер выдавливание арылы алынатын бір тетікке алмастырылуы ммкін. Блінген тетік блшектерін пісіру, пайка, суы немесе жылы ысу арылы біріктіріледі.

2. Жобалау жне ауысымдарды есептеу

Трзгеру рдісі келесі ш негізгі сатыдан трады: бастапы дайындаманы калибрлеу жне алыптау; негізгі алыптау операциялары; бйымды калибрлеу.

№ 12 дріс. ЫБ-ы алыбыны негiзгi элементтерiн рылымдау. алыптар.

Дрісті конспектісі