ЫБ-ы АЛЫБЫНЫ НЕГIЗГI ЭЛЕМЕНТТЕРIН РЫЛЫМДАУ
ЫБ алыптарыны рылымы жиынтытан жне ода бекiтiлген жылалы ендiрмеден (призмалы немесе цилиндрлiк) трады. алыптауды технологиялы рдiсiн жасаан кезде жылалы ендiрмелердi кешенi жобаланады. Оны лшемi жиынты лшемiмен, алыпты кеiстiктi жабы биiктiгiмен жне анытамалардаы сыныстара сйкестi йлестiрiледi. Жыладан соылманы кетiру шiн ендiрмеде итерушi жасалынады. Оларды рылымы мен лшемiн жиынтыты итерiп шыарышыны рылымы жне лшемiмен иыстырады.
Аыры алыптаушы жыланы ысты соылманы сызбасы бойынша орындайды. Ажыранды жазыты бойынша жыланы жоары жне тменгi жартысы арасындаы саылауды кенерiктi алыдыына те етіп орындайды. Аласа соылмаларда лкен диаметрi бар тесiктi белгiлеген кезде ыспаты жне брменi пайда болуынан аман болу шiн далдашадан соылманы денесiне ауысатын жерде магазинi бар белгiлеудi жасайды. Оны биiктiгi кенерiк бунаы магазинiнен 50 % лкен. Жыланы иын толтырылатын уыстарында газ шыарыш бунаты ескередi.
Жыладан соылманы кетіруді обылаыш кабыршыына, соылмаа жне сырты немесе ішкі кенерікке сер етуші итерушімен жргізеді.
Алдыны алыптаушы жыла да ысты соылманы сызбасы бойынша жасалынады. Аыры жыла шктірумен толтырылуы шін алдыны жыланы жуыты 4¸5 % тере жне аыры жыладан бірнеше тар етіп жасайды. рі дгелек тік ималарды сопаты лкен осін тік орнасластырып сопа ималармен ауыстырады. Аыры жыланы дл толтыру шін алдыны жыланы тік клдене имасыны ауданы 3,0¸3,5 %, ал радиустерi аыры жыланыкiнен 2¸10 мм лкен болуы керек
Егер ашы алдыны жыла шктiрумен жасы толтырылатын болса, онда ылау бунаы оны айналасында жасалынбайды, ал барлы ажырама бойынша аыры жыла ылауы тередiгiнен 50¸70 % лкен саылау арастырылады. Алдыы жыла айырыша сыымдаумен толтырыланда аыры жыламен салыстыранда енi 1¸2 мм-ге лкен аралышасы бар жне тередiгi 50¸70 % лкен болатын бунаты ылауды орнына олданады (сыналануды болдырмау шiн).
Итерiп шыарушылар жо болан кезде алдыы жне аыры жылада статыш ойыын арастыран дрыс.
Сыымдау жыласын сйкесті рекетті сызбасы бойынша орындайды. рекет сызбасымен байланысты емес жыла элементтерiн анытамаларда келтiрiлген эмпиризмдiк формулалар бойынша есептейді.
ЫБ-ты дайындаушы жылалары топаты алыптарда олданылатын жылалармен салыстырында тек статыш ойыыны жотыымен айырмашылыта болады жне топаты алыпа олданылатын ереже бойынша жобаланады. Жыласы бар тменгi ендiрменi шгу алашасыны айнабетi алыптаушы жыланы ажырама жазытыында жатады. Бл дайындаманы алып беті бойынша жылжытуа ыайлылы жасайды.
АЛЫПТАР
осиiндi ыстытай алыптайтын баспатарды алыптарында рама рылым бар. Осыны арасында алмасушы ралды жасау жеiлдетiледi жне баасы ымбат аспапты болатты немдеуге жадай жасалынады. алыптар жылалар жасалынан алыпты ендiрмеден жне ендiрмелер бекiтiлетiн жиынтытан (дестеден) немесе стаыштан трады.
Жиынты. Призмалы жне цилиндрлiк ендiрмелер шiн олданылатын жиынтытар деп жиынты рылымы екi негiзгi типке блінеді.
Цилиндрлiк ендiрмелер шiн олданылатын жиынтытар здерiне тн кемшiлiктерге бола (реттеу иындыынан, бекiту сенiмсiздiгiнен) сирек олданылады. Жоары крiнiсi дгелек соылмаларды алыптаанда призмалы стаыша жинаталатын цилиндрлiк ендiрмелер кеiнен олданылады. з кезегiнде призмалы стаыштарды призмалы ендiрмеге олданылатын жиынтыа бекiтедi (12.1 сурет). Жиынты баыттауыш баанашытармен зара байланысан жоары жне тменгi жинатау таталарынан (табандардан, башматардан), алыпты ендiрмелердi бекiтетiн тетiктерден жне шыарыш механизмдерден трады. Бір немесе бірнеше біртекті соылмалара арналан мбебап жне арнайы жиынтыты айырып таныйды. Арнайы жиынтытар мамандырылан сталы-баспатау ндiрiсiнде кеінен таралан.
Жиынтыты (дестені) жоары татасы баспаты сыраына, ал тмен-гiсi баспаты стелiне брандамен бекiтiледi. Баспа стелiнде жиынтыты жылжуту шiн жне бйiрлiк ыысуа арсы оны сынамен орнытыру шiн жиынтыты тменгi тотасында екi иякесiлген жазытытар бар, ал жоары татада баспа сыраыны шыынылыына сйкес келетiн ойы орындалан. Кшi 6,3¸63 МН болатын баспа шiн олданылатын мбебапты жиынтытар-ды лшемдерi оулы [6] келтiрiлген.
Кшi 1,6¸4 МН болатын осиiндi баспатарда дл клемдiк алыптау шiн олданылатын мбебапты айтабапталатын алыптарды жиынтытарыны жне ауыспалы тетiктеріні лшемдерi МЕСТ 19579-80¸МЕСТ 19584-80 бойынша ережеленедi.
Баспаты сыналы жастыы жиынтыты жабы биiктiгiн реттеуге ммкіндiк бередi.
Е жасы пайдалану крсеткiшi бар жиынтыты жабы биiктiгi мынандай формула бойынша аныталады: Н = А + 0,75а, мндаы Н – жиынтыты номиналды жабы биiктiгi; А – баспаты алыпты кеістiгiнi е аз жабы биiктiгi; а – баспа стiлiнi сыналы жастыын реттеудi млшерi.
Баспа кшiне байланысты негiзгi жне тсемдi таталарды алыдыы оулы [6] келтiрiлген (жоары жне тменгi татаны алыдыы бiрдей).
|
Жиынтыты баыттаушы тзiлiмі (12.2 сурет) баыттаушы баанашытан 3, тлкеден 4, тыыздамадан 5, тменгi апатан 6, орау тыырыынан 2 трады. Жиынтыты тменгi татасындаы 7 баанашыты ондыру шiн яны жоары татамен 1 растырып теседi. Бл баанашыты жне тлкенi осьтестiгiн амтамасыз етедi.
Баыттаушы баанышытарды алыптаушыа кедергi жасамайтындай етiп жиынтыта орналастырады. детте алып жиынтыында, оны арты жаында орналасан екi баыттаушыны арастырады. Бiра кейбiр жадайда, соылманы длдiгiне жоары талап ойанда, жиынтыты ш, ал кейдбірде трт баанашыты етiп орындайды.
Кшi 6,3¸63 МН болатын баспаты жиынтыы шiн баыттаушы тзiлiмнi баанышытарыны, тлкелеріні жне баса тетіктеріні лшемдерiн МН 4810-63 жне МН 4811¸63 сипатжаттары бойынша анытайды.
|
Жиынтыта призмалы ендiрмені бекiтуді тетiктерiнi рылымы 12.3 суретте крсетiлген (цилиндрлiк ендiрменi 12.1 суреттен араыз). Призмалы ендiрменi лшемдерiн МН 4809-63 сипатжаттары бойынша анытайды.
Негiзiнен жиынтыты екi немесе ш жылалы етiп жобалайды. Жиынтыта жылаларды орналасуы ыздыру рылыларыны орналасуынан туелдi. Бiрiншi жыланы ыздырылан дайындаманы беру жаынан, екiншi жыланы осы жылаа арама-арсы жата, ал аыры жыланы жиынтыты ортасына орналасады. Егер алыптау шiн бiр немесе екi жыла жеткiлiктi болса, онда жиынтыа жай рылымды болаттан жасалан жазы ендiрменi жинатау шін осады.
мбебапты жиынтыты итерiп шыарушы механизмдерiн былай рылымдайды:
- бiр итерiп шыарушымен;
- алыпты кез-келген жыласынан сыылманы итерiп шыаруды жзеге асыруа ммкiндiк беретiн мадайшамамен;
- соылманы кез-келген элементiне сер етiп, оны итерiп шыаруды iске асыруа ммкiндiк беретiн мадайшамамен жне брылу иiнтiрегiмен;
- ждырышалы иiнтiрекпен.
р трлi кшi бар баспа шiн жиынтыты итерiп шыарушы механизмiнi итеруге керектi жрiсi оулы [6] келтiрiлген.
|
ысып шыарумен алыптанып жасалынатын соылмалар шiн лкен жрiсi бар арнайы итерiп шыарушылар олданылады.
Тек ана аыры жыладан соылманы шыару шiн бiр нктеден итерiп шыаратын механизм олданылады. Осы механизм рылымы бойынша арапайым болады. Бiрата оны олдану аймаы тым шектелген. Мадайшасы бар итерiп шыарушы механизм мойынтiректi стау жне исайту себебiнен жиi апата алып келетiндiктен таы да кеiнен тарала алмады.
Ждырышалы-иiнтiректі итерiп шыарушы механизм мбебапты, кез келген жадайда тотаусыз жмыс iстейдi. Жиынтыты алмай тiкелей баспата ендiрменi жинатауа жне блектеуге кедергi жасамайды.
Ждырышалы-иiнтiректі итерiп шыарушы механизм 12.4 суретте крсетiлген. Иiнтiрек зiнi табанымен сыналы жастыа немесе баспа сыраыны жмысшы жазытыына, ал стаан жне сыры иiнтiрекке сйенетiндiктен барлы жйе жеткiлiктi атадыа иемденедi жне лкен кшке шыдайды. Бл тек ана ылауа немесе iшкi далдашаа сер етушi емес, ал таы да соылманы денесiне тiкелей рекет етушi итерушiсi бар ждырышалы-иiнтiректі механизмдi олдануа ммкiндiк бередi.
|
Егер итерiп шыаруды тек ана бiр орталыта, яни тек аыры жылада, жне осы жыланы бiр жерiнде жргiзу керек болса, онда бiр иiнi бар иiнтiректi олданады. Алдыы жне аыры жылаларда итерiп шыаруды олдану ажет болса, онда иiнтiректi екi иiндi етiп жасайды, ал ш жылада итеріп шыару ажет болса, онда иінтіректі ш иiндi етiп жасайды. детте бiрiншi жылада шктiрудi, июдi жне осыан сас рекеттi iске асыратын боландытан (блара итерiп шыару керек етiлмейдi), онда мбебапты жиынтыты екi иiндi иiнтiрекпен жабдытайды.
мбебапты жиынтытарда итерушiге сер етушi сырыта белгiлi бiр орналасу тртібі бар. рі бл орналасу ендірмедегі итерушіні ажетті орналасуына рашанда сйкестi болмайды. Жиынтыты атаутiзiмiн кбейтпеу шiн мадайша арылы ендiрменi тiрек бетi жаында орнатылан итерушiге кштi береудi кеiнен олданылады.
Оулы [6] иiнтiректi негiзгi лшемдерi келтiрiлген.
алыпты ендiрмедегi соылманы итерiп шыару жйесi, цилиндрлiк сыры немесе саина трiздi пiшiнi бар соылманы итерiп шыарушыдан (алыпты ендiрменi итерушiсiнен) жне оны бастапы жайына айтарушы серiппеден трады (12.2 жне 12.4 суреттерiн араыз). Соылманы итерiп шыаруды кенерік, далдаша, соылманы денесi арылы iске асырылады. Соылмаа тiкелей сер етушi сырыты трi бар итерiп шыарушыны, соылманы кептелуi ытимал болатын блiмге тiкелей жаын жерге орналастырылады. Мысалы десшеге, шыыылыа, ыра жаын жерге. Оларды соылманы орныы блiмiне арама-арсы орналастыру ажет емес. Итерiп шыарушыны есеп зындыынан 0,5¸1 мм лкен етiп жасау сынылады. Ендiрме жиналаннан кейiн итерiп шыарушыны шетжаын жыланы бетiмен бiр дегейде тазалайды.
Жыла уысыны абырасынан алысыра жата, итерушiге керектi тесiктi брылауа ммкiн болатын енi лкен кенерік бар болан жадайда ана кенерікке сер ету арылы соылмаларды итерiп шыарады. Далдашаа сер етiп соылманы итерiп шыару магазинi бар далдаша бар болан кезде ана iске асырылады.
Соылманы пiшiнi жне оны кептелу ммкiндiгiне байланысты жоары немесе тменгi ендiрмеден, немесе екi ендiрмеден бiр мезгiлде соылманы итерiп шыаруды арастырады. Кейбiрде жиынтыты тменгi татасыны итерiп шыарушылар жетегiн жиынтыты жоары татасымен бранда арылы байланыстыратын мадайша кмегімен iске асырады.
Соылманы ысашпен кенерiктен арпыыштауды ыайлату шiн итерiп шыарушыны бар немесе жо болуына туелсiз барлы ендiрмеде ойыша жасайды. Бл ойышалар топаты алыпта олданылатын ойышалара сас болады. (12.5 сурет).
|
Жылаларды рылымдау. ЫБ алыбында дайындаушы жне алыптаушы жылаларды арастырады. Кейбiрде кенерiктi кесу жне тесiктi тесу операцияларын орындауа керектi жылаларды олданады.
ЫБ алыбыны дайындаушы жылаларына жаншитын, сырпiшiндейтiн, иетiн жылалар жне шгу алашасын (кейбiрде жылжытатын жылаларды), ал алыптау жылаларына алдыы, аыры жне дайындаушы-алдыы жылаларды жатызады. Дайындаушы-алдыы жыланы зартылан соылмалара ана емес, ал таыда ось бойымен алыптайтын осi симметриялы соылмалар шiн олданылады.
Баспата ыстытай алыптауды мынандай негiзгi ерекшелiлiктерiн ескерiп жылаларды рылымдайды:
- ендiрменi ажырама бетi алыптаан кезде жанаспау керек; жоары жне тменгi ендiрменi арасына саылау болу керек; рылымдаан кезде осы саылауды млшерiн ылауды алыдыынан лкен етiп абылдайды; соылманы ыстытай млшерлеу шiн олданылатын кейбiр ендiрмеге осы ереженi олданбау рсат етiледi;
- аида бойынша ендiрмеде тек бiр жыланы орналастырады;
- аыры жылада деформация сыымдаумен емес ммкiншiлiгiнше шктiрумен жру шiн жылаларды лшемдерiн зара йлестiру керек;
- исы сызыты ажырама беті бар ендiрме шiн сырты бйiрлiк бетте тередiгi 1,5¸3 мм, е кiшi енi 5¸10 мм болатын асалды алдын ала арастыру керек (12.6 сурет); бл алыпты клбеу баытта реттегенде атар тран ендiрменi шауып кеткізбес шiн керекті;
- итергiшсiз ендiрмеде жиынтыты итерiп шыарушысы еркiн озалу шiн я арастыру керек; яны орналасуы жне оны диаметрi ендiрменi кез-келген реттеу кезiнде сынуа алып келмеуi керек (12.6 сурет);
- рбiр ендiрменi жартысында екiден тасымалдаушы тесiк болуы керек; осы тесiктер ендiрменi крделi жндегенде фигураны жаартуа кедергi жасамауы керек; сондытан оларды тiрек жазытыына жаын орналастырады; барлы ендiрмедегi тесiктi диаметрiн бiрдей жасау сынылады.
Кейбiр ендiрмеде (сiресе сыымдаумен алыптауа арналан) арнайы арнада айналымдайтын сумен салындату арастырылады.
Аыры алыптаушы жыланы ысты соылманы сызбасы бойынша жасайды. Кенерікке металды ауын азайту жне тотату керек болан кезде аралышаны алыдыын 40¸50 % азайтады немесе оны енiн 50¸70 % лкейтедi. Енiн лкейтудi артытыы бар. йткенi баспаты кернегiшке ауiп-тi жмыс iстеуiн азайтады.
Ауаны жне майды жануынан шыатын заттарды топтануынан жне жыла уыстарында шыан газды орналасуынан тере жне тар уыстары бар жылалар жаман толтырылады. Топата алыптаан кезде мндай болмайды. йткенi алыптауды бiрнеше соумен жзеге асырады. Газды атмосфераа шыырып жіберу шiн жыланы тере уыстарыны тбiнде газшыарыш арнаны арастыру керек. Осы арнаны диаметрi 1,2¸1,5 мм лкен болмауы керек. йтпесе олара металл йылатын болады.
|
Егер алыпты тере ойышасыны тбiнде жартылай дгелектi пiшiн бар болса, онда ойышаны тбiнде бiр тесiктi брылап тесу жеткiлiктi. Тере ойышаны тбi жазы болан жадайда тесiктi тiк абыраа ммкiндiгiнше жаындатып ойышаны рбiр табанына брылайды. Газшыаратын арнаны жасауды жеiлдету шiн 1,2¸1,5 мм диаметрi бар тесiктi 15¸20 мм тередiкке дейiн ана брылап теседi, ал ендiрменi арма-арсы жаынан диаметрi 8¸15 мм болатын тесiктi брылайды. 12.7 суретте газшыаратын арнаны дрыс жне дрыс емес орналасуы крсетiлген. Газшыаратын тесiктi атмосферамен байланыстыру шiн ендiрменi тiрек беттерiнде барлы тесiктердi басып тетiн тередiгi 5¸6 мм бунаты жонылайды.
Кейбiрде тесiктi брылауды орнына радиусы 0,75 мм болатын трт бойлата жоныланан арнасы бар саылаусыз тыынды ию орынды. Бл газшыаратын арнаны жасауды жеiлдетедi жне сонымен атар тозан фигураны брыны алпына келтiру санын кбейтуге ммкiндiк бередi. Газды шыару шiн таыда жыланы итерушiсiнде орындалан радиусы 0,8¸1,2 мм арнаны олданады немесе ендiрмелi обылаыш сотанда орындалан диаметрi 1,5 мм тесiктi пайдаланады.
Дайындаманы алдыы жылада деформацияланан кейiн аыры жыланы уысы шктiру есебiнен жретiн етiп (сыымдаумен емес) алдыы жыланы рылымдаан дрыс. Сондытан алдыы жыладан алынан дайындама аыры жыланы уысыны тбiне жасы жатызылуы ажет. Крсетiлген шартты орындау шiн алдыы жыланы рбiр имадаы уысын алыпты ажырама жазытыындаы клбеу лшемдерi бойынша аыры жыланыкiмен салыстыранда бiрнеше тар етiп жасайды. Аыры жыланы толтыран кезде керектi арты металды жасау шiн алдыы жыланы уысыны тередiгiн аыры жыламен салыстыранда бiрнеше лкен етiп (5¸6 %) орындайды. Осы арты металл аыры жыланы уысын жасы толтыруды амтамасыз етедi жне кенерікке сыымдалады. Клденен имасыны ауданы азантай болатын кiшкентай соылмалар шiн алдыы жыланы фигурасыны лшемдерiн аыры жыланiкi сияты орындайды.
|
Егер алдыы жылада уысты толтыру арты металды млшерi шамалы болатын шктiрумен iске асырылатын болса, онда магазинi бар кенерлi бунаты жасау мiндеттi емес. Алдыы жылада кенерлi буна бар болан кезде аыры жыламен салыстыранда аралышаны енi 30¸40 %, ал алындыы 1,5 ретке лкен болуы ажет. Сыымдаумен соылманы алыптаан кезде жыланы толтыруды кепiлi бар болса да баспаты жне алыпты жмыс iстеу жада-йын жеiлдету шiн алдыы жылаларда аралыша жасау мiндеттi.
детте алдыы жыланы рекеттерiнi радиустерiн аыры жыланы радиустерiмен салыстыранда 3 рет лкейтедi, ал жiiшке жиектердi дгелектетедi. Жпталан соылмаларды алыптаан кезде, аыры жылада соылмалар арасында ыспаты пайда болуына алып келетiн арты металл болмау шiн, алдыы жыладаы соылмаларды арасындаы жа металды алыдыын 30¸40 % азайтады.
Негізгі дебиеттер [3] (тарау 4, бет 203 – 209); [4] (тарау 6, бет 376 – 409).
осымша дебиеттер [6] (тарау 9, бет 273 – 275).
Баылау сратары
1. ЫБ-да алыптаан кезде аыры жне алдыны жылалар алай рылымданады?
2. ЫБ-да алыбында андай жиынтытар олданылады ?
3. Жиынтыты жабы биіктігін алай реттеуге болады ?
4. Жиынтыты баытташы тзiлiмі дегеніміз не ? Ол не шін ажет ?
5. алыпты ендірмелерді алай бекітеді ?
6. мбебапты жиынтытарды итеруші механизмдерін алай рылымдайды ?
7. ЫБ-да алыптаан кезде андай жылаларды дайындаушы жылалара жатызады?
8. Ендірме дегеніміз не ? Ол не шін керек ?
9. ЫБ-да алыптаан кезде газшыаратын арна не шін ажет ?
10. Газшыаратын арна алай рылымданады ?
№ 13 дріс. Клдене соу машинасында алыптау. Соылмаларды топтау. алып жылаларыны трі. алыптауды технологиялы рдiсiн жасау.
Дрісті конспектісі