Психология ылымыны дамуындаы негізгі кезедеріне сипаттама берііз

Психология ылымыны дниеге келуі 1879ж. Вундтін Лейпциг каласында алашы эксперементалды зертхана йымдастыруымен сипатталады. Психология ылымыны даму тарихы бірнеше этаптара блінеді: 1. Психология жан туралы ылым; 2. Психология сана туралы ылым. 3. Психология жріс-трыс туралы ылым. 4. Психология психика туралы ылым.

1-ші кезе ( б.з.дейінгі 5. ).Психология жан туралы ылым ретінде. Жан туралы ылыми тсінік ежелгі гректерді мбебап алымы Аристотель (б.з.д. 384-322) есімімен байланысты. Екі жарым мы жыла созылан осынау кезеде психология баса ылымдармен (философия, медицина, дебиет, жаратылыстану, т.б.) аралас, астарласа дамып келді. XIX- асырды екінші жартысынан былай арай алымдар жан былыстарын (тйсік, ес, ойлау, иял т.б.) эксперимент жзінде ртрлі рал-жабды аспаптарды кмегімен зерттей бастады. Осы кезден бастап, психология з алдына дербес отау тігіп, тжірбиелік ылым ретінде дамыды. Психология ылымыны тарихы да біріне-бірі арама-арсы (материализм, идеализм) жоарыда аталан екі баытты здіксіз ой-пікір тартысына толы. Мысалы, ертедегі грек ойшыларыны бірі Демокрит (б.э.д. 460-370) сол кезді зінде-а жанды (психика) отты атомдарындай озалмалы асиет деп тсіндірді. Ол жанны мгі еместігін, оны сіп, шіп отыратындыын айтып, материалистік тжырым жасады. Сол заманны екінші бір ойшылы, идеалист Платон (б.э.д. 427-347) керісінше “жан- мгі лмейді, шпейді”,- деп тжырымдады. Шыысты лы ойшылы бу Насыр л-Фараби (870-950) дние- материядан ралады, ол жойылмайды, бір трден екінші трге кшіп, згере береді, жан денеден брын мір срмейді, бір денеден екінші бір денеге барып орналаса да алмайды деп материалистік трыдан дрыс пайымдаса, батыс ойшылы Фома Аквинский (1225-1274ж.ж.) жанны мгі лмейтіндігі, оны денеден блек мір сретіндігі жайлы пікірлерді ары арай дамытып, осы кзарасты ке ріс алуына ммкіндік берді.

Екінші кезе — Сана туралы ылым бл кезен Декартын сана ымен байланысты. ХIII . психология бiлiмiнi дамуында Рене Декарт жаа есiгiн ашты. Ол адамны н iшкi мшелерi ана емес, тiптi дене рекетiнi де жана ешандай атысы болмайтыны жынде пiкiр айтып, длелдедi. Бл жантану ылымыны кейiнгi желiсiне лкен ыпал жасады. Декарт ылыма екi тсiнiктi — рефлекс жне сананы бiрдей енгiздi. Бiра ол з таылымында жан мен тндi бiр-бiрiне арсы ойды, зара туелсiз екi болмыс материя жне рух жасайтынын уаыздады. Сондытан да психология тарихында бл Декарт таылымы «дуализм» (екi тарапты) атауын алды. Бл баыт ылымда объективтi идеализм деп аталды. Мндай идеалистiк кзарасты дрiптеушiлер Вундт, Эббингауз, Спенсер, Рибо, Джемс, т.б. Бл идеалистi баыттаыларды брiн бiрiктi дeген жалпы пiкiр: психикалы болмыс — ылыми талдауа келмейтiн, себебі бндай тсiнiк ке етек алып, ал бл баыттаы идеализм интроспекттiк (зiн-зi баылау) сана таылымы атын алды. Осыдан сана зiмен зi шектелiп, психика объектив болмыс пен субъектiнi зiнен де толыымен ара байланысын здi.

шінші кезенжрыс-трысты зерттейді ХIХ бірінші жартсында психология жрыс-трыс туралы ылым реттінде арастырылады. ХIХ . екiншi жартысында дербес ылыма айналан психологияны дамуы з алдына ртрлi масаттарды белгiлеп, ртрлi зерттеу тсiлдерiн олданан, бiр-бiрiн ауыстырып отыран теориялар таласында жрiп отырды. ХIХ . аяындаы барша теориялар, ХХ асырдаы бiршама таылымдар сананы осы интроспектік психологиясы шеберiнде зерттелдi. Интроспекттiк психология аймаындаы теорияларды бiр-бipiнен айырмашылыы сананы рылымы, мазмны жне белсендiлк дрежесiне арай рилы сипаттаудан болды, яни бiр сипаттама жетекшi деп есептелiндi. Осы трыдан сана психологиясы з зерттеулерiн 5 баытта алып барды: саналы элементтер теориясы (В. Вундт, Э. Титченер); саналы рекеттер психологиясы (Ф. Брентано); саналы аым (сел) теориясы (У. Джемс); дербес рылым психологиясы (гештальтпсихология); суреттеме психологиясы (Дильтей). Бл теорияларды брi не ортак. Tciнiк: оршаан дниемен белсендi атынастаы адам орнына сана ойылып, оны бар iс-рекетi сана белсендiлiгi деп танылды. Психологияда эксперименттiк дiстi орныуына арамастан, бл дуiрде аталан теорияларды брiне тн ерекшелік — психикалы былыстарды мнiн тсiндiру емес, тек ана суреттеп натылау.

Тртінші кезен психология психика туралы ылым осы кезенде, 1879 ж. Вундт Лейпцигте алашы эксперименталды зертхана йымдастырды. Сана психологиясына эксперимент ою ммкiндiгi ашылды: зерттеушi белгiлi жадайлар жасап, онда психикалы процестердін туiн баылап отырды. Бiра бл баылауларды ерекшелiгi адам зiнi iшкi жан-кйiн, сезiмiн, ой толанысын зi баылайды, осыдан мндай зерттеуде интроспектк аталан дiс олданылды. ХХ . екiншi он жылдыында психологияны жне бiр баыты пайда болып, оны кiлдерi психологиянын жазна пнiн жариялады: ол психика да емес, сана да емес, ал сырттай баыланатын, егiнен адам озалысыны жиынтыы-рекет-ылы едi. Бл баыт «бихевиоризм» (аылш. behaviour-ылы) аталып, психология пнi жнiндегi тсiнiктер дамуыны негізін алады. Негізгі психологиялы теориялара бихевиоризм,гештальтпсихология, психоанализ,іс-рекет теориясы,гуманистік психология. Психика-оамды –тарихи практикамен тексеріліп,пталан дниені шынайы да дрыс бейнеленуі. Бихевиоризмн iрге тасын алаушы Дж. Уотсон психологияны мiндетті оршаан ортаа бейiмделу тiршiлiк иесы ылы-рекетiн зерттеу деп бiлдiрді. Тек бiр онжылдыты зiнде-а бихевиоризм бкт дниеге тарап, психология ылымыны ыпалды баыттарыны бiрiне айналды. 4-ші кезеде психология ылым ретінде психиканы фактілерін, задылытарын жне механизмдерін зерттейді.