Психологиялы зерттеуді негізгі дістеріні зарабайланысын крсетііз

ылыми психология дамуды жеке адамны бкіл мір сру процесіні негізі тсілі ретінде абылдайды. Психология ылымы шін даму принципі ерекше маыза ие, себебі оны зерттейті объектісі психика - зіні аса лкен динамизмімен сипатталады. Барша психикалы болмыс наты даму процесінде пайда болады, жасайды жне згереді (Б.Ф. Ломов).

Психологияда адамны психикалы ерекшеліктерін зерттейтін бірнеше дістер бар. Оларды бір тобы негізгі діс, екінші тобы осалы діс деп аталынады.

Негізгі дістер.

1.Байау дісі.

Белгілі жоспар бойынша жйелі трде біраз уаыт бойына зерттелуші адпмны психикалы ерекшеліктерін адаалауды байау дісі деп атайды. Байау табии жадайда, зерттелінуші адамны рекетіне дейі араласпай-а жргізіледі. Осы діс арылы зерттелінушіні мимикасын, сз реакцияларын, трлі озалыстарын, міез-лын, жалпы рекетін байауа болады.

Байау дісіні нтижелі болып шыуы шін олданылатын ажетті кейбір шарттар:

байауды за уаыт бойына жргізілуін жне бір фактіні зі бірнеше рет айталанып зерттелінуін амтамасыз ету;

зерттелетін объектіні айын белгілеу жне байауды масатын тсіне білу ажет;

байалан фактілерді сол стте жазып отыру, басты фактілерді

іріктеп алу.

Байау дісіні кейбір кемшіліктері бар. Біріншіден, зерттеуші мнда зіне керек былыстарды п-стте зерттеп алмайды да, кп уаытын жіберіп алады. Екіншіден, байауды р уаытта ойлаандай йымдастыруа жадай болмай да алады.

2) Тжірибе.

Тжірибе жасауда зерттеуші зіне ажетті жан уаттарыны клдененен кез болуын ктіп трмай, сол процесті тууына зі жадай жасайды. Психологияда тжірибе лабораториялы жне табии болып блінеді.

Неміс алымы В. Вундт психологияны тжірибелік жолмен зерттеуді негізін салды, тныш рет лаборатория ашты. Психологтар алаш рет кру, есту, иіс тйсіктерін зерттеу шін тжірибені пайдаланды. 80-ші жылдары ес былыстарын зерттеу лабораторияда тныш жргізіле бастайды. Арнаулы дістер олдану арылы жаттап алуды тездігі мен длдігі, мытуды жылдамдыы т. б. лшенілді. Орыс психологы Н. Ланге эксперимент дісімен зейін мен абылдауа зерттеу жргізді. 90-шы жылдарда француз психологы А. Бине алаш рет ойлау процесіне тжірибе жасады.

Тжірибе жргізу шін арнаулы лабораториялы ралдар ажет. Мысалы, психикалы процестерді пайда болу шапшадыын лшеу шін – хроноскоп, тері тйсігіні сезгіштігін байау шін – эстезиометр, зейіні клемін анытау шін – тахистоскоп, естуді лшеу шін – аудиометр т. б.Лабораторияда жргізілетін экспериментті нтижелілігі тмендегі жадайлара байланысты:

1. Байалатын объекті жнінде эксперимент жргізушіні кн ілгері болжамыны (гипотезасыны) болуы тиіс;

2. Тжірибе тріне лайыты жмыс жадайын жасау;

3. Тжірибені кн ілгері белгіленген жоспар бойынша, арнаулы дістемеге сай жргізу;

4. Бір былысты бірнеше рет тексеруден ткізіп, олара санды жне сапалы жаынан дербес талдау жасау;

5. Алынан мліметтерге байланысты негізгі жне ішінара орытындылар шыару.

Табии экспериметті психологияа тныш егізген орыс психолог А.Ф. Лазурский. Мнда тжірибе жргізуші зіне керек былысты табии жадайда тдырып отырады. Егер оушыларды ойлауын, сезімін, еркін зерттеу керек болса, психолог андай болмасын рекет йымдастырады.

осалы дістер:

· гемелесу дісі арылы психолог белгілі жоспар

бойынша зерттелінуші адамны жас жне дара ерекшелігіне, білім клеміне арай кні брын зірленген сратар ояды.гіме кбінесе жанама трде йымдастырылады, мнда сйлесу дісіне ерекше мн беріледі;

· Анкеттік діс арылы кісі кні брын бланкіге жазылып '

ойылан сратара жазбаша жауап береді. Осы діспен р трлі топ жымыны психологиялы згешеліктері зерттелінеді;

· Схбат барысында сра оюшы респондентпен гімелеседі, зерттеуді белгілі сраты айналасында, арнаулы жоспар бойынша жргізеді;

· Тест дісі балаларды білімі мен икемділігі, бейімділігі, жалпы аыл-ойыны даму дрежесі, жекелеген жан уаттарыны дамып, алыптасуы жнінен малумат алуа кмектеседі. Тест арылы бала з жасына араанда дрыс дамыан ба, не оны дамуында з кезеінен ауытушылы барма деген сауалдара жауап алынады.