Есті индивидуалды ерекшеліктері жне дамуын сипаттаыз

Ес ткен тжірибені сатау, тану, айта жаырту ретінде. Ес жне болаша. Ес кбылыстары. Фенеоменді ес жадайы. Ес жне йрену. Ес жне зейін. Ес жне жеке адам. Автобиографиялык ес.

Есті трлері, есте алдыран материал мазмнына жне айта жаыртуа туелділігі. Бейнелі ес. Эйдетикалы ес. Моторлы ес. Эмоциялы ес. Сздік логикалы ес, оны сзбен, ойлаумен байланысы. Есті индивидуалды психологиялы ерекшелігі.

Ес дегеніміз сырты дние заттары мен былыстарыны адам миында саталып, айтадан жаыртылып, танылып, мытылуын бейнелейтін процесс.

Адам оршаан ортадан сер алады, ал олар ртрлі іздерді алдырады, сатайды, бекітеді, ал керекті кезде айта жаыртады. Рубинштейн айтандай: «Ес болмаса – біз бір мезетті аза болу шедік. Бізді ткеніміз болаша шін болмау еді. азіргі уаытта болып жатанны брі айтарымысыз трде ткенде ала беру шеді.»

Ес адам абілеттеріні негізінде жатыр, жне де ол йретуді, білім алуды, дады мен икемдерді алыптастыруыны шарты болып табылады. Ессіз жеке тла, оам дамымау еді.

Бір нрсені еске сатау – оны байланыстыру деген сз. Ес процесіні негізі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоциация деп атайды. Егер брын бірнеше объектіні бір мезгілде немесе бірінен со бірін елестетсек не ойласа бларды арасында байланыс пайда болады. Ассоциациялы принципті алаш рет ойлап тапан ежелгі грек ойшылы Аристотель болды. Ол ассоциацияларды тікелей елестетумен байланыстырды. Ассоциация ілімін шартты рефлекс теориясымен длелдеген Павлов болды. Ассоциация ми абыында екі озу процесіні абаттасып келуіне байланысты пайда болып, сан рет айталауды нтижесінде бекітіп отыратын уаытша байланыстар.

Есті дамуы - мектепке жаа келген бала кбінесе, атты сер еткен заттарды ана есінде стайды. Ал оу процесі барысында кптеген заттарды еріксіз есте сатау ажет. Осыан байланысты есте сатау жолдары алыптаса бастайды. Алдымен бірнеше рет айталау негізінде, содан со маынасын тсініп, есте сатауды йрене бастайды. Психологияда мынадай задылы бар: андай зат аыл-ой рекетіні заты болса, сол жасы есте саталады. 2-3 сынып оушыларыны еріксіз есі жасы дамыан, біра осы кезеде ес процестеріні сапалы згерулері болатыны байалады. Ес екі баытта дами бастайды- ырыты жне маыналылы. Маыналы есті дамуы есте алдыруды рационалды тсілдерін игеруге ммкіндік береді.

Мектепке бару балаларды логикалы есін дамытуда лкен рл атарады. Оушыны есін трбиелеуге де малім оларды жас дара ерекшеліктерін атты ескере отырып, жмыс жргізеді. Тменгі сынып оушылары оу тсілін з бетімен тандап ала алмайтындытан, малім йге тапсырма бергенде материалдарды алай оу керектігін немі ескертіп отыруы керек. Бл жнінде оулытарды брін де мтінді алай оу, тапсырманы алай орындау керектігі айтылан. Біра балаларды назары бан кейде жнді тсе коймайды. Малім мны атты ескергені жн. Тменгі сынып оушылары, сіресе, 1-2 сыныптар кбінесе сзбе-сз жаттап алады. Олар материалды есіне алдыранша ои береді. Оулытаыдай білсем боланы деген ой алыптасады. Блайша есте алдыруа материалды ысалыы, рі жинаылыы себеп болады. Балаларды сздік орыны аздыы да з сзімен айтуа ммкіндік бермейді. Сондытан, малім бір жаынан баланы сздік орын дамытып, з бетінше айта білуге йрету ажет.

Бала есіні дамуы міріні бірінші кндерінен басталады. Жйке жйесіні, біртіндеп дамуы негізінде трбие процесі, ойын, оу, ебек жне тіл атынастары жетіледі. Баланы есте алдыруы міріні бірінші айларында имыл байланыстарына, озалу ассоциациясына сйенеді. Ай жарым жастаы баланы таматандырай-ын деп ола аланда, емшек еметін имылдар жасайды. Кру, есту анализаторлары біртіндеп жмыс істей бастайды, тртінші, бесінші айлардаы бала анасын кріп, оны даусын естіп имылдайды. Тілі шыан бала зіні сз орына сз осады, крген-білгенін йренеді, біра мір тжірибесі лі аз, ойлауы, тіл дамуы жеткіліксіз, сондытан есте алдыруды механикалы трі дамиды.

азіргі мінез-лыта алдыы тжірибені атысуы мен пайдаланылуы есті білдіретіндігі туралы ой Л.С.Выготскийге жатады. Бл кзарас трысынан ес реакцияны сатау мен айта жаырту кезінде іс-рекетті береді. Бл ойды Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, А.Р.Лурия эксперименталды дамытты.